აგვისტო ცუდად გვაქვს ქართველებს დაცდილი. ჯერ იყო 1992 წლის აგვისტო და აფხაზეთის ტრაგედიის დასაწყისი, შემდეგ 2008 წლის აგვისტოს ცხელი დღეები და საქართველოს თავსმოწეული კიდევ ერთი დიდი ტრაგედია… თითქოს წლებიც გავიდა ამ მოვლენათა შემდეგ, მაგრამ ეს ის შემთხვევაა, როცა დრო არაფერსაც არ კურნავს. დღემდე გადაუჭრელია აფხაზეთისა და სამაჩაბლოს საკითხი, რომლის მოგვარებაც მხოლოდ ერთი გზით არის შესაძლებელი – საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენით, ანუ ოკუპირებული კუთხეეების დედასამშობლოს წიაღში დაბრუნებით.

არადა, რეალურად რომ შევაფასოთ სიტუაცია, თანამედროვე პოლიტიკური ბატალიების ფონზე, ანუ იმ მოცემულობით, რაც დღეს გვაქვს, აფხაზეთისა და ცხინვალის საქართველოს შემადგენლობაში დაბრუნება წარმოუდგენელიც კია! ჩვენდა სამწუხაროდ, რუსეთის გეოპოლიტიკური თამაშების ეპიცენტრში აღმოვჩნდით, ტერიტორიები წაგვართვა და ჯერ არ ყოფილა, წართმეული თავისი ნებით დაებრუნებინოს ვინმეს. წესით და რიგით, წართმეულს ისევ ძალით იბრუნებენ ხოლმე, მაგრამ ამის თავი რომ არ გვაქვს, ყველამ კარგად ვიცით. სამაგიეროდ, არსებობს რამდენიმე გაბედული პროექტი თუ წინადადება ოკუპირებულ ტერიტორიებთან დაკავშირებით. ერთ-ერთ მათგანზე ამ ცოტა ხნის წინ ვწერდით კიდეც. საუბარია ექსპერტ მამუკა არეშიძის იდეაზე, აფხაზეთისთვის მიგვენიჭებინა დამოუკიდებლობის სტატუსი რამდენიმე პირობის გათვალისწინებით. მათ შორის: აფხაზებს უნდა გაეყვანათ მათი ტერიტორიიდან რუსული სამხედრო ნაწილები და უპირობოდ დაებრუნებინათ აფხაზეთში ქართველი დევნილები, რის შემდეგაც შესაძლებელი იქნებოდა დამოუკიდებლობის მინიჭებაზე საუბარი. მამუკა არეშიძე ამ იდეისთვის ლამის ანათემას გადასცეს. არადა, თუ დავუკვირდებით, ძალიანაც ჭკვიანური აზრი იყო. პრინციპში, იგი ყველაფერს თავის სახელს არქმევდა, თორემ რუსები რომ აფხაზების ჭკუაზე მილიონი წელი არ გაივლიან და ჯარს არ გაიყვანენ აფხაზეთიდან, ეს ხომ ნათელია?! მეორე მხრივ, თავის ნებით არც ქართველ ლტოლვილებს დააბრუნებს ვინმე… ერთი სიტყვით, ამ ნიუანსების გათვლით თავიც არავინ შეიწუხა და ამ საკითხზე სერიოზულად აღარც უსაუბრიათ… მაგრამ საინტერესო ის არის, რომ მსგავსი წინადადება, ჯერ კიდევ, შევარდნაძის პერიოდის პარლამენტში დააყენეს და მისი  განხორციელების შემთხვევაში, დღეს შეიძლება სულ სხვა სურათი გვქონოდა.

თუმცა ამ აზრს მაშინაც არავინ მიაქცია ყურადღება. მისი ავტორი, ექსდეპუტატი ალექსი კობაიძე, დღეს „ქრონიკა+“-ის სტუმარია.

_ მე გახლავართ პარლამენტის წევრი 1992-95 წლებში, დედოფლისწყაროს უპარტიო მაჟორიტარი. მანამ პარლამენტის წევრი გავხდებოდი, გამომძიებელი ვიყავი დედოფლისწყაროში. როგორც გამომძიებელს, მილიციელს, პატივს მცემდნენ და მთხოვეს, რომ კენჭი მეყარა, უარი ვერ ვუთხარი. დედოფლისწყაროელებმაც მხარი დამიჭირეს და ასე გავხდი პარლამენტარი. მაშინ სამწლიანი იყო პარლამენტი.

_ აფხაზეთის თემა საიდან მოვიდა? თქვენ დედოფლისწყაროდან იყავით და რა გაკავშირებდათ აფხაზეთთან, თუ რომელიმე ფრაქციაში იყავით ამ საკითხის ირგვლივ გაერთიანებული?

_ მაშინ იყო ასეთი ფრაქცია – „ბორჯღალი“, რომლის წევრიც გახლდით, მაგრამ ეს არ უკავშირდება ფრაქციულობას. მე პირადად ჩემი შეხედულება მქონდა. იურისტი ვარ, სამართალსაც კარგად ვიცნობდი და ისტორიასაც. აფხაზებსა და ქართველებს შორის ომი იმიტომ მოხდა, რაც ყველამ იცის – სინამდვილეში ეს იყო რუსეთის სპეცსამსახურების გეგმა! მაგრამ ყველამ არ იცის, რომ ეს არა მარტო რუსული, ასევე, ზოგადად, სპეცსამსახურების ჩანაფიქრი და იდეაც გახლდათ. საერთოდაც, კომუნისტური იდეოლოგია იყო ასეთი.

_ „ზოგადში“ რას გულისხმობთ, ჩვენს სპეცსამსახურებსაც ხომ არა?

_ დიახ, სწორედ ამას ვგულისხმობ! ამიტომაც ვახსენე კომუნისტური იდეოლოგია. მოგეხსენებათ, კომუნისტებს ჰქონდათ ზეეროვნულობის იდეა. ისინი ცდილობდნენ, აეშენებინათ ისეთი ქვეყანა, სადაც ეროვნულობა სადღაც ბოლოსკენ იქნებოდა გადაწეული და წინა ადგილზე იქნებოდა საბჭოთა ადამიანის ცნება. აი, ეს შეხედულება არა მარტო გაბატონებული იყო, არამედ შესისხლხორცებული ჰქონდათ სპეცსამსახურების წარმომადგენლებს, მათ შორის, საქართველოშიც და ცხადია, ისინი აფხაზეთისა და სამაჩაბლოს საკითხებს ისე უყურებდნენ, როგორც ეს კრემლის ინტერესებიდან გამომდინარეობდა.

რაც შეეხება აფხაზეთის თემას და მისი დამოუკიდებლობის დაყენების საკითხს, მაშინ ეს დაემსგავსა ოჯახურ პროცესს – როგორც ოჯახში ხდება ხოლმე გაყრა, ისე მოინდომა აფხაზეთმაც გასვლა. მე მახსოვს და ვიცი, რომ დიდ ტრაგედიას წარმოადგენდა ოჯახების გაყრა, მაგრამ საქართველოში გაყრა ტრაგედია კი იყო, თუმცა, ამავდროულად, იყო ტრადიციაც. როდესაც მშობლები გადაწყვეტდნენ, რომ საერთო სარჩო საიდანაც მოდის, ეს საკმარისი აღარ არის ოჯახის შესანახად, იწყებდნენ სხვადასხვა ადგილების ათვისებას. ეს ფენომენი გვაძლევს იმის საშუალებას, რომ ცოტა სხვანაირად შევხედოთ დღევანდელობას და აქედან გამომდინარე გავთვალოთ მომავალიც. ეს არის ძირითადი თემაც: რადგან ჩვენი ოჯახის რომელიმე წევრს სურს დამოუკიდებლობა, მას უნდა მიანიჭო ეს დამოუკიდებლობა, მაგრამ არის მეორე წესიც: ჩვეულებრივი სამართლიდან გამომდინარე – ოჯახის შემადგენლობაშივე უნდა მიანიჭო ეს დამოუკიდებლობა, იმიტომ რომ როდესაც არის თვითგამორკვევა, იქვე არის ტერიტორიული მთლიანობის საკითხი. როდესაც ამ საკითხზე დავიწყე მუშაობა, ფაქტებმა მაიძულა, რომ მეფიქრა. პარლამენტში გამოვედი და ვთქვი: ხალხო, არ გვინდა, რომ ვყოფთ ცალკე ქართველებს და ცალკე აფხაზებს, აფხაზეთიდან გადმოვიყვანოთ არა მხოლოდ ქართველი დევნილები, არამედ აფხაზებიც-მეთქი.

_ როცა ეს წინადადება დააყენეთ, ომი მიმდინარეობდა?

_ დიახ, ომი მიმდინარეობს. გაგრა დაცემულია, პარლამენტში დიდი ამბებია, სოხუმის დაცემაზეა საუბარი: ჩვენ უნდა წამოვიყვანოთ ქართველები, რათა საჯიჯგნად არ დავუტოვოთ ოკუპანტებსო. მე მაშინ ვთქვი, რომ აფხაზებიც ჩვენი მოქალაქეები არიან, ტრადიციულად, ქართველები არიან, საქართველოს ტერიტორიაზე ცხოვრობენ და ამიტომ ერთადერთი სწორი ნაბიჯი იქნებოდა, თუკი მათაც გამოვიყვანდით საომარი მოქმედებების ზონიდან.

_ ჩვენ ვლაპარაკობთ დროზე, როცა აფხაზები გვებრძოდნენ და ისინი დევნილებად სულაც არ მიიჩნევდნენ თავს. როგორღა უნდა წამოგვეყვანა?

_ სწორედ ეგ არის მთავარი, თუ ვინ გვებრძოდა! აფხაზები გვებრძოდნენ? იქ ჩვენ ქართველებიც ხომ გვეომებოდნენ? რამდენი ჩამოვთვალოთ? გმირიც ჰყავთ ეროვნული, სნაიპერი კირთაძე… მე იმას ვლაპარაკობდი, რომ ჩვენ გვებრძოდნენ კომუნისტური სისტემის მატარებელი ადამიანები, ამიტომაც დავიწყე ჩვენი საუბარი კომუნისტური იდეოლოგიის თემით, მაგრამ აქ მთავარი მოქმედი პირი მაინც რუსეთია. ქართველმაც, აფხაზმაც და ოსმაც კარგად უნდა იცოდეს, რომ რუსეთი არასოდეს არის სანდო, როგორც სახელმწიფო. ხალხს თავი დავანებოთ. ვგულისხმობ რუსულ დერჟავულ ამბიციებს: „ვლადეტ, ვლადეტ, ვლადეტ!!!“ ამის იქით სხვა პერსპექტივას ვერ ხედავენ.

ახლა კი ისევ თქვენს კითხვას დავუბრუნდები: არ იყო ძნელი აფხაზების წამოყვანა. რიგით აფხაზებს ვგულისხმობ. იხვეწებოდნენ. მით უმეტეს, დააკვირდით ერთ ფაქტს: 1991 წლის 31 მარტს რეფერენდუმი ჩატარდა საქართველოს დამოუკიდებლობის თაობაზე. აფხაზეთისა და სამაჩაბლოს გარკვეულ ტერიტორიებზე არ ატარებდნენ რეფერენდუმს, ამიტომ იქიდან მცხოვრებლები წამოვიდნენ და სხვაგან ფიქსირდებოდნენ, რათა საქართველოს დამოუკიდებლობისთვის მიეცათ ხმა. ანუ მაშინ საქართველოს დამოუკიდებლობის იდეით გაერთიანდა მთელი ქვეყანა, მათ შორის, რიგითი აფხაზები და ოსები, რის შედეგადაც მივიღეთ მართლაც ძმური ერთიანობა, ყოველგვარი ძალადობისა და მზაკვრული ჩანაფიქრების გარეშე შექმნილი.

მაგრამ ამას მოჰყვა შეცდომათა კასკადი. პირველ რიგში, მე ამის დასაწყისად მიმაჩნია ის ფაქტი, როდესაც კომუნისტური პარტიის 75 დეპუტატი გამოაძევეს უზენაესი საბჭოდან.

_ გამსახურდიამ რომ გამოაძევა, იმ მოვლენებს გულისხმობთ?

_ დიახ და ეს გახდა საფუძველი ერთიანი საზოგადოების გახლეჩისა. ამ 75 კაცის ზურგს უკან 400 ათასი მარტო კომუნისტი იდგა და გარკვეული გავლენებიც ჰქონდა ამ ხალხში მთელი ქვეყნის მასშტაბით, მათ შორის, ცხადია, აფხაზეთშიც და ცხინვალშიც. ამ შესაძლებლობებზე და გავლენებზე ითქვა მაშინ უარი. არადა, თანამედროვე ტერმინი რომ მოვიშველიო, მაშინ საჭირო იყო კოჰაბიტაციის გარკვეული ელემენტები. რადგან ამ ხალხმა დამოუკიდებლობას მისცა მხარი რეფერენდუმზე, იმას ნიშნავდა, რომ ისინიც ქვეყნის საკეთილდღეოდ ზრუნავდნენ და პარტიულ წარმომავლობას არანაირი მნიშვნელობა არ ჰქონდა.

_ მოვიდა შევარდნაძე და მისი პერიოდის პარლამენტში აყენებთ ამ საკითხს, მერე რა ხდება?

_ რა ხდება და ძალიან ცუდად იქცევიან. ერთადერთი კაცი ვარ და, საერთოდ, მაგაზე ლაპარაკი როგორ შეიძლებაო, ქართველი ხარ, არაქართველი ხარ თუ ვინ ხარო? ასეთი იყო შეკითხვები. აგენტი ხარო? არადა, მე ვამბობდი: არ უნდა იყოს ომი და ამას ჩვენ არ უნდა დავარქვათ ბრძოლა აფხაზებსა და ქართველებს, ოსებსა და ქართველებს შორის. ამას უნდა დავარქვათ ის სახელი, რაც არის სინამდვილეში: ომი რუსეთსა და საქართველოს შორის-მეთქი. მაშინ, მაგალითად, ნოდარ ნათაძე, ვითომ თავისი პატრიოტული შეხედულებიდან გამომდინარე, ომის მომხრე იყო, მაგრამ სინამდვილეში წინააღმდეგობაში მოდიოდა ქვეყნის ინტერესებთან. ასეთი დამოკიდებულების გამო ხშირად გვქონია ჭიდილი საპარლამენტო ტრიბუნიდან, მე ასეთ რამესაც კი ვამბობდი: სჯობს ცუდი მშვიდობა, ვიდრე კარგი ომი, მით უმეტეს, საკუთარ ქვეყანაში, იმიტომ რომ მშვიდობა მაინც მშვიდობაა, ხოლო კარგი ომის წარმოების თავი კი ჩვენ სად გვქონდა? კარგ ომში ვგულისხმობ, შეიარაღებული და გაწრთვნილი ჯარი რომ გყავს და ასე შემდეგ. ასეთიც რომ გვყოლოდა, ვინაიდან საკუთარ ტერიტორიაზე ვაწარმოებდით ომს, ეს მაინც განადგურება იყო ქვეყნისთვის.

_ დევნილებთან დაკავშირებით ვსაუბრობდით…

_ დევნილებს რაც შეეხება, მე ვამბობდი, რომ წამოვიყვანოთ ყველანი და მოვუწოდოთ, რომ ჩვენ ვიღებთ ყველას, მათ შორის, აფხაზებსაც და ოსებსაც. სხვათა შორის, იმათაც სურდათ, რომ ჩვენკენ გადმოსულიყვნენ და აქ ეცხოვრათ. ამით ჩვენ, როგორც ჩამოყალიბებული სახელმწიფო, ისე გამოვჩნდებოდით. ასევე გამოჩნდებოდა, რომ დამოუკიდებელი საქართველოს არსებობა არის არა მარტო ქართველების, არამედ აქ მცხოვრები ეროვნული უმცირესობების ინტერესებშიც. ეს იყო ჩემი წინადადება. მერე იმიტომ გავჩერდი, ვიფიქრე, რომ ეტყობა, ჩემზე უფრო განათლებულები და გამოცდილები სხედან ამ პარლამენტში, ალბათ, მათ უკეთ იციან სახელმწიფოს მოწყობის პრინციპები და მე რაღაც მეშლება-მეთქი.

_ ძალიანაც პრაგმატული წინადადებაა, ჩვენ რომ მართლა წამოგვეყვანა აფხაზი და ოსი დევნილები, მაშინ ყველაფერს თავისი სახელი დაერქმეოდა. არადა, შეუძლებელიც არ იყო, _ თუნდაც 2008 წელს ჩვენ ოსი დევნილები გვყავდა.

_ მაშინ შევარდნაძის იდეოლოგია იყო, რომ რუსეთი არ გვებრძვის. ეს იდეა ჩადებული იყო ამ დაპირისპირებაში და რუსეთზე, როგორც აგრესორზე, ხმამაღლა არავინ საუბრობდა! ამიტომ აღმოჩნდა ჩემი წინადადება მიუღებელი. არადა, ხომ გეუბნებით, რამდენიმე ასეულ კაცსაც კი ვერ დაითვლით, ვინც თავიდან საქართველოს დამოუკიდებლობას არ დაუჭირა მხარი.

_ შევარდნაძე რატომ იყო წინააღმდეგი, თქვენი აზრით?

_ მე ამას თუ ვიტყვი, მაშინ უნდა ვახსენო, ალბათ, მალტის შეხვედრა გემზე, საბჭოთა კავშირისა და ამერიკის შეერთებული შტატების ლიდერები რომ შეხვდნენ ერთმანეთს და ილაპარაკეს მსოფლიოს მოწყობაზე. აქ გადაწყდა, რომ მხოლოდ ბალტიის ქვეყნები უნდა ყოფილიყვნენ თავისუფლები, დანარჩენები კი ისევ რუსეთის სივრცეში დარჩებოდნენ. მე ასე ვიცი, რომ არ უნდა გაერთიანებულიყო გერმანიაც. ეტყობა, ამ მოლაპარაკების ინერციით მოქმედებდა შევარდნაძეც. რუსებმა თვითონ დაუშვეს შეცდომა, საბჭოთა კავშირი სინამდვილეში მათ დაშალეს, გაყარეს ხალხი, ათწლეულების მანძილზე ეძახოდნენ, სისხლისმსმელები და წურბლები ხართ, რუსეთისთვის არანაირ სარგებელს არ ქმნითო. ეს მენტალობის პრობლემა იყო, რომელიც რუსეთს ყოველთვის ჰქონდა და დღესაც აქვს. ამერიკა, მაგალითად, არის დემოკრატიის შემქმნელი და მამოძრავებელი ძალა, იმიტომ რომ ის ყველას, დიდსა და პატარას, თანაბარ პირობებში აყენებს სამართლებრივ, სოციალურ და ეკონომიკურ სივრცეში. რუსეთი კიდევ ცდილობს, რომ მუშტებზე გააკეთოს აქცენტი და კუნთებით ეთამაშოს დანარჩენ მსოფლიოს. აღარ არის დღეს ამის რეალობა, სხვა სიტუაციაა და რუსეთმაც დასკვნები უნდა გამოიტანოს.

_ დღეს რა წინადადება გაქვთ? მამუკა არეშიძე, მაგალითად, ამბობს, რომ შესაძლებელია აფხაზეთის დამოუკიდებლობის საკითხის განხილვა გარკვეული პირობების სანაცვლოდ.

_ მამუკა არეშიძეს დიდ პატივს ვცემ, იმიტომ რომ ჩვენ გვითანამშრომლია რაღაც საკითხების ირგვლივ. უნდა ვთქვა, რომ მამუკა სამართალში ისე ვერ ერკვევა, მაგრამ მისი წინადადება მიუღებელი არ არის. აფხაზებს თუ უნდათ დამოუკიდებლობა, მაშინ უნდა დააბრუნონ დევნილები. მეორე მხრივ, ძალიან ბევრ აფხაზს უნდა ქართველებთან ურთიერთობა, ისევე როგორც ბევრ ოსს უნდა. მე ბევრი იდეა და წინადადება მაქვს ამ საკითხებთან დაკავშირებით. ჯერ არ მინდა ყველაფერზე საუბარი. თუმცა, როგორც მამუკას, ისე მებრძვიან მეც. როცა ვლაპარაკობ ბევრთან ამ საკითხზე, მეჩხუბებიან, ვეუბნები: ნუ მეჩხუბებით, თქვენი არგუმენტი მითხარით, იქნებ, კარგი იდეა გაქვთ და მოგისმენთ-მეთქი? არანაირი იდეაც არ აქვთ, უბრალოდ, სხვისი განქიქებაა ადვილი. არადა, ბევრი რამ არის გასათვალისწინებელი და მოსაგვარებელი. უნდა ვიმუშაოთ ამ კუთხით და რაღაც უნდა შევცვალოთ, თორემ რასაც დღეს აკეთებენ, ამით ისევ რუსული საქმე კეთდება. დიახ, უნდათ, თუ არ უნდათ, ფაქტია, რომ რუსული იმპერიალისტური საქმე კეთდება.

_ ანუ თქვენ ამბობთ, რომ სასწრაფოდ უნდა დაიწყოს ამ კუთხით მუშაობა? ვგულისხმობ აფხაზეთის სტატუსზე მოლაპარაკების დაწყებას.

_ დიახ, ბატონო, ეს საქმე სასწრაფოდ არის გასაკეთებელი. მე მივწერე ხელისუფლებას ამის თაობაზე. მთელი სქემა და გეგმა დეტალურად გავაცანი.  სხვანაირად ჩვენსა და აფხაზებს შორის ურთიერთობა არ შეიძლება. ჩვენ მონათესავე ხალხები ვართ, როგორც ბიოლოგიურად, ასევე სოციალურად. ადამიანური ურთიერთობებიდან გამომდინარე, არ შეიძლება, რომ ერთმანეთს არ გავუგოთ. არ გვინდა მესამე და მეათე პირი შუამავლად. ხოლო თუ არის გასარკვევი ის საკითხი, რომ ქართველი უნდა ცხოვრობდეს თუ არა იმ ტერიტორიაზე, სადაც აფხაზს სურს, რომ აფხაზეთის სახელმწიფო შექმნას და ოსს უნდა, ოსური სახელმწიფო შექმნას, მაშინ იმათ უნდა ამტკიცონ და დაასაბუთონ, თუ რატომ არ უნდა ცხოვრობდეს ქართველი იქ? ვერ დაამტკიცებს. ქვეყნის მოწყობის მსოფლმხედველობა არსებობს, თანამედროვე ცხოვრების წესები არსებობს, თუ გინდა, რომ სახელმწიფო შექმნა, ეს შენს სურვილზე კი არ არის დამოკიდებული, მთელ რიგ მოთხოვნებს უნდა აკმაყოფილებდეს. ყველაფერს რომ თავი გავანებოთ, არ შეიძლება მტკიცება, რომ გინდა სახელმწიფოს შექმნა, ოღონდ რომელიმე ერის გამოკლებით, ამიტომ ეს იდეა, რომელიც ჯერ მე, შემდეგ კი მამუკა არეშიძემ წამოვაყენეთ, საშიში კი არა, სასურველია. ჩვენ დავანახვებთ მთელ მსოფლიოს ჩვენი, როგორც სახელმწიფოებრივად მოაზროვნის სახეს. მათ შორის, როგორც აფხაზებსა და ოსებს, ასევე მთელ დანარჩენ მსოფლიოს. კიდევ ვიმეორებ, ეს არის ერთი რიგითი წინადადება და ვიდრე ტალახის სროლას დაგვიწყებდეს ვინმე, ჯერ საკუთარი იდეა შემოგვთავაზოს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ვიმეორებ: რაც დღეს ამ საკითხთან დაკავშირებით ხდება, ანუ დე ფაქტო მდგომარეობა მხოლოდ რუსეთისა და სეპარატისტების ინტერესებში თუ შედის, ეს საქართველოს კარგს არაფერს უქადის.

დავით დევიძე