ქართულ საზოგადოებას ეჭვიც არ ეპარება, რომ დავითგარეჯა ისტორიული საქართველოა, თუმცა ეს ტერიტორია უკვე დავის საგანი გახდა. აღდგომის წინა დღეებში აზერბაიჯანელმა მესაზღვრეებმა უდაბნოს მონასტერთან მისასვლელი საცალფეხო ბილიკი ჩაკეტეს და ამ ქმედებით ჩვენს ხელისუფლებასა და მოსახლეობას დიდი ხნის მივიწყებული პრობლემა შეახსენეს. საქართველო გამოწვევის წინაშე ამჯერად არა ჩრდილოელ, არამედ სამხრეთ მეზობელთან დგას და ადმინისტრაციულ საზღვარზე უწევს დავა.
ამის პარალელურად კი აზერბაიჯანელი მეცნიერები ამტკიცებენ, რომ დავითგარეჯა ალბანური ძეგლია.

აქვთ თუ აზერბაიჯანელ მეცნიერებს ამის თქმის რეალური საფუძველი? რა არის ამ პრობლემის ნამდვილი მიზეზი? რამდენად ლოგიკურად მოქმედებს ხელისუფლება და რას უნდა ველოდოთ სამხრეთელი მეზობლისგან?
აღნიშნულ თემებთან დაკავშირებით „ქრონიკა+“ ისტორიკოს გიორგი ოთხმეზურს ესაუბრა:

_ დავითგარეჯას აზერბაიჯანის მხარე ალბანურ ძეგლად მოიხსენებს. რეალურად, აქვთ თუ არა მათ ამის თქმის საფუძველი?
_ მათ არანაირი საფუძველი არ გააჩნიათ. თავად დავით გარეჯელი საქართველოში VI საუკუნის შუა ხანებში ჩამოვიდა. იგი წარმოშობით ასირიელი იყო. ჯერ მამადავითზე მოღვაწეობდა, ქაშუეთშიც ჩამოდიოდა ხოლმე, შემდეგ კი დავითგარეჯაში წავიდა. ამ ცამეტ ასურელ მამაზე ყველა წყაროში ხაზგასმულია, თუ რამხელა წვლილი შეიტანეს მათ საქართველოში ქრისტიანობის განმტკიცებისთვის. VI საუკუნე სწორედ მონოფიზიტიზმისა და დიოფიზიტიზმის ჭიდილის პერიოდია. VII საუკუნის დასაწყისიდან უკვე ამ ნიადაგზე ქართულ-სომხური საეკლესიო განხეთქილება ხდება, _ ჩვენ დიოფიზიტური გზით წავედით, სომხები კი _ მონოფიზიტურით. რაც შეეხება ალბანელებს, ისინი მონოფიზიტები იყვნენ. (მონოფიზიტიზმი _ ქრისტეს ერთბუნებოვნობა, მხოლოდ ღვთაებრივი; დიოფიზიტიზმი _ ქრისტეს ორბუნებოვნობა _ ღმერთიც და ადამიანიც, _ რედ.). გარდა ამისა, ალბანელების ასიმილაცია მოხდა, ჯერ კიდევ, არაბების დროს. ეს ტერიტორია ქართულ წყაროებში ჰერეთად მოიხსენიება, ასევე რანის სახელწოდებითაც _ როგორც მთლიანად ჰერეთი, ამასთანავე საქართველოსა და რანის სამთავროს შორის მოსაზღვრე ტერიტორიაც. ვახტანგ გორგასლის პაპა (დედამისის მამა) რანის პიტიახში, ანუ კავკასიაში ირანელების მიერ დანიშნული უპირველესი მოხელე იყო. სწორედ ამ დროს არსებობდა ჰერეთის საერისთავო, რომელიც საქართველოს შემადგენლობაში შემოდიოდა. V საუკუნეში ვახტანგ გორგასალმა, როდესაც ქვეყანა საერისთავოებად დაყო, ერთ-ერთი გახლდათ ჰერეთის საერისთავო. ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, არ შეიძლება, გარეჯა ალბაური კულტურის ძეგლი იყოს, რადგან ალბანელების ასიმილაცია მოხდა, ეს ალბანელები აზერბაიჯანელების წინაპრები არ არიან. ვიმეორებ: ალბანელების ასიმილაცია ჯერ მოახდინეს არაბებმა, შემდეგ კი თურქ-სელჩუკებმა და აქ ჩამოსახლებულმა მუსლიმურმა ტომებმა, რომლებმაც დაიკავეს ეს ტერიტორია. სწორედ მათ უკვაშირდება იმ მოსახლეობის საბოლოო ასიმილაცია, რომელთაც ალბანელები ერქვათ. დავუშვათ, დღევანდელი აზერბაიჯანელები ალბანელების შთამომავლები არიან: უდაბნოს მონასტერი, რასაც გვედავებიან, სავსეა ქართული წარწერებით! დაახლოებით, ათასი წარწერაა, მათ შორის, არც ერთი ალბანური წარწერა არ არის. თუკი ეს ძეგლი ალბანური კულტურის მემკვიდრეობას წარმოადგენს, მაშინ ამ წარწერებს ქართულად რატომ აკეთებდნენ? იქ არის სომხური, ასურული და სხვა ენოვანი წარწერებიც. ამ წარწერებს აკეთებდნენ ის პილიგრიმები, მომლოცველები, რომლებიც ჩამოდიოდნენ და ლოცვას აღავლენდნენ, რადგან დავითგარეჯა მიიჩნეოდა ძალიან ძლიერ სალოცავად _ გარეჯაში სამგზის აღვლენილი ლოცვა იყო იერუსალიმში ერთი მოლოცვის ტოლფასი.
_ წარწერების გარდა ფრესკებიც არის, რა დასკვნების გაკეთება შეგვიძლია იქ არსებული ფრესკებით?
_ დიახ, სწორედ უდაბნოს მონასტერშია უძველესი პერიოდის ფრესკები IX-X საუკუნიდან მოყოლებული. მანდ დავით გარეჯელის ცხოვრების ციკლიც არის აღწერილი. IX საუკუნიდან უკვე ქართველი მეფეების პორტრეტები გვხვდება. ნათლისმცემლის მონასტერში (რომელიც დავით გარეჯელის მოწაფის, ლუკიანეს დაარსებულია) ბაგრატ IV-ის, დავით აღმაშენებლის, თამარ მეფის ფრესკებია. სხვადასხვა გამოცემაში ხშირად მუსირებს აზრი, რომ თამარ მეფის 4 ფრესკა გვაქვს, ამ დროს კი 5 გვაქვს, მათ შორის, ორი დავითგარეჯის სამონასტრო კომპლექსშია, ერთი ბერთუბანშია, ერთი კი ნათლისმცემლის მონასტერში. ბერთუბნის მონასტერში თამარ მეფის ფრესკასთან ერთად გვაქვს ლაშა-გიორგის ფრესკაც. ხარების ტაძარში დემეტრე II თავდადებულის ფრესკაა. დავით აღმაშენებლის შვილი, დემეტრე I, როდესაც ბერად აღიკვეცა, სწორედ გარეჯის სამონასტრო კომპლექსში მოღვაწეობდა. ასევე გვაქვს ცნობები, რომ იქ IX საუკუნეში მოღვაწეობდა ცნობილი საეკლესიო მოღვაწე ილარიონ ქართველი. კიდევ უფრო მოგვიანებით, სანამ საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქები გახდებოდნენ, გარეჯაში მოღვაწეობდნენ ბესარიონ ქართველიშვილ-ორბელიშვილი და ანტონ I კათალიკოსი. XVII-XVIII საუკუნეებში არსებობდა დავითგარეჯის ლიტერატურული სკოლა, სადაც მღვდელმთავარი ონოფრე მაჭუტაძე, დაახლოებით, 40-50 წელი მსახურობდა. სწორედ მის დროს აღორძინდა გარეჯის სამონასტრო კერა. ერთ-ერთ ქვაზე ონოფრე მაჭუტაძის 1695 წელს შესრულებული ლაპიდალური წარწერაა, რომელიც კარიბჭის აშენებას ეხება. ასე რომ, ალბანელები რომც იყვნენ აზერბაიჯანელების წინაპრები, XI საუკუნიდან უკვე თურქ-სელჩუკები არიან, მანამდე კი არაბები და დავითგარეჯაც რომ მათი ყოფილიყო, ისინი ხომ უკვე მუსლიმები იყვნენ და რატომ ააშენებდნენ ქრისტიანულ სალოცავებს? რატომ გააკეთებდნენ ქართულ წარწერებს და გამოსახავდნენ ქართველ მეფეებს?! _ ეს ხომ აბსურდია, შესაბამისად, ყოველგვარ ლოგიკას მოკლებულია ის, რომ დავითგარეჯა ალბანური ძეგლია. რა დონის კომისიაც არ უნდა შედგეს, თუნდაც ნებისმიერი ქვეყნის ექსპერტები ჩაერთონ ამ ამბავში, ეს რელიგიური და ისტორიული კუთვნილების საკითხი არ შეიძლება სხვანაირად გადაწყდეს, რადგან XIII საუკუნიდან მოყოლებული დავითგარეჯის შესახებ დოკუმენტებია შემორჩენილი, რომელიც ქართულია და სხვაენოვანი დოკუმენტები არც არსებობს. ამ დოკუმენტებით მტკიცდება, რომ დავითგარეჯა არის სამეფო მონასტერი. ასევე ნარატიული წყაროებითაც ვიცით: ყაენის შემოსევის დროს, XIII საუკუნეში, ორ მონღოლურ სახელმწიფოს, ოქროს ურდოსა და ილხანებს შორის, მიმდინარეობდა ბრძოლები _ დავითგარეჯის სამონასტრო კომპლექსი ააოხრეს. იგივე განმეორდა თემურ ლენგის დროსაც.
ხელმწიფის კარის გარიგების მიხედვით, დავითგარეჯის მონასტერი საქართველოს სამეფო კარს ხილით ამარაგებდა. საქართველოს მეფე ალექსანდრე დიდის ზრუნვა ჩანს დავითგარეჯის სამონასტრო კომპლექსზე. გარკვეული პერიოდი დავითგარეჯა მცხეთის ტახტის საკუთრებაში შედიოდა, მერე ისევ სამეფო მამული გახდა, ანუ დავითგარეჯის მთელი ისტორია საქართველოსთანაა დაკავშირებული.
_ როგორ იდგა დავითგარეჯის საკითხი საბჭოთა კავშირის პერიოდში? დღეს არსებული პრობლემები სწორედ იმ დროიდან იღებს თუ არა სათავეს?
_ საბჭოთა კავშირი ათეისტების სახელმწიფო იყო, მონასტერს არავითარი მნიშვნელობა არ ჰქონდა, მით უმეტეს, ჩვენ და, სამწუხაროდ, ქართველ ბოლშევიკებს _ განსაკუთრებით სერგო ორჯონიკიძეს _ გადატრიალებული ჰქონდათ ტვინები. საერთოდ, ბოლშევიკების იდეოლოგია იყო, რომ გამხდარიყვნენ ერთიანი საბჭოთა ხალხი. ამიტომაც საზღვარს არ ანიჭებდნენ მნიშვნელობას. მან ერთი ხელის მოსმით საინგილო გააჩუქა, რადგან აზერბაიჯანელმა ბოლშევიკებმა სთხოვეს. როცა პავლე ინგოროყვამ ამასთან დაკავშირებით პროტესტი გამოთქვა, ორჯონიკიძემ შეუთვალა: პავლე ინგოროყვა თუ ბევრს ილაპარაკებს, საერთოდ, თბილისთან გავუვლებ საზღვარსო. მაშინ რესპუბლიკებს შორის ხომ სახელმწიფო საზღვარი არ იყო, უბრალოდ, ადმინისტრაციული საზღვარი არსებობდა. ჩვენს მკითხველს ამის შესახებ ბევრი აქვს მოსმენილი, რომ ერთადერთი დალაგებული საზღვარი თურქეთთან გვაქვს. საზღვარი რატიფიცირებულია, რადგან ეს იყო საბჭოთა კავშირ-თურქეთის საზღვარი და როდესაც შევარდნაძემ დემირელთან დასაახლოებლად პირველი ნაბიჯები გადადგა, დემირელის პირველი მოთხოვნა საზღვრის რატიფიცირება იყო. ეს საზღვარი მაშინვე დაადგინეს. რაც შეეხება აზერბაიჯანთან საზღვარს, ადმინისტრაციულს არ ჰქონდა მნიშვნელობა, რადგან საქართველოდან ადამიანი თავისუფლად ჩავიდოდა აზერბაიჯანში ან სომხეთში. არავითარი საკონტროლო გამშვები პუნქტი არ არსებობდა და გადაადგილება თავისუფალი იყო. საზღვრის გავლებაც პირობითი ნიშნით ხდებოდა, ან მდინარის გაყოლებაზე, ან მთის წვერზე ან ძირას გაატარებდნენ საზღვარს. ეს რუკებიც არსებობს. როდესაც ქალბატონმა სალომემ ბაქოში ყოფნისას ეს საკითხი დააყენა, მან 1938 წლის რუკა დაასახელა. რამდენიმე რუკა არსებობს: 1938 წლის, 1945-ის და 1963 წლის. უფრო მეტია ის რუკები, სადაც მთის თხემზეა საზღვარი გავლებული. ასეთ შემთხვევაში უდაბნო აზერბაიჯანის შემადგენლობაში ექცევა.
_ რა მოხდა საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ?
_ ეს საბჭოთა კავშირის დროს არავითარი პრობლემა არ იყო, რადგან აზერბაიჯანელები საერთოდ არ ინტერესდებოდნენ, არც ალბანიზაციის თეორია ჰქონდათ და არც პრეტენზიები გააჩნდათ ამ ძეგლებზე. რესტავრაციის დროსაც ქართველი რესტავრატორები მუშაობდნენ; თუ მეცნიერები სწავლობდნენ იქაურობას, ქართველები იყვნენ და მეც დავდიოდი რამდენიმე წელი მანდ ექსპედიციაში. ექსპედიციაში ყოფნისას ჩამოვიდა რუსი გენერალი მაკაშოვი, რომელსაც ვთხოვდით, რომ ზარბაზნები სხვა მხარეს მიეტრიალებინა, რადგან ზედ გამოქვაბულების წინ ეცემოდა და რესტავრირებული გამოქვაბულები ისევ ზიანდებოდა გრუხუნისგან, ხოლო იქ მყოფი ჯარისკაცები გადმოდიოდნენ აპარტახებდნენ იქაურობას (თვალებდათხრილი და რუსული წარწერებით გადაჭრელებული უნიკალური ფრესკები, _ რედ.). 1987 თუ 1988 წელს, როცა უკვე აშკარა იყო, რომ საბჭოთა კავშირი იშლებოდა, შეიქმნა აზერბაიჯანთან საზღვრის დამდგენი კომისია. სამწუხაროდ, ბერთუბნის მონასტერი 4 კმ-ით არის სიღრმეში და ის აზერბაიჯანის ტერიტორიაა. ჯუმბერ პატიაშვილმა კომისიის წევრებს უთხრა, _ სთხოვეთ, რომ ბერთუბნის მონასტრის ტერიტორია მოგვცენ და სამ იმდენს მივცემო. თან ეს ბერთუბნის ტერიტორია, რასაც ჩვენ ვითხოვდით, ქვაღორღიანი და სამეურნეო თვალსაზრისით გამოუსადეგარია, ამის სანაცვლოდ კი გამოსადეგ ტერიტორიას აძლევდა. მოგეხსენებათ, აზერბაიჯანში რა ვერტიკალია _ პირველი პირისგან წყდება ყველაფერი და სულ ორჯერ თუ სამჯერ შეიკრიბა კომისია. 1995 თუ 1996 წელს ისევ შეიქმნა კომისია. მაშინ რა გადაწყდა, ვერ გეტყვით, შედეგი არ გვინახავს.
აღსანიშნავია, რომ ალბანიზაციის თეორიის წამოყენება აზერბაიჯანელებმა XX საუკუნის დასასრულს დაიწყეს. ეს თეორია ვერავათირ კრიტიკას ვერ უძლებს, განსაკუთრებით დავითგარეჯასთან მიმართებით _ დავითგარეჯა ყველა ქართული ატრიბუტიკით ქრისტიანული ძეგლია.
_ 2012 წელსაც იდგა ეს საკითხი. პარალელი რომ გავავლოთ მაშინდელ და ახლანდელ ვითარებას შორის, რა არის საერთო და განმასხვავებელი?
_ ყველანი მომსწრენი ვართ 2012 წელს შექმნილი ვითარებისა, ახლა მაშინდელი ჩანაწერებიც გაუშვეს. ესეც იმ ნაძირალა (სხვანაირად არ ვიხსენიებ) ნაცბანდის მიერ ჩადენილი ერთ-ერთი დანაშაულია. მათ მისცეს აზერბაიჯანს უფლება, რომ მთის თხემზე დამდგარიყვნენ მესაზღვრეები.
_ რა გაძლევთ ამის თქმის საფუძველს?
_ იმდროინდელი ხელისუფლების წარმომადგენლები ტელევიზიებში გამოდიოდნენ და ეკრანებიდან გვიმტკიცებდნენ, რომ ტაო-კლარჯეთიც ჩვენი ძეგლებით არის გავსებული, მაგრამ თურქეთის შემადგენლობაშია, ესეც აზერბაიჯანის შემადგენლობაშია და ვერაფერს ვიზამთო. ახლა გამოდიან და საწინააღმდეგოს ამბობენ, ვითომ ივანიშვილის ბიზნესგეგმებს უკავშირებენ ამ ყველაფერს. სააკაშვილი ახლა ამბობს, მე შემიძლია ამის მოგვარებაო. მან „მოაგვარა“, როცა აზერბაიჯანს გადასცა ეს ტერიტორია.
_ მტკიცებით ფორმაში შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სწორედ სააკაშვილმა გადასცა ეს ტერიტორია აზერბაიჯანს?
_ ამის დამადასტურებელი დოკუმენტი არ მინახავს, მაგრამ ეს რომ იმჟამინდელი ხელისუფლების ნებით მოხდა, ამას ადასტურებს ის, რომ მაშინ გამოდიოდნენ იმდროინდელი ხელისუფლებისა და სამეცნიერო წრის წარმომადგენლები („ნაციონალურ მოძრაობასთან“ ასოცირებულები) და ამტკიცებდნენ, ეს ტერიტორია ჩვენი არ არის, აზერბაიჯანს ეკუთვნისო. ისინი საზოგადოებაში ამ აზრის დამკვიდრებას ცდილობდნენ. მაშინ, ღვთის მადლით, დავითგარეჯა მოქმედი მონასტერი იყო და ბერებმა ატეხეს ამბავი, ამიტომ ბოლომდე ათვისება ვერ მოახერხეს.
_ როგორ ფიქრობთ, 7 წლის შემდეგ ისევ ამ საკითხის გააქტურება უკავშირდება თუ არა სალომე ზურაბიშვილის განცხადებას დავითგარეჯასთან დაკავშირებით?
_ ეს კიდევ მეორე აბსურდია, ცდილობენ, სალომე ზურაბიშვილს დააბრალონ. ძალიან სწორად მოიქცა ქალბატონი სალომე, ეს საკითხი რომ დააყენა. პირველად ვნახე საქართველოს პრეზიტენტისგან, რომ დავითგარეჯაში ავიდა და ბაქოში ყოფნისას საინგილოს საკითხიც დააყენა. მე პირადად ძალიან მადლობელი ვარ, რომ საუბრისას სომხეთში ქართული კულტურის ძეგლები ახსენა. სალომე ზურაბიშვილის განცხადებამდე მესაზღვრეები უკვე იდგნენ თხემზე. რას ნიშნავს, ხმა არ უნდა ამოეღო?! თუ არ ამოვიღებთ ხმას, ყველაფერს წაიღებენ, ქრისტიანულ კვალს საერთოდ მოსპობენ, მათ შორის, ფრესკებსაც და წარწერებსაც. ვიყოთ მაშინ ჩუმად და ამ შედეგს მივიღებთ. ეს საკითხი უნდა დამდგარიყო დამოუკიდებლობის დღის მიღებისთანავე. შემთხვევითი ხომ არ იყო, შევარდნაძეს დემირელმა საზღვრების რატიფიცირება რომ მოსთხოვა? ყველა სახელმწიფო დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს საზღვრის დადგენას. ჩვენთვისაც ნომერ პირველი ამოცანა ეს უნდა ყოფილიყო. 1918-1921 წლებში, დამოუკიდებლობის გამოცხადების დროსაც შეიქმნა საზღვრების დამდგენი კომისია, სადაც ივანე ჯავახიშვილი შედიოდა. მაშინ დაწერა _ საქართველოს საზღვრები ისტორიული და თანამედროვე თვალსაზრისით განხილული. 1987-1988 წლებში საზღვრების დასადგენ კომისიაში ისტორიკოსები შეიყვანეს, მათ შორის მარიკა ლორთქიფანიძე, მისგან ვიცი ეს ამბები. ახლანდელ კომისიაში კი არ ჰყავთ ისტორიკოსი. საქართველოს გეოგრაფიის სპეციალისტი და კარტოგრაფი მაინც შეიყვანონ. ისტორიულ და რელიგიურ კუთვნილებაზე კამათი არც ერთ დონეზე არ შეიძლება.
_ როგორ ფიქრობთ, რა არის აზერბაიჯანის მხრიდან სიტუაციის გამწვავების მთავარი მოტივი? რა ინტერესები შეიძლება ჰქონდეს მას?
_ ბოლო დროს გავიგე, რომ ჩვენგან აზერბაიჯანს მტკნარი წყალი მიაქვს ისე, რომ ერთ თეთრსაც არ ვიღებთ. ბაქო უკვე სამმილიონიანი ქალაქი გახდა და, შესაბამისად, მეტი წყალი სჭირდება. როგორც ჩანს, ალაზნის აუზიდან სურთ მიიღონ წყალი. შეიძლება, სწორედ ამ მიზნით დასჭირდათ თემის გააქტიურება. ზუსტად ვერ გეტყვით. ერთმა პიროვნებამ დამირეკა, რომლის სახელი და გვარი მობილურში კარგად ვერ გავიგე, _ 90-იან წლებში კახეთის გუბერნატორმა მედიკო მეზვრიშვილმა ერთი ადგილი მანახა გარეჯაში და მითხრა, რომ აქიდან მიეწოდება აზერბაიჯანს წყალი და ჩვენ ამაში კაპიკს არ გვიხდიანო. ამ დღეებში ითქვა, რომ მეტი მტკნარი წყალი სჭირდებათ. თუ ამ წყალს უფულოდ ვაძლევთ, აზერბაიჯანზე მეტი ფული გვაქვს?! როგორ შეიძლება, ყველაფერი ჩვენ დავთმოთ. მართალია, ისინი გაზსაც გვაძლევენ, ნავთობსაც, როდესაც ძალიან გვიჭირდა გვერდით დაგვიდგნენ, მაგრამ ამ ყველაფერს უფულოდ ხომ არ აკეთებდნენ? თან გაზის კომერციული ფასი რაც საქართველოში იყიდება, მთელ რეგიონში ყველაზე მაღალია. ჩვენ არ ვიცით, მიზეზი ზუსტად რა არის. შესაძლოა, დადგა საკითხი, ჩვენგან მტკნარი წყალი უფასოდ რომ მიგაქვთ, ფული გადაგვიხადეთო. იმათმაც, შესაძლოა, რაღაც მოითხოვეს და ჩვენებმა უარი უთხრეს, ამის საპასუხოდ კი ეს ნაბიჯი გადადგეს. მხოლოდ შეგვიძლია ვიმარჩიელოთ, დაზუსტებით ვერ ვიტყვით.
_ თქვენ თქვით, რომ სალომე ზურაბიშვილის ნაბიჯი სწორია, თუმცა ხელისუფლება დუმს. რამდენად მართებულია, რომ ასეთ მნიშვნელოვან საკითხზე პრეზიდენტისა და ხელისუფლების პოზიციები ერთმანეთს არ ემთხვევა?
_ დავითგარეჯაში დათო ქაცარავა დგას და გამოაცხადა, _ აზერბაიჯანელები წამოსვლას აპირებენ და ჩვენგან კონტრაქცია იქნებაო, როგორ იქნება კონტრაქცია, როდესაც ჩვენები უკვე იქ დგანან? პირიქით, კონტრაქცია იმათი მხრიდან გამოდიოდა. ტელევიზიით რასაც ვუყურებ, 2-3 ახალგაზრდა კაცი აჩვენეს, აგრესიულები და გაღიზიანებულები ესაუბრებოდნენ პოლიციას. შესაძლოა, ეს საკითხი კომისიაში დააყენონ, მაგრამ არ ახმაურებენ, რადგან არ უნდათ, საზოგადოებაში აჟიოტაჟი ატყდეს და დაპირისპირება მოხდეს, ან აზერბაიჯანის მიმართ საზოგადოების განწყობა დამძიმდეს. ამიტომაც, შესაძლოა, ხელისუფლება პოზიციის შერბილებას ცდილობს. ღმერთმა ქნას, ასე იყოს, თუ ასეა, მაშინ სწორია. წინააღმდეგ შემთხვევაში, არასწორი იქნება. რაც ჩემი ბავშვობიდან მოყოლებული მახსოვს, ყველასთან ყველაფერს ჩვენ ვთმობდით.
_ ეს ის შემთხვევაა, როცა არ უნდა დავთმოთ? ხშირად არგუმენტად იშველიებენ, რომ აზერბაიჯანი ჩვენი მოკავშირე ქვეყანაა და ამიტომაც ფრთხილად უნდა მოვეკიდოთ ამ საკითხს.
_ დიახ, ეს ის შემთხვევაა. აზერბაიჯანთან კარგი ურთიერთობა გვაქვს. ჩვენ და აზერბაიჯანი ვართ სტრატეგიული პარტნიორები, ბევრ რამეში მოკავშირეები, მეზობლები და მეგობრები, მაგრამ ეს პარტნიორობა და მეგობრობა ცალმხრივი ხომ არ შეიძლება იყოს?! ამიტომ არის თემები, რისი დათმობაც არ შეიძლება, დავითგარეჯის საკითხიც ზუსტად ასეთია. აზერბაიჯანმა უნდა გამოიჩინოს კეთილი ნება და ბერთუბნის ტერიტორია ჩვენ უნდა გადმოგვცეს.
_ ბოლო პერიოდში, მათ შორის, პოლიტიკოსების მხრიდან, გაჩნდა ასეთი დამოკიდებულება, რომ აზერბაიჯანი იმდენად გვაზარალებს და იმდენად სახიფათოა თავისი ქმედებით, რამდენადაც რუსეთი. სწორია საკითხის ასე დასმა?
_ საკითხის ასე დასმა არ შეიძლება. აქ ერთ კონკრეტულ თემაზეა საუბარი, რომელიც მოლაპარაკებით უნდა გადაწყდეს ჩვენსა და აზერბაიჯანს შორის. აზერბაიჯანს ასე შეიძლება დავუსვათ საკითხი: თუკი საბჭოთა მემკვიდრეობას იღებენ საფუძვლად, იმავე საბჭოთა კავშირის პერიოდში აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე სომხური ყარაბაღის ოლქი შეიქმნა, სადაც სომხებიც და აზერბაიჯანელებიც ცხოვრობდნენ. ყარაბაღის ოლქში აზერბაიჯანული და სომხური მოსახლეობა თანაბარი იყო, მაგრამ როდესაც ყარაბაღისთვის ომი დაიწყო, სომხური მოსახლეობა, დაახლოებით, 75% იყო, აზერბაჯანული _ 25%. საბჭოთა კანონმდებლობით, ასეთი ადმინისტრაციული ოლქის მოსახლეობის 75% თუ თანახმა იყო, იმ რეპუბლიკას გამოჰყოფოდა, რომლის შემადგენლობაშიც შედიოდა, მას ამის უფლება ჰქონდა, იმ შემთხვევაში, თუ რეფერენდუმით 75% თანხმობას განაცხადებდა. აწყობთ ეს ახლა აზერბაიჯანელებს?! თუ ჩვენს შემთხვევაში საბჭოთა კანონმდებლობას ეყრდნობიან, ყარაბაღის შემთხვევაშიც დაეყრდნონ და დათმონ.
_ წარსული გამოცდილებიდან გამომდინარე როგორია თქვენი პროგნოზი, ამჯერადაც მოგვიწევს თუ არა ჩვენი პოზიციების დათმობა?
_ აზერბაიჯანს არავითარი მორალური უფლება არ აქვს, დავითგარეჯაზე პრეტენზია გამოთქვას. ათწლეულების განმავლობაში, როცა იქაურობა ინგრეოდა და ნადგურდებოდა, ქართველი მეცნიერები და რესტავრატორები ძეგლს კბილებით იცავდნენ, ინარჩუებდნენ, ისინი საერთოდ არც კი დაინტერესებულან, რა ხდებოდა დავითგარეჯაში. რაც შეეხება პროგნოზს, მოსახლეობა ამ საკითხთან დაკავშირებით იმდენად აჟიტირებულია და იმდენად ჩვენს მხარეს არის ისტორიული სინამდვილე, რომ არავითარ შემთხვევაში დავითგარეჯის დათმობა არ შეიძლება. იმედი მაქვს და ასე მგონია, რომ ეს საკითხი, საბოლოოდ, ჩვენ სასარგებლოდ გადაწყდება. არა მხოლოდ ამის, არამედ იმის იმედიც მაქვს, რომ ბოლოს და ბოლოს, ბერთუბანსაც გადმოგვცემენ.

ნენე ინჯგია