ნოემბრის დასაწყისში რუსეთის დუმამ აფხაზეთის პარლამენტის მიერ 2015 წლის დეკემბერში მიღებული კანონის რატიფიცირება მოახდინა. დოკუმენტი, რომელიც რუსულ-აფხაზური შეიარაღებული ძალების გაერთიანებული დაჯგუფების შექმნას შეეხება, ქართული მხარის, ასევე აფხაზური ოპოზიციის მწვავე განხილვისა და რუსეთთან დაპირისპირების ახალი ტალღის გამომწვევი გახდა. ამ დოკუმენტის მიხედვით, რუსულ-აფხაზური დანაყოფები ვალდებული არიან, უზრუნველყონ ადეკვატური რეაგირება მესამე ძალის მხრიდან შეიარაღებული თავდასხმის შემთხვევაში და აღკვეთონ აფხაზეთის წინააღმდეგ მიმართული ნებისმიერი სამხედრო აგრესია. დოკუმენტი 10 წლის ვადითაა მიღებული და საჭიროების შემთხვევაში მისი ავტომატურად გაგრძელებაა შესაძლებელი. „კავკასიური სახლის“ აღმასრულებელი დირექტორი, გიორგი კანაშვილი, „ქრონიკა+“-თან ამბობს, რომ ამ დოკუმენტის რატიფიცირების შემდეგ ბევრად უფრო მტკივნეული პროცესები წავა. მისი თქმით, რუსეთი საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიების დე იურე ანექსიისთვის ემზადება.   „ქრონიკა+“-ს გიორგი კანაშვილი ესაუბრება: _ რაც საქართველოში ოკუპირებულ ტერიტორიებთან მიმართებით ხდება, ფართო კონტექსტში თუ მიმოვიხილავთ, ამას დავარქმევდი რუსეთის მხრიდან ამ ტერიტორიების მომზადებას იმისთვის, რომ თუ ამგვარი საჭიროება და საერთაშორისო კონტექსტი შეიქმნება, ყველანაირად უმტკივნეულოდ მოახდინოს დე იურე ანექსია. ცალ-ცალკე განვიხილოთ აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონის შემთხვევები. ჩვენთან ნაკლებად განიხილავენ ამ კუთხით ან არ ეხებიან. ამ ორ ტერიტორიაზე აფხაზური, ან ოსური ნაციონალური პროექტები სრულიად არაერთგვაროვანია, ანუ ერთმანეთს არ ჰგავს. ცხინვალში კონფლიქტიდან 24 წლის შემდეგ, ნელ-ნელა, 2008 წლის რუსეთის ღია ჩართვის შემდეგ, იქ არასოდეს ყოფილა კლასიკური სეპარატისტული მოძრაობა, ეს იყო ბევრად უფრო ირიდენტისტული, რომელიც ნიშნავს არა მხოლოდ საქართველოსგან მოწყვეტას, არამედ რუსეთზე ჩრდილოეთ ოსეთისკენ მიერთების მოძრაობას. ცხინვალში არასოდეს დიდად არ აფასებდნენ, ან ნაკლებად ფიქრობდნენ დამოუკიდებელი სახელმწიფოს შექმნაზე. კი, რა თქმა უნდა, ეს ამ ლოზუნგებით იყო, მაგრამ საბოლოო მიზნად ყოველთვის ისახებოდა მიერთება. ის ტრანზიტში მყოფ მგზავრს ჰგავს, რომელიც ერთი ზონიდან მეორე ზონაში უნდა გადაადგილდეს. სრულიად განსხვავებული სიტუაციაა აფხაზეთში, სადაც აფხაზური ნაციონალური პროექტი არის საქართველოსგან მოწყვეტა და რუსეთთან არმიერთება. მათ სურთ ჰქონდეთ დამოუკიდებელი სახელმწიფო. რამდენად რეალისტურია, ეს ცალკე საუბრის თემაა, მაგრამ ამგვარი ორი განსხვავებული პროექტია. შესაბამისად, ახლა 2017 წლის საპარლამენტო არჩვენები რომ იქნება აფხაზეთში და საპრეზიდენტო _ ცხინვალში, იქ საპრეზიდენტო არჩევნებზე კონკურენტების მთავარი დისკუსია იქნება, ვინ უფრო მალე და სწრაფად შეიყვანს ე. წ. სამხრეთ ოსეთს რუსეთში. ჩვენთან თუ არის დისკუსია იმაზე, რომ დასავლეთთან, ნატოსთან ინტეგრაცია, ნაბიჯები ევროკავშირთან მიმართებით, იქ საუბარია იმაზე, რომ მათი სურვილია და სამწუხაროდ, მოსახლეობის უდიდესი ნაწილიც ამ ორბიტაზეა, რომ მათ უნდათ იქ მიერთება. აფხაზეთის შემთხვევაში ასე არ არის, აფხაზების უდიდესი ნაწილი საუბრობს, რომ არ უნდათ რუსეთზე მიერთება. რუსეთი, ერთი მხრივ, ცხინვალში უკვე ყველა ძალასა და კლანს აკონტროლებს, ყველანი დაქვემდებარებულები არიან რუსეთზე, ფინანსურადაც და სამხედრო თვალსაზრისითაც, _ მოგეხსენებათ, იქ რუსული ბაზებია და ა. შ., ხოლო აფხაზეთში მთლად ასე არ არის. იქ რაღაც წინააღმდეგობების გაწევის მცდელობებია და სხვათა შორის, ეს ძალიან კარგად გამოჩნდა 2014-2015 წლებში, როდესაც ეს ორი დოკუმენტი იყო წარდგენილი. თავიდან ეწერა აფხაზებთან და ოსებთან მიმართებით. ოსების მთავარი სურვილი იყო, რომ ამ ხელშეკრულებაში ყოფილიყო მაქსიმალური შერწყმა რუსეთთან, მათ შორის, სამხედრო სტრუქტურებისა და ა. შ. აფხაზეთში კიდევ პირიქით, მათ უნდოდათ, რომ მაქსიმალურად არ ყოფილიყო ეს ფაქტორი. შესაბამისად, იქ ბრძოლა მიდიოდა, აქ _ პირიქით. საწყისი პროექტი, რომელიც აფხაზეთს შესთავაზეს, თითქმის იდენტური იყო ოსებთან შეთავაზებულის, საკვანძო იყო პასპორტებისა და სხვა საკითხები. პირვანდელ დოკუმენტში ეწერა, რომ შეთანხმების თანახმად, აფხაზებს, ერთი მხრივ, და მეორე მხრივ, რუსეთის მოქალაქეებს გამარტივებულად აეღოთ ერთმანეთის პასპორტები. აფხაზებმა ეს ვარიანტი არ მიიღეს და, საბოლოო ჯამში, ისეთ ვარიანტზე შეთანხმდნენ, რომ აფხაზებს მიეღოთ გამარტივებულად რუსეთის პასპორტები, მაგრამ არა რუსეთის მოქალაქეებს. ამ ნაწილზე უარი უთხრეს. _ რატომ იყო ეს აფხაზებისთვის მნიშვნელოვანი? _ ეს იმიტომ იყო მნიშვნელოვანი, რომ იცით, აფხაზეთის დე ფაქტო კანონმდებლობით მიწების ფლობა, საკუთრება და ა. შ. მხოლოდ აფხაზეთის მოქალაქეს შეუძლია. რუსების სურვილი იყო, მიწებზე თუ ვერ ითანხმებდნენ, ამაზე დაეთანხმებინათ. ჩვენთვის სამწუხარო, მაგრამ ძალიან საინტერესო ბრძოლა მიდის, ცხინვალი სრულად ათვისებულია და არანაირი ძალისხმევა რუსეთს არ სჭირდება, რომ თუ სურვილი ექნება, იქ ეს ტერიტორია უკვე დე იურე მიიერთოს. აფხაზეთში კი ბრძოლა მიდის. ასე შევხედოთ: თუ 70 000-ია ეთნიკური აფხაზი, იქაც იყოფა შეხედულებები, ნაწილი არ არის რუსული სცენარის წინააღმდეგი. ჯერჯერობით, ეს არცთუ ისე მრავალრიცხოვანია, თუ ამ 70 000-ს გამოვაკლებთ 10 000-ს, 60 000-მა კაცმა რამდენს უნდა გაუწიოს წინააღმდეგობა დღევანდელ რუსეთს?! თუ რაღაცები არ შეიცვლება, შესაძლებელია, ეს პროცესი ჩვენს თვალწინ, 5-10 წლის პერიოდში დასრულდეს. რუსეთის სულ უფრო და უფრო მეტი დომინაცია იქ ისედაც იყო _ სამხედრო ბაზებია, ფინანსური თვალსაზრისით თითქმის სრულად არიან დამოკიდებულები, ბიუჯეტის 60-80%-ს რუსეთი ავსებს და ა. შ. _ ცოტა ხნის წინ რუსეთის დუმამ აფხაზეთის პარლამენტის მიერ 2015 წლის დეკემბერში მიღებული კანონის რატიფიცირება მოახდინა. დოკუმენტი რუსულ-აფხაზური შეიარაღებული ძალების გაერთიანებული დაჯგუფების შექმნას შეეხება, რასთან გვაქვს საქმე? _ იმასთან, რომ ბევრად უფრო მტკივნეული პროცესები წავა! ამ ხელშეკრულებას ვინც ყურადღებით გაეცნო, ნახავდა, რომ ძალიან ბევრი ქვეპუნქტია, სადაც წერია: ამუშავდეს და შევიდეს ძალაში 1,5-2 წლის ვადით. ერთ-ერთი იყო ეს, რომელიც ამბობს, რომ აფხაზური ჯარი, ფაქტობრივად, უნდა გაუქმდეს. ჩვენთვის სიტყვა _ აფხაზური ჯარი, შეიძლება, ყურს ჭრიდეს, მაგრამ, ამ ეტაპზე, აფხაზური ჯარის ყოლა ტაქტიკურად ჩვენთვის უფრო მომგებიანია, ვიდრე მისი სრული გაუქმება, რადგან ნიშნავს, რომ სრულად უნდა შეერწყას რუსულ ჯარს. იქ კიდევ ერთ-ერთი პუნქტია, რომლის ეგიდით ვითომ ტერორიზმთან და ორგანიზებულ დანაშაულთან ბრძოლის ბიურო იქმნება სოხუმში, რომელსაც კონტროლს გაუწევენ რუსები, „ეფესბე“, ხელშეკრულებაში 50 კაცამდე წერია, მაგრამ რუსებს, რატომღაც, 700 კაცის გამოგზავნა მოუნდათ. ამაზე დიდი ბრძოლა იყო. რით დასრულდება ეს პროცესი, არავინ იცის. ის თუ არის საჯარისო ნაწილი, ეს უკვე ფხაზური უსაფრთხოების სტრუქტურების გაუქმება-შერწყმაა რუსულთან. ეკონომიკურად ისედაც დამოკიდებულები არიან, ამას დავამატოთ ის, რომ უკვე დაითანხმეს აფხაზები უძრავ ქონებასთან დაკავშირებით, ეს დათმეს. არ არის გამორიცხული, სხვა რაღაცის დათმობაც მოუწიოთ ეტაპობრივად და თუ რამე არ შეიცვალა, პერსპექტივა არცთუ ისე სასიამოვნოა, _ შეიძლება იმგვარად კონტროლირებადი აფხაზეთი მივიღოთ, როგორიც სამაჩაბლოა. _ რამდენად ადეკვატურია ჩვენი ხელისუფლების მიდგომები ამ ტიპის საკითხებისადმი? არსებობს ჟენევის, აბაშიძე-კარასინის ფორმატი, ასეთი ტიპის შეხვედრებს თუ მოაქვთ ქვეყნისთვის რაიმე დადებითი შედეგი? _ რაც შეეხება ფორმატებს და ზოგადად, ჩვენს რეაქციას, ასე შევხედოთ: რა ბერკეტები გვაქვს და რა შეგვიძლია, რომ გავაკეთოთ? კლასიკური თვალსაზრისით, მაინცდამაინც დიდი საშუალება არ გაგვაჩნია. ჩვენი პრობლემა ის არის, რომ რეაქციულ რეჟიმში ვართ: ვთქვათ, რაღაც მოხდა, ჩვენი საგარეო საქმეთა სამინისტრო დაგმობს, საერთაშორისო თანამეგობრობას მოუწოდებს, რომ დაგმოს, ისინიც დაგმობენ და ამით ამბავი მთავრდება. რაც შეეხება ფორმატებს, ის, პრინციპში, არ ცვლის პოლიტიკურ ვითარებას. ერთადერთი, რაშიც წარმატებულები ვართ, ეს არის არაღიარების პოლიტიკა. რიგმა ქვეყნებმა უკან წაიღეს კიდეც თავიანთი აღიარება და ევროპელი კოლეგების მხარდაჭერით ამაში ნამდვილად გვაქვს წარმატება. უბრალოდ, აქ ჩვენი დიპლომატიის წარმატებაც არის და ძალიან ბევრ ქვეყანას, რა ურთიერთობაც არ უნდა ჰქონდეს რუსეთთან, საკუთარი პრობლემები აქვს და ამ პრეცედენტების შექმნა ბევრს არ აწყობს. შესაბამისად, ეს მიბმულია ჩვენს წარმატებულობაზე. ბოლო 4 წელს რომ შევხედოთ, რას აკეთებდა ხელისუფლება, ეს იყო მცირე ნაბიჯები, მართლაც არ არის ეს ყველაფერი ხაზგადასასმელი: პატიმრები გაიცვალა, ბევრი ეთნიკური ქართველი განთავისუფლდა აფხაზებისგან. ჩვენ არ გვყავდა არავინ გადასაცემი, მათგან ძალიან კარგი ჟესტი იყო ოსებთან მიმართებით, ფაქტობრივად, მათ გამო მოგვცეს აფხაზებმა ქართველები. ნეშტების გადმოსვენება, იქ ზონკარის წყალსაცავის ამბავია, ეს ყველაფერი კარგია, მაგრამ, სამწუხაროდ, აღნიშნული ფაქტები ვერ გადაწონის რუსეთის ქმედებებს რეგიონებთან მიმართებით. ნებისმიერ ხელისუფლებას უჩნდება დილემა სამხედრო თვალსაზრისით, რომ ვერაფერს გააკეთებს. ცხადია, მაშინ გრჩება პოლიტიკის რამდენიმე ალტერნატივა _ რა უნდა გააკეთო? ერთი არის აკეთო ის, რასაც ახლა აკეთებ, ანუ ის აგრძელებს, ფაქტობრივად, დაკარგული ტერიტორიების ანექსიისკენ მზადებას, ცხინვალში დიდს ვერაფერს გააკეთებ, აფხაზეთში შეიძლება მცირე ნაბიჯებით აჩვენო ალტერნატივა, რუსეთის მიმართულებით გაღიზიანება გაიზრდება და იზრდება კიდეც, მაგრამ აჩვენებ, რომ მე აგერ ვარ, არ ვაპირებ ტერიტორიული მთლიანობის საკითხის უკან წაღებას, მაგრამ არ ვარ აგრესიული და რაღაც ალტერნატივად თუ არა, ყოველ შემთხვევაში, უფრო საინტერესო პარტნიორად ვიკვეთები. მეორე ვარიანტია პირიქით, შეეცადო, რომ რუსეთთანაც, აფხაზებთან თუ ოსებთან მიმართებით ძალიან კრიტიკული იყო. სადაც კი მოგეცემა საშუალება, აკრიტიკო, მუდმივად ყველგან წამოსწიო გალში ადამიანის უფლებების საკითხი, მაინცდამაინც თავი არ მოიკლა აფხაზებთან და ოსებთან თანამშრომლობით. ასე ვთქვათ, იყო უფრო აგრესიული და საერთაშორისო საზოგადოების ყურადღების მიქცევაზე იმუშაო. მესამე არის უფრო გაბედული პოლიტიკა, რომელიც მიზნად ისახავს, პირველისგან განსხვავებით, იყოს უფრო პროაქტიური, მაგალითად, წავიდეს არცთუ ისე პოპულარულ ნაბიჯებზე ქართულ საზოგადოებაში, შეიძლება ითქვას, ცალმხრივ ნაბიჯებზეც. ამ ნაბიჯების ამოსავალი შეიძლება იყოს, ისევ და ისევ, ის, რომ, პრინციპში, ამ ეტაპზე, დიდ სურათს თუ წარმოვიდგენთ და ვიტყვით, რომ ჩვენ დასავლეთისკენ მივდივართ, მათ განვიხილავთ მთავარ მოკავშირედ. არის რუსეთი, რომელიც ამ ყველაფრის გაჩერებას ცდილობს და ამ ტერიტორიებს ჩვენზე ზეწოლის მიზნით იყენებს. მთავარი პრობლემა რეგიონში არის რუსეთი, თუმცა ვცდილობთ ვითარება დავაბალანსოთ და პირდაპირ კონფრონტაციაში არ ჩავებათ. ამ შემთხვევაში, ლოგიკურია თუ ვამბობთ, რომ მე მჭირდება აფხაზეთში მინიმალური რუსეთი, ანუ მე ვცდილობ, რომ დავაბალანსო აფხაზეთში რუსეთი, ამისათვის ჩემთვის ტაქტიკური პარტნიორი არის აფხაზი ნაციონალისტი და არა გარუსებული აფხაზი. იმისათვის, რომ მას რუსეთთან რაღაც კოზირები ჰქონდეს შიგნით საკამათოდ, შეიძლება აფხაზეთის „სახელმწიფოებრიობას“ ხელი შევუწყო ისეთი ნაბიჯებით, რომელიც მათ შიდა პოზიციებს მოაძლიერებს. გვიანი სააკაშვილის დროს, სხვათა შორის, ამასთან დაკავშირებით მოლაპარაკებები მიდიოდა, რომ შეიძლებოდა გემით მიმოსვლა გახსნილიყო სოხუმსა და ტრაპზონს შორის. ამ საკითხის კიდევ წამოწევა იმიტომ შეიძლება, რომ მოგეხსენებათ, ორივე მხარეს აკონტროლებს „ეფესბე“ და ამ ბოლო დროს აფხაზებს სერიოზული პრობლემები ექმნებათ განსაკუთრებით მაშინ, თუ დასავლეთის ქვეყნებში მიდიან. მაგალითად, ეკითხებიან, _ რატომ მიდიხარ? შეიძლება, საზღვარზე რამდენიმე საათი გააჩერონ და სხვა, ეს ხშირად ხდება. აქ ახლა ისინი არ მისცემენ საშუალებას, რუსი ოფიცერი კი გააკონტროლებს, მაგრამ იმის საშულება, რომ კითხვებით შეაწუხონ, არ იქნება. შეიძლება სხვა მიმართულებებით ფიქრიც, რომელიც აფხაზებს ამოსუნთქვის საშუალებას მისცემს რუსეთთან მიმართებით. აქ ორი პრობლემაა, რომელიც დაკავშირებულია ერთ მთავარ პრობლემასთან: ერთია გაგიგებს თუ არა ქართული საზოგადოება ამ ყველაფერს, რადგან ეს ძალიან რთული თამაშია, გრძელვადიანი პროცესია და კიდევ ერთხელ ვამბობ, არაპოპულარული; მეორე, კიდევ უფრო სერიოზული საფრთხე არის ის, რომ მართლაც აღიარებისკენ არ წავიდეს რაღაც პროცესები. დღეს კი არის ამგვარი პოლიტიკური კონიუნქტურა, მაგრამ 5-6 წელიწადში რა იქნება, არ ვიცით. ვხედავთ, რომ პროგნოზების კეთება ძალიან რთულია. ერთადერთი შედეგი შეიძლება მოიტანოს ერთ შემთხვევაში, თუ საქართველო პარალელურად შეძლებს ეკონომიკურად მოძლიერებას. თუ საქართველო ეკონომიკურად და სოციალურად წარმატებული იქნება და თავისი სიტყვა ეთქმის არასამხედრო თვალსაზრისით, სატრანზიტო პროექტები რაც უფრო მეტი იქნება, რაც უფრო მეტი კაპიტალი შემოვა ამ ქვეყანაში და ა. შ., ბევრად მეტი ზეგავლენა გვექნება. თუ უფრო წონიან მოთამაშედ არ ჩამოვყალიბდით, მაშინ მართლა სახიფათოა მესამე გზა. თუმცა, ეს გზა პირველსა და მეორეს იმით სჯობია, რომ აქ რაღაც შანსებს იტოვებ, პირველ-მეორეში, მგონი, უარსაც კი ამბობ და გასაგებია, საითკენაც წავა ეს ყველაფერი. მესამე არის სარისკო, მაგრამ შეიძლება, უფრო შედეგიანი იყოს გრძელვადიან პერსპექტივაში. მეოთხე არის ის, რასაც ნინო ბურჯანაძე და სხვა ძალები ამბობენ _ საგარეო პოლიტიკური ვექტორის შეცვლა. ისინი ძირითადად ლაპარაკობენ ისტორიის ერთ ნაწილზე, მაგრამ მეორე ნაწილზე არ საუბრობენ. ისინი ამბობენ, რომ ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენა შესაძლებელია მხოლოდ რუსეთის მეშვეობით. თუ შევხედავთ შედარებით მოკლევადიან პერსპექტივაში, 5-6 წლის პერიოდში თუ ეს შესაძლებელია, მართლაც რუსეთის მეშვეობით არის შესაძლებელი, მაგრამ ისინი არ ყვებიან ისტორიის მეორე ნაწილს. მეორე ნაწილი კი ამგვარია: რუსეთი მოხალისეობრივად ხომ არ აღადგენს არაფერს? შესაბამისად, ეს ნიშნავს, რომ ჩვენ უარი უნდა ვთქვათ ნატოზე, ევროკავშირზე, თან ისე გავაფორმოთ, რომ დაგვეჯერებოდეს, განვაცხადოთ, შემდეგ უკვე შევიდეთ ევრაზიულ კავშირში და ყველა ინტეგრაციულ კავშირში, რომელიც რუსეთის მიერ არის შემოთავაზებული, მათ შორის, „ოდეკაბეში“, რომელიც არის, როგორც ხანდახან ეძახიან ხოლმე, „მცირე ნატო“, სადაც გაერთიანებულია რუსეთი და პოსტსაბჭოთა ქვეყნების ნაწილი, შევიდეთ იქ და განვათავსოთ რუსული სამხედრო ბაზები გრძელვადიანი პერიოდით. ამას, ალბათ, დაემატება ისიც, რომ ძალოვანი მინისტრები და ყველა ცენტრალური ფიგურა იქიდან დაინიშნება, ან შეთანხმებით. ფაქტობრივად, დამოუკიდებლობაზე ამბობ უარს და სსრ კავშირში ბრუნდები, იბრუნებ ამ ტერიტორიებს, ოღონდ რა ნაბიჯებიც ჩამოვთვალე, რაც უნდა გავაკეთოთ, ეს ყველაფერი რუსეთისთვის გარანტია იქნება იმისა, რომ ჩვენ როდესაც ამ ტერიტორიებს მივიღებთ, არ გადავიფიქრებთ და არ ვიტყვით, ახლა დასავლეთში მივდივართო. თვალის ერთი მიტრიალება მოიტანს იმას, რომ შეიძლება მხოლოდ ეს ტერიტორიები კი არა, სხვებიც მოგვძვრეს და ისევ იგივე მდგომარეობას დაუბრუნდეს. ესეც არ არის მთლად გარანტირებული, ჯერ ბევრი რამის გაკეთება მოგვიწევს და შემდეგ შეხედავენ, დაფიქრდებიან, რა სტატუსით განიხილონ, _ შემოთავაზება არ იქნება ავტონომია, ან უნიტარული სახელმწიფო, იქნება კონფედერაცია, ან სხვა მსგავსი რამ. ოთხი ასეთი მოდელია და ამ ყველას თავისი ფასი აქვს. _ ამ ბოლო დროს ძალიან ბევრს საუბრობენ იმაზე, რომ უნდა დაიწყოს რუსულ-ქართული დიალოგი. როგორ წარმოგიდგენიათ ამ დიალოგის დაწყება ისე, თან ყოველთვის გვახსოვდეს, რომ რუსეთი ოკუპანტია? _ რეალურად, ბოლო 4 წელიწადი, პრინციპში, ეს ხდება, დიალოგი რაღაც დონეზე უკვე არის, იგივე აბაშიძე-კარასინის ფორმატი დიალოგის ფორმატია. თუ გადავხედავთ დამოუკიდებლობის დანარჩენ 19 წელიწადს, ალბათ ეს 4 წელიწადი ყველაზე წარმატებულია ქართულ-რუსულ ურთიერთობაში. ყოველთვის ამ ქვეყანასთან გვექმნებოდა ფუნდამენტური პრობლემები. 90-იანი წლების ომი არ ყოფილა რუსეთის მონაწილეობის გარეშე, შევარდნაძის პერიოდში და შედარებით გვიანაც სხვადასხვა სახით გვექმნებოდა პრობლემები მათი მხრიდან, სააკაშვილის დროს ომით დასრულდა და ძალიან პრობლემურად გაგრძელდა. დღეს, სხვადასხვა მიზეზთა გამო, ეს 4 წელიწადი მოვახერხეთ, მეტ-ნაკლებად, წარმატებულ რეჟიმში ყოფილიყო. წარმატებაში იმას ვგულისხმობ, რომ ჩვენი ქვეყნისთვის, ახლაც და ყოველთვის, ამ ეტაპზე, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სტაბილურობისა და სიმშვიდის შენარჩუნება, მით უმეტეს, როდესაც ვხედავთ, რუსეთი ისეთ ფაზაშია, რომ დღეს ბევრად უფრო საშიშია, ვიდრე 10 წლის წინათ იყო. ვხედავთ, რა ხდება უკრაინაში, სირიაში; ვნახეთ, რა კარგად გამოიყენეს საკუთარი ინტერესებისთვის სომხურ-აზერბაიჯანული დაპირისპირება ყარაბაღში წლის დასაწყისში. ამ ფონზე ჩვენ მინიმალური დანაკარგებით ვართ, იმიტომ, რომ არც ერთი პირდაპირი შეხლა არ მოგვსვლია, მასობრივად არ ყოფილა საქართველოს მოქალაქეთა ხოცვა, მცოცავი ოკუპაციის შედეგად ვკარგავთ რაღაც ტერიტორიებს, მაგრამ ეს არ არის იმხელა ტერიტორიები, როგორსაც ადრე ვკარგავდით. პლუს ეკონომიკური ურთიერთობები, ტურიზმი, ფინანსურად ჩვენთვის ახლა უფრო მომგებიანი სიტუაციაა, შემდგომი 4 წელიწადიც ასე გაგრძელდება. შეიძლება, რაღაც გაუარესდეს, მაგრამ ურთიერთობების გარკვეული ფორმა გამოიკვეთა და დაახლოებით ასე: ნორმალიზება და რაციონალიზება რაღაც ურთიერთობებში, სადაც შესაძლებელია. აფხაზეთი, სამაჩაბლო _ ამ საკითხებზე კიდევ დიდი ხანი ვერ შევთანხმდებით, შეგვიძლია ვივაჭროთ? _ ვივაჭროთ! ჩენი მოქალაქე სადმე რუსეთში ზის ციხეში? შეგვიძლია, ამ თემაზე ვილაპარაკოთ, მის უფლებებზე და გავათავისუფლოთ? _ გავაკეთოთ! ვთქვათ, ტერორიზმის საფრთხეა ჩრდილო კავკასიაში, ან ჩვენთან, ან რაღაც პრობლემაა, ვითანამშრომლოთ? _ ვითანამშრომლოთ! რა თქმა უნდა, ეს ყველაფერი ბევრი დარტყმით და უნდობლობით იქნება ობიექტური მიზეზების გამო. თანამშრომლობის რაღაც ფორმა იკვეთება, ოღონდ ეს არის შეზღუდული თანამშრომლობა, სიტუაცია იქნება ისევე მძიმე, როგორიც არის, მაგრამ სხვა არაფერი ჩანს. _ საქართველოსა და რუსეთის პრეზიდენტების შეხვედრაზეც იყო საუბარი. _ დიახ, ერთი პერიოდი ბევრი საუბარი იყო პუტინისა და მარგველაშვილის შეხვედრაზე. ვფიქრობ, სწორი გადაწყვეტილება მივიღეთ, ყოველ შემთხვევაში, ასე ჩანს, მათი მოტივაცია მაშინ გასაგები იყო. სხვათა შორის, ამ პროცესს რუსები ძალიან კარგად იყენებენ საერთაშორისო საზოგადოებასთან ურთიერთობაშიც. იმას ვგულისხმობ, რომ ისინი აჩვენებენ (განსაკუთრებით აქტუალური გახდა ეს უკრაინის ფონზე): ქართველებთანაც ხომ გვაქვს კონფლიქტი, მაგრამ ესენი რაციონალურები გახდნენ, მიშა გიჟი იყო, ახლა აღარ არის, სხვები არიან და მათთან ლაპარაკს ვახერხებთ, არ ვომობთ. უკრაინელები კი ვერ არიან ისეთი რაციონალურებიო. ამას იყენებენ. შესაბამისად, როდესაც ამბობდნენ, რომ მარგველაშვილ-პუტინის შეხვედრა უნდა მომხდარიყო, მათი მოტივაცია იყო, ეჩვენებინათ, _ ვხვდებით, ვლაპარაკობთ, საკითხებს ვაგვარებთ და ყველაფერი კარგადააო. ამ კონტექსტში, ერთი მხრივ, ძალიან რთულ ვითარებაში ვართ და გვინდა, ეს ნორმალიზება მოხდეს, მეორე მხრივ, ისიც არ გვინდა ვაჩვენოთ, თითქოს ყველაფერი კარგად არის, რადგან ეს ასე არ არის, _ აგერ, 30 კმ-ში დგანან და არავის ეპიტნავება, მით უმეტეს, გაუგებარი იქნებოდა, პრეზიდენტები შეხვედრილიყვნენ, ვერაფერ პრინციპულზე შეთანხმება ვერ მოხდებოდა და იქნებოდა დემონსტრაცია იმისა, რომ საქმეები კარგად მიდის. ფუნდამენტური თვალსაზრისით ეს 4 და შემდეგი 4 წელიწადიც ამ დღის წესრიგის გაგრძელება იქნება. ამ კონფლიქტის მახასიათებელი არის ის, რომ არ ემთხვევა ჩვენი ინტერესები და ხედვები. ჩვენი ნაციონალური პროექტები არ ემთხვევა, მათ საკუთარი გავლენის გაზრდა უნდათ რეგიონში და ჩვენ ამ გავლენიდან გამოსვლა გვინდა, ეს ყველაფერი არ შეცვლილა, როგორც ჩანს, არც შეიცვლება. შესაბამისად, ჩვენი დიპლომატებისა და პოლიტიკოსების მთავარი მოვალეობა ისაა, რომ ამ განსხვავებული ხედვების მიუხედავად და გათვალისწინებით არ აღმოვჩნდეთ იმ ზღვარზე, რომ ისევ მოხდეს ღია კონფლიქტი. საბოლოო ჯამში, ჩვენი და ყველა ნორმალური ქვეყნის ინტერესი არის ის, რომ მისი მოქალაქეები ცხოვრობდნენ კარგად და ხელისუფლება ზრუნავდეს იმაზე, რომ კიდევ უფრო კარგად იცხოვრონ. _ სამინისტროების გაუქმებაზე დაიწყო ლაპარაკი, არის ინფორმაცია, რომ გაუქმდება სახელმწიფო მინისტრის აპარატში შემავალი კონფლიქტებისა და შერიგების სამინისტრო. თქვენი აზრით, ამ სამინისტროს გაუქმება ხომ არ მოახდენს რაიმე ზეგავლენას, რომ უფრო ნაკლები ყურადღება მიექცეს კონფლიქტების მოგვარებას? _ მიმდინარე წელს თვითონ ჩავატარე კვლევა, რომელიც კონფლიქტებზე მომუშავე სახელმწიფო ინსტიტუციებს ეძღვნებოდა. გაკვირვებული ვიყავი, აღმოჩნდა, რომ ყველა სამინისტრო რაღაც სახით ეხება ამ კონფლიქტებს. დავაკვირდეთ, უშუალოდ ვინ მუშაობს, _ ერთი არის ის სამინისტრო, რომელიც განსაზღვრავს პოლიტიკას, მაგრამ ამ საქმეში მთლად მარტო არ არის, იმიტომ, რომ ზოგადად, არაღიარების პოლიტიკა იქნება თუ სხვა, სერიოზულ ფაქტორს წარმოადგენს საგარეო საქმეთა სამინისტრო. ასევე მნიშვნელოვან ფაქტორს თამაშობს ამ ყველაფერში ძალოვანი სტრუქტურები _ შს სამინისტრო, სუსი, თავდაცვის სამინისტრო ხომ საერთოდ თავის პოლიტიკასა და ბიუჯეტს  კონფლიქტებიდან გამომდინარე აგებს; აქ ყველაში არის კიდევ ანალიტიკური დეპარტამენტები, რომელიც ამ საკითხებზე მუშაობს. შემდეგ არის დევნილთა სამინისტრო, რომელიც უშუალოდ დევნილებთან მუშაობს, ამ ყველაფერს ემატება აფხაზეთის მთავრობა, პლუს სანაკოევის ადმინისტრაცია, რომელიც არ გაუუქმებიათ, მუნიციპალიტეტები, რომლებიც კონფლიქტების მიმდებარე ზონაშია; აფხაზეთის მთავრობასაც აქვს რეგიონული წარმომადგენლობები, რთულად წარმოსადგენი დიდი ადამიანური და ფულადი რესურსია, რომელიც ამას ხმარდება. შეიძლება თქვან, რომ საერთაშორისო გამოცდილებას ვადარებთო, მაგრამ შემიძლია განვაცხადო, საქართველოში ეს ბევრად განვითარებულია. ერთი მხრივ, შეიძლება ეს იმას აჩვენებდეს, რომ სახელმწიფო ზრუნავს კონფლიქტებზე, მაგრამ, პრაქტიკულად, სხვა რამე ჩანს. აქ იმდენი აქტორია, იმდენი მოთამაშეა ამ მოედანზე, რომ მუდმივად იწვევს ფუნქციების დუბლირებას, გაურკვევლობას, ადამიანების რაოდენობაც ამ სამინისტროებში ძალიან დიდია. ყველა ეს უწყება: დევნილთა სამინისტრო, აფხაზეთის მთავრობა, კონფლიქტებისა და შერიგების სამინისტრო, მხოლოდ ამ საკითხებზე რომ მუშაობს, 2015 წლის ბიუჯეტი 90 მილიონ ლარამდე ადის. სიმართლე უნდა ითქვას, რომ ლომის წილი, თითქმის, 70 მილიონამდე, დევნილთა სამინისტროს მიაქვს და ინფრასტრუქტურას ხმარდება, მაგრამ 14 მილიონზე მეტი დაფინანსება აქვს აფხაზეთის მთავრობასა და უზენაეს საბჭოს, არც მეტი, არც ნაკლები, იქ 700 კაცი მუშაობს. უზენაესი საბჭოს მთავარი პრობლემაა, რომ ეს ხალხი აღარ არის არჩეული და ჩვენ ძალიან კარიკატურულ სიტუაციაში ვართ, როდესაც რამდენიმე წლის შემდეგ დადგება საკითხი, რომ მათი რაოდენობა ბუნებრივი კვდომის შედეგად მოიკლებს. _ აფხაზეთის მთავრობა და უზენაესი საბჭო საერთოდ რომ გაუქმდეს, ისე ხომ არ გამოვა, რომ უარს ვამბობთ აფხაზეთზე? _ ამ საკითხზე მსჯელობა ადრეც მიდიოდა. 2012 წელს, როდესაც „ქართული ოცნება“ სათავეში მოვიდა, იდეა იყო, რომ აფხაზეთის მთავრობა ნელ-ნელა გაუქმებისკენ წასულიყო, ან მნიშვნელოვანი შემცირებისკენ. შემდეგ შეეშინდათ, რომ ოპოზიციონერებს არ გაეკრიტიკებინათ. რეალურად, არაფერსაც არ ნიშნავს. რა აუცილებელია ერთი უკიდურესობიდან მეორეში გადავვარდეთ? ნუ გავაუქმებთ, მნიშვნელოვნად შევამციროთ. ჩვენნაირ გაჭირვებულ ქვეყანაში ამხელა თანხების უპრაგონოდ ყრა არაეფექტიან სტრუქტურებში სრულიად მიუღებელია. _ „კავკასიური სახლი“ ისეთი ტიპის ორგანიზაციაა, აუცილებლად გექნებათ შეხება ეთნიკურ აფხაზებთან, ოსებთან... ხშირად არის საუბარი შერიგებაზე, მჭიდრო ადამიანური ურთიერთობის დამყარებაზე. როდესაც მათ ესაუბრებით, რა განწყობებია, ისინი რას ფიქრობენ? _ ნამდვილად ასეა, ხანდახან ვხუმრობ, _ აფხაზებსა და ოსებს უფრო მეტს ვხვდები, ვიდრე ქართველებს-მეთქი. გააჩნია, რას ვდებთ შერიგებაში, აქაც განსხვავებული პოზიციებია. მაგალითად, ოსებთან სწორად ამიტომაც არის, რომ რუსები ასე აკონტროლებენ ცხინვალის მიმართულებას, რომ იციან, მცირე მოძრაობებიც კი იქ გარდატეხას შეიტანს. აფხაზეთსაც აკონტროლებენ, მაგრამ ოსების ტოტალური კონტროლია იმის გამო, რომ ისინი ყოველთვის ძალიან ინტეგრირებულები იყვნენ ქართულ საზოგადოებაში. ისიც ღიად არის სათქმელი და ამის თქმა არ მერიდება, თუ ვინმესთან გვაქვს შეცდომები დაშვებული, ეს არიან ოსები. ეს იყო ზუსტად ისე, რომ ადგე და თითი მოიჭრა. დღემდე, 2 სიტყვის შემდეგ, ქართულად გელაპარაკებიან, ქართულ მუსიკას უსმენენ და ინტეგრირებულები კი არა, ასიმილირებულები იყვნენ ქართველებში. 2008 წლის სისხლი მაინც უფრო ახალია, წყენა დიდია, მაგრამ ძალიან ადვილად შეიძლება მათი მობრუნება ადამიანურ დონეზე. 2008 წელი რომ არ მომხდარიყო, მანამდე 2004 წელი იყო, ერგნეთის ბაზრობის დახურვა და სხვა, რეალურად პოლიტიკურ დონეზე კონფლიქტი არ გვექნებოდა მოგვარებული, მაგრამ ადამიანურ დონეზე წაშლილი იქნებოდა. მე ვხედავ პოტენციალს, აქ უკვე მთავარი პრობლემა რუსეთია, თუ ცოტა ურთიერთობის საშუალება მოგვეცემა, წყენა კი არის, მაგრამ ძალიან ადვილად შეიძლება ამის გადალახვა. რაც შეეხება აფხაზებს, იქაც და აქაც ბევრია შერეული ოჯახი, იქ მაინც გარკვეული დისტანცირებაა. სხვათა შორის, წყენა ბევრად ნალებია, რადგან საკმაო დრო გავიდა, მაგრამ მთავარია, რას ვდებთ შერიგებაში. თუ შერიგება ნიშნავს, რომ დევნილები დაბრუნდნენ, აქ ნამდვილად არ გვინდა თავის მოტყუება, ზოგადი პოლიტიკური კონიუნქტურიდან გამომდინარე, აფხაზები, ამ ეტაპზე, ფიქრობენ, ამდენი ქართველი რომ დავაბრუნოთ, ისევ იქ დავბრუნდებით, სადაც ვიყავითო. აქაც ძალიან ბევრი რამის გაკეთება შეიძლება. ხანდახან მართლა არ მესმის, ჩვენი პოლიტიკური ელიტა რით და როგორ ფიქრობს, იმიტომ, რომ აშკარად ძალიან ბევრი შეცდომაა დაშვებული. ოსებისგან განსხვავებით, აფხაზებზე ვერ ვიტყვი, რომ მარტო ჩვენ გვაქვს შეცდომები დაშვებული, იქ ორმხრივად ფუნდამენტური და არასწორი ნაბიჯები გადაიდგა, მაგრამ ადამიანებთან მუშაობის პოტენციალი ძალიან დიდია. ამ ეტაპზე მთავარია, შერიგებაში არ ჩავდოთ დაბრუნება და ა. შ. რაც არ უნდა გულით გვინდოდეს, ახლა ჩვენი ამოცანა უნდა იყოს ის, რომ ისინი აქეთ შემოვატრიალოთ, არ იყოს ტაბუდადებული თემა თბილისში, ზუგდიდსა თუ გორში ჩასვლა. ნელ-ნელა უნდა წავიდეთ აქეთკენ და რაღაც ნაბიჯები უნდა გადავდგათ. მგონია, რომ გრძელვადიან პერიოდში ეს ყველაფერი შესაძლებელია და ასეც მოხდება, თუ ჭკვიანურად მოვიქცევით!  

                                                                                                          თამარ ბატიაშვილი