ქართული ეკონომიკა მოწოდების სიმაღლეზე დგომით ვერ დაიკვეხნის. პრობლემა უამრავია, მათი მოგვარება კი იმ პროფესიონალებზეა დამოკიდბული, რომლებსაც ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკის გაჯანსაღება შეუძლიათ. თუმცა მათ საქმიანობას პროფესიონალურს ნამდვილად ვერ ვუწოდებთ. ჯერ კიდევ არსებული რეალობის ბექგრაუნდს რომ გადავავლოთ თვალი, ახალი ხელისუფლების სათავეში მოსვლის შემდეგ, 2012 წელს მშპ-ს და, შესაბამისად, ეკონომიკური ზრდის მაჩვენებელი ეცემა, რაც, რა თქმა უნდა, ქვეყანაში არსებულ არასტაბილურ პოლიტიკურ მდგომარეობას მიეწერება. ძირითადად, როდესაც ქვეყანაში მთავრობა იცვლება, ინვესტორები ამ ქვეყანაში სიტუაციის დასტაბილურებამდე ფულის დაბანდებისგან თავს იკავებენ. მაშინ, როდესაც ომისა და კრიზისის შემდეგ ქვეყანამ შეძლო, მომდევნო წელს 6,3%-ინი ეკონომიკური ზრდა მიეღო, ახლა 2016 წელია და ქვეყანა 3%-იან ეკონომიკურ ზრდას ელოდება. თუმცა აზიის განვითარების ბანკის (ABD) მონაცემებით, წელს საქართველოში 2%-იანი ეკონომიკური ზრდა და 5%-იანი ინფლაციაა მოსალოდნელი. წელს ქვეყანა ახალი არჩევნებისთვის ემზადება და ამ ფონზე ფასიანი ქაღალდების, ობლიგაციებისა და კომერციული ბანკების ურთიერთმიმართების საკითხიც წინ იწევს. რაოდენ გაცვეთილიც უნდა იყოს, ლარის კურსის თემა დღესაც აქტუალურია და ეროვნული ბანკის ირგვლივ ატეხილი აურზაურიც არ იყო საფუძველს მოკლებული. ისაუბრეს ძირითად მიზეზებსა და მეტ-ნაკლებად დარეგულირების გზებზე, მაგრამ არსებობს კითხვები და, რა თქმა უნდა, პასუხებიც, თუმცა რამდენად ღია და გამჭვირვალე, საკითხავი სწორედ ეს არის.   „ქრონიკა+“-თან დღეს არსებულ პრობლემებსა და მათი მოგვარების გზებზე საუბრობს ეკონომისტი, თბილისის ბანკთაშორისი სავალუტო ბირჟის ვიცე-პრეზიდენტი 1994-2006 წლებში, ეკონომიკის ექსპერტი, ვახტანგ ხომიზურაშვილი: _ რა დონეზეა საქართველოს ეკონომიკა დღეს და რა არის მისი გაჯანსაღების რეალური საშუალება? _ საქართველოს ეკონომიკა, ძირითადად, ორიენტირებულია იმპორტზე. უარყოფითი სავაჭრო ბალანსი ვერ დავძლიეთ. ტენდენციაც არ ჩანს, ექსპორტი ისე ვითარდებოდეს, რომ უარყოფითი სალდო შემცირდეს. ამ დროს კი ადამიანების მდგომარეობა, კეთილდღეობა, მათი ცხოვრების დონე ექსპორტის განვითარების დონით განისაზღვრება. სწორედ საექსპორტო პოტენციალი ქმნის სამუშაო ადგილებს. ჩვენს ქვეყანას პოტენციალი აქვს და მას განვითარება სჭირდება. ამაში კი, თავისთავად, ინვესტიციები იგულისხმება. არა „ცხელი“ ფული, არამედ იაფი საინვესტიციო კაპიტალი. ინვესტიციების დონე ფასიანი ქაღალდების ბაზრის განვითარების დონით ფასდება. არსებობს პორტფელური და პირდაპირი ინვესტიციები, ანუ ინვესტიციები ეკონომიკის რეალურ სექტორში. ამ შემთხვევაში იგი რამდენიმე ფორმით შეიძლება აისახოს: პირველი _ წილობრივი მონაწილეობა, ანუ ე. წ შპს, რომელსაც უცხოური ინვესტორები მოუქნელობის გამო ერიდებიან; მეორე _ საპროექტო შეთანხმება, როცა პროექტი საკონტრაქტო ურთიერთობების მიხედვით ხორციელდება და მერე კონტრაქტის მიხედვით ნაწილდება; მესამე _ ყველაზე მნიშვნელოვანი _ აქციებში დაბანდება, სააქციო საზოგადოების შეძენის გზით. _ რა მდგომარეობაა საფონდო ბირჟაზე და ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე? _ ჩვენთან აქცების, ისევე როგორც ფასიანი ქაღალდების ბაზარი, პრაქტიკულად, ზომბირებულია, საფონდო ბირჟა მკვდარია, იგი რიგი მიზეზების გამო ვერ ხორციელდება. ბევრი ამბობს, რომ ჩვენთან საბანკო სექტორი კარგ მდომარეობაშია, მაგრამ არის საგულისხმო რამ: არ შეიძლება, საბანკო სექტორი განვითარებული და ეკონომიკა ღარიბი, წარუმატებელი იყოს. ასეთი რამ არ ხდება, ეს აბსოლუტური ასიმეტრიაა. _ რა არის ძირითადი მიზეზი იმისა, რომ კომერციული ბანკების როლმა ასე აქტიურად წამოიწია წინ? _ ის უკონკურენტოა. თუ კომერციული ბანკების დაკრედიტების სტრუქტურას გადავხედავთ, რასაკვირველია, სამომხმარებლო სესხები სჭარბობს და არა ბიზნესის დაკრედიტება. მეორე მხრივ, ბიზნესს გამოსავალი არ გააჩნია და როცა ფული სჭირდება, კომერციულ ბანკში მიდის, იქიდან იღებს ფულს _ ალტერნატივა არ არსებობს. როცა გრძელვადიანი კაპიტალის მოზიდვის ალტერნატიული წყარო გაჩნდება (პირველი, ეს არის აქციები და მერე შეიძლება კორპორაციული გრძელვადიანი ობლიგაციები), ბანკებს გაუჭირდებათ, მათზე ასეთი მაღალი მოთხოვნა აღარ იქნება. თავისთავად, ისინი საკრედიტო საპროცენტო განაკვეთებს დაუწევენ და რაც ყველაზე მთავარია, თუ ეკონომიკის რეალურ სექტორში ეს ინვესტიციები წამოვა, სამუშაო ადგილები შეიქმნება და ნაკლები მოთხოვნა იქნება სამომხმარებლო სესხებზე. ე. ი. საქართველოში სიტუაცია გაჯანსაღდება. ამას ფუნდამენტური რეფორმები სჭირდება. სახაზინო ვალდებულებებთან დაკავშირებით, თავდაპირველად, კომერციულ ბანკებს აგენტების როლი უნდა ეკისრათ და დავალებები უნდა შეესრულებინათ, კლიენტებზე არ უნდა გადაეყიდათ. თავისთავად, შეეძლოთ, ამ ვალდებულების შეძენა, მაგრამ პრიორიტეტი იყო მომხმარებელი და კლიენტურა. მერე სტრუქტურა შეცვალეს, კლიენტურა „ამოაგდეს“ და თქვეს, რომ მხოლოდ კომერციულმა ბანკებმა შეიძლება იყიდონ ეს ვალდებულებები და რა ფასადაც უნდათ, იმ ფასად გადაყიდონ. გადაყიდვა და დავალების შესრულება აბსოლუტურად სხვადასხვაა. ამტომაა დამახინჯებული ეს მიდგომაც. _ ბოლო პერიოდში საუბარია რეფინანსირების სესხებზე. რა პრობლემა იქმნება ამასთან დაკავშირებით? _ ეს არის მოკლევადიანი სესხები, რომლებიც ბანკების ლიკვიდურობის მაჩვენებლის შენარჩუნებას ემსახურება, რომ ბანკმა ტრანზაქციები განახორციელოს, რომ ხელი არ შეეშალოთ გადარიცხვებში, ეს ყველგან ასეა. თუმცა საქმე ამ თანხების გაცემაზე კი არ არის, საინტერესოა, რამდენია უძრავი ნაშთი, რომელიც რეფინანსირების სესხებზე გროვდება? მაგალითად, წლის დასაწყისში ნაშთი ნული იყო და ასეც უნდა იყოს _ რასაც ეროვნული ბანკი ლიკვიდურობის შესანარჩუნებლად აძლევს, ის იგივე ოდენობით ბრუნდება, მაგრამ შემდეგ ეს უძრავი ნაშთი, დაახლოებით, 200 მილიონამდე გაიზარდა _ იმაზე მეტი გაასესხა, ვიდრე დაიბრუნა. შეიქმნა დამატებითი ფულადი მასა, რომელიც სხვადასხვა ოპერაციაში ტრანსფორმირდა, ანუ რეფინანსირების სესხების ნაზარდით შექმნილი ფული სხვადასხვა ოპერაციით სავალუტო ბაზარზე მოხვდა. _ ბლუმბერგის სისტემა რამდენად გამართულად მუშაობს და როგორ ერგება ქართულ რეალობას? _ ბაზარზე ბლუმბერგი, ჩვეულებრივ, საინფორმაციო სისტემაა, ეს არ არის სავაჭრო სისტემა, რადგან სავაჭრო სისტემის მოხმარება ხდება ე. წ. სავალუტო დილერებისა და ბროკერების საშუალებით, რომლებიც ამ სისტემით მუშაობენ. ბანკები ამ სისიტემაში ხვდებიან და მოლაპარაკების გზით დებენ გარიგებებს. ეს სისტემა აბსოლუტურად დახურულია, არავითარი კონტროლის მექანიზმი არ გააჩნია კურსის თვალსაზრისით, არავინ იცის, რა მოთხოვნა-მიწოდება იყო, ეროვნული ბანკი რა დოზით მოქმედებდა ინტერვენციების სახით? მაგრამ მთავარი ისაა, რომ აქ დადებული გარიგებების კონტროლს არავინ ახორციელებს! ვთქვათ, სავალუტო სესია გაწელილია მთელ დღეს, ეს აბსოლუტურად არასწორია, რადგან, როცა კონცენტრაცია მოთხოვნა-მიწოდების პრინციპზე ხდება, მაშინ ობიექტური, სამართლიანი სავალუტო კურსი ყალიბდება, ისევე, როგორც აუქციონზე. როდესაც სესია მთელ დღესაა გაწელილი, აქ გაზავებულია მოთხოვნა-მიწოდება, დღის ბოლოს კი შეიძლება ნებისმიერი ბანკი გამოვიდეს და ისეთი გარიგება დადოს, რომ გარიგების პატარა თანხით კურსი შეცვალოს. აბსლოლუტურად არაეფექტიანი მექანიზმია. _ როგორია ე.ბ.-ს პოზიცია სავალუტო კურსთან და ამ სისტემებთან მიმართებით? _ ეროვნულ ბანკს სავალუტო კურსთან მიმართებით ორი გამოსავალი აქვს: პირველი _ უმუშევრობა და სტაბილური სავალუტო კურსი, ანუ როცა უმუშევრობა დიდია, როცა ინვესტიციები არ ხორციელდება, არ ვითარდება რეალური სექტორი, ეროვნულმა ბანკმა უნდა გამოუშვას დამატებითი ფული. თავისთავად, დოლარების შემოდინებას, ინვესტიციების გამო, ლარში კონვერტაცია სჭირდება, ანუ ე.ბ.-მ დამატებითი ემისია უნდა განახორციელოს, ეს ცუდი არ არის, მაგრამ აქ უკვე ზომიერი ინფლაცია წავა და ამას ზუსტად რეგულირების მექანიზმები სჭირდება, რომელიც ცენტრალურ ბანკს ხოლოდ ნაწილობრივ აქვს; მეორე _ თუ ინვესტიციები არ შემოვიდა და უმუშევრობის დონე იგივე დარჩა, ამ შემთხვევაში ჩვეულებრივ არის სტაბილური კურსი და ე.ბ.-ც ამბობს, რომ მას სტაბილური კურსი აქვს. _ რა სისტემა იყო საქართველოში, სანამ მსგავს, დახურულ სივრცეზე გადავიდოდნენ? _ თავის დროზე, სავალუტო ფონდის რეკომენდაციით შეიქმნა სავალუტო ბირჟა, ამ ბირჟის ერთ-ერთი სულისჩამდგმელები მერაბ კაკულია და ემზარ ჯგერენაია იყვნენ. ბირჟა ჩამოყალიბდა, როგორც თანამედროვე მექანიზმი, სადაც გათვალისწინებული იყო: 1. სავაჭრო სესიაზე მინიმალური თანხები, რომლის ქვევით კურსი ვერ შიცვლებოდა. მინიმალური ბრუნვა 10 მილიონი დოლარი იყო, ეს იმიტომ, რომ კურსი არ შეცვლილიყო. დღეს 3 მილიონია, ის ერთი გარიგებით შეიძლება შეცვალო; 2. იყო მოთხოვნა _ მიწოდების კონცენტრაცია გარკვეული შეზღუდვის განმავლობაში. იყო აბსოლუტურად გამჭვირვალე, თუ როგორ ინექციებს აკეთებდა ეროვნული ბანკი. კონტროლდებოდა ტრანზაქციები. კომერციული ბანკები იხსნებოდა, მოთხოვნა _ მიწოდებიდან გამომდინარე. ეს კი ეროვნული ბანკისთვის დამხმარე იყო, შემდეგ რომ შესაბამისად ემოქმედა და მონეტარული პოლიტიკისთვის გამოეყენებინა. ეს მექანიზმი უზრუნველყოფდა სამართლიანი საბირჟო კურსის ჩამოყალიბებას. აპრობირებული იყო ლარის კურსის დაზღვევის მექანიზმი, სავალუტო კონტრაქტების მეშვეობით კონტროლდებოდა და დღესაც რომ ეს მექანიზმი ყოფიყო, ასეთი აჟიოტაჟი და ზეწოლა ლარზე არ იქნებოდა. ნებისმიერ მოქალაქეს, კომპანიას, შეეძლებოდა დაეფიქსირებინა კურსი და ის შეუსრულდებოდა. მექანიზმი, რომელიც მონეტარული ბაზრის განვითარებას უწყობდა ხელს, შეცვალეს. _ რატომ შეიცვალა აღნიშნული მექანიზმი? რა იყო ძირითადი გამომწვევი მიზეზი? _ მაშინ მცდელობა იყო, რომ ლარი სხვა ვალუტაზე ყოფილიყო მიბმული და ის კარგავდა თავის მნიშვნელობას, როგორც ეროვნული ვალუტა. იყო მცდელობა, ანგარიშსწორება შემოეღოთ როგორც ევროზე, ისე დოლარზე, პარალელურ რეჟიმში ლართან. ეს გაანადგურებდა ლარს და მას, უბრალოდ, ხმარებიდან ამოიღებდნენ. ამ სტრატეგიის განვითარების საპირისპიროდ იდგა ბანკთაშორის სავალუტო ბირჟა, საბოლოოდ კი ის მივიღეთ, რაც სახეზეა. _ ანუ ქვეყნის ეკონომიკა არ არის მოწოდების სიმაღლეზე, მაგრამ მაინც, რა არის მისი მთავარი პრობლემა და მოგვარების გზები? _ ინვესტიციების დეფიციტი, რომელიც არ შემოვა, თუ ფუნდამენტური რეფორმები არ გატარდა, ამაში კი საინვესტიციო საქმიანობის წახალისების მექანიზმის შემოღებას მოვიაზრებ საგადასახადო კვოტების სახით, რეინვესტირებას, ახალი ტექნოლოგიების შეძენას, გამჭვირვალობის სტიმულირებას, სააქციო საზოგადოების შესახებ კანონის დახვეწას. რაც შეეხება საფონდო ბაზრის ინფრასტრუქტურას, თავისთავად უნდა გადაიხედოს საფონდო ბირჟის ფუნქციონირების პრინციპი, საბროკერო კომპანიების პრინციპი და ნორმატივები. შემოსაღებია საშეღავათო სისტემა, რომელიც ინვესტიციებს განვითარების საშუალებას მისცემს, ეს ეხება სააქციო საზოგადოებებს, ისეთი საფინანსო ლიზინგის განვითარებას, რომელიც საინვესტიციო საქმიანობად მიიჩნევა, მაგრამ ჩვენთან არ არის. თავიდან ბოლომდე გადასამუშავებელია საგადასახადო კოდექსი, რომელიც ორ-სამმაგი ინტერპრეტაციის საშულებას გვაძლევს. ეს რეფორმები ექსპერტების ცალკეულმა ჯგუფმა უნდა შეაჯეროს და მერე წარედგინოს მთავრობას. საჭიროა პროფესიონალიზმი და კრეატიული მოქმედება, რადგან ჩვენთვის არამომგებიანია რომელიმე მოდელის ერთი-ერთში გადაღება. ის ქვეყანას, მენტალობას, ბიზნესსისტემის ხასიათს უნდა მოარგო. _ როგრია ლარის კურსის თქვენეული პროგნოზი? _ ლარის კურსის პროგნოზი ძალიან რთულია, მოკლევადიან შემთხვევაში შეიძლება რაღაც რეზერვები გამოვიყენოთ, მაგრამ, თუ ფუნდამენტური რეფორმები არ დავიწყეთ, ადრე თუ გვიან, შედეგი ძალიან ცუდი იქნება.    

                                                                                                                   ნინო ტაბაღუა