როგორც ჩანს, საერთაშორისო სამართლის „აქლემი“ მალე 2008 წლის ოკუპაციის შემოქმედთა წინაც დაიჩოქებს. მანამდე, ჰააგის სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს პროკურორის ოფისის განცხადებით, 2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომის გამოძიების არც ერთი ნაწილი არ გასაჯაროვდება და სრულიად კონფიდენციალური დარჩება. ამის შესახებ პროკურორ ფატუ ბენსუდას განცხადებაშია ნათქვამი, სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს საქართველოში ბოლო ვიზიტთან დაკავშირებით.
„ქრონიკა+“ „ევროპული დემოკრატების“ ლიდერს, აგვისტოს ომის გამოძიების დროებითი საპარლამენტო კომისიის ყოფილ თავმჯდომარეს, პაატა დავითაიას ესაუბრება:
_ თავიდანვე მსურს, ხაზი გავუსვა, რომ ეს იყო არა საგამომძიებლო, არამედ დროებითი საპარლამენტო კომისია, რომელსაც რეგლამენტით სამთვიანი ვადა ჰქონდა. ის უფლებამოსილი იყო, გამოკითხვა ჩაეტარებინა და ამის საფუძველზე დასკვნები გამოეტანა. უფრო სწორად, პოლიტიკური რეკომენდაციები დაედო.
თუ აღმოჩნდებოდა სისხლის სამართლის დანაშაულის კვალი, ჩვენ უფლებამოსილება გვქონდა, მასალები გადაგვეცა საგამომძიებლო ორგანოებისთვის, კერძოდ კი, პროკურატურისთვის.
დროებითმა საპარლამენტო კომისიამ გარკვეული სამუშაოები ჩაატარა. იცით, რომ მერე შეიქმნა საერთაშორისო საგამომძიებლო კომისია ჰაიდი ტალიავინის მეთაურობით. ჩვენ თუ ორივე კომისიის დასკვნას შევადარებთ (სამწუხაროდ, ბევრი ამ დასკვნებს არ კითხულობს), ერთ რაღაცას ვნახავთ, რომ ტალიავინისა და დროებითი საპარლამენტო კომისიების დასკვნა იდენტურია. განსხვავება მხოლოდ ერთია, _ ტალიავინი წერს, რომ ქართულმა მხარემ საბრძოლო მოქმედებების პერიოდში ძალის გამოყენებას გადაამეტაო.
მაგრამ როცა საბრძოლო მოქმედებებია, ძალიან ძნელია შეაფასო, ვინ უფრო მეტი ძალა გამოიყენა აღნიშნულ პერიოდში. დასკვნაში დანარჩენი ყველაფერი ერთმანეთთან თანხვედრილია.
როცა დროებითმა საპარლამენტო კომისიამ მუშაობა დაამთავრა, ჩვენ 8 ეპიზოდში გამოვარჩიეთ სისხლის სამართლის დანაშაულის კვალი და დასკვნა პროკურატურაში გადავაგზავნეთ, რათა გამოძიება დაწყებულიყო და მართლა ასეც მოხდა.
იქ კონკრეტულად საუბარი იყო აფხაზეთის ლეგიტიმური მთავრობის მოქმედებებზე; ინფორმაციაზე, რომელიც დაზვერვის დეპარტამენტის შეფმა, ბატონმა ბეჟუაშვილმა მოგვაწოდა; ეროსი კიწმარიშვილის მიერ მოწოდებულ ინფორმაციასთან დაკავშირებით, სადაც ასევე გარკვეული მომენტები იკვეთებოდა, რომ ეს ყველაფერი გამოძიებული ყოფილიყო.
ასევე მთავარი მომენტი, რისთვისაც ხაზგასმა მსურს, დასკვნაში ჩავწერეთ ასეთი პუნქტი, სადაც სიტყვა-სიტყვით ნათქვამია:
„თუ ოკუპირებულ ტერიტორიაზე ადგილი ჰქონდა რუსეთის ფედერაციის რეგულარული არმიისა და ოსური შიარაღებული ჯგუფების წარმომადგენლობების მხრიდან ადამიანის უფლებების უხეშ დარღვევებს, მშვიდობიანი მოსახლეობისა და ჟურნალისტების მიმართ ძალადობის, დაყაჩაღების, ტყვეების წამებისა და დახვრეტის ფაქტებს, კომისია მიმართავს საქართველოს პროკურატურას, დამნაშვე პირების მიმართ გაატაროს საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული ღონისძიებები. მათ შორის საქართველოს სამართალდამცველი ორგანოების, შეიარაღებული ძალებისა და ხელისუფლების წარმომადგენლების მიმართ, თუ დადგინდა მათი მხრიდან ადამიანის უფლებების უხეში დარღვევების შემთხვევები.
ეს იმიტომ წავიკითხე, რომ დასკვნაში ყველაფერი ასე პირდაპირ წერია, _ რომ ამის საფუძველზე აღიძრას სისხლის სამართლის საქმე პროკურატურაში და დაიწყონ გამოძიება.
ჩვენ ვიცით, რომ საქართველო არის რომის სტატუტის წევრი ქვეყანა და 2003 წელს საქართველოს პარლამენტმა ამის რატიფიკაცია მოახდინა. ამის შემდეგ ჰააგის საერთაშორისო სისხლის სამართლის უფლებამოსილება ვრცელდება ჩვენს ქვეყანაზე.
ჰააგის საერთაშორისო სისხლის სამართლის სასამართლოში დანაშაულის იურისდიქცია ოთხპუნქტიანია: პირველი _ გენოციდის დანაშაული; მეორე _ დანაშაულები კაცობრიობის წინააღმდეგ; მესამე _ სამხედრო დანაშაულობები; მეოთხე _ აგრესიის დანაშაული.
თუ ასეთი რამ მოხდა საქართველოს ტერიტორიაზე, ეს ჰააგის სასამართლოს იურისდიქციაა. ოღონდ იმ შემთხვევაში, თუ საქართველოში ეს საქმეები გამოძიებული არ იქნა; ანდა თუ ვინმემ ამ საქმეებზე გამოძიების წარმოებას ხელი შეუშალა.
ჩვენმა საპარლამენტო კომისიამ გარკვეული დანაშაულების კვალი აღმოაჩინა და ამ მიმართულებით რუსული ჯარების მოქმედება იკვეთებოდა. საუბარია ამ პუნქტებზე _ სამხედრო დანაშაული და დანაშაული ადამიანურობის წინააღმდეგ. ჩვენ ეს გადავეცით პროკურატურას გამოსაძიებლად.
_ როგორ მიიღო პროკურატურამ აღნიშნული სამართლებრივი ესტაფეტა?
_ პროკურატურამ ამაზე გამოძიება მართლაც დაიწყო. წინა ხელისუფლების პერიოდში გამოძიება მიმდინარეობდა, მაგრამ მე სულ იმას ვითხოვდი, რომ ერთ ადამიანზე მაინც გაცემულიყო სანქციები, რომ ეს პროცესი ბოლომე მისულიყო. ფაქტი ერთია, გამოძიება მაინც მიდიოდა.
2012-ში ხელისუფლების ცვლილებამდე არაერთი განცხადება კეთდებოდა იმასთან დაკავშირებით, რომ აი, დროებითმა საპარლამენტო კომისიამ ხელისუფლებას ხელი დააფარაო, ათასგვარი ბრალდება ისმოდა. ჩვენ შევცვლით ამ ხელისუფლებას და ამ ყველაფერს გამოვიძიებთო.
ვნახეთ, რომ ხელისუფლების ცვლილების შემდეგ ეს არ მომხდარა. მინდა გითხრათ, რომ ჩვენი დროებითი საპარლამენტო კომისიის დასკვნა სიტყვა-სიტყვით იყო შესწავლილი. საუბარია მთელ მოსმენებზე, ჩანაწერებზე, რაც სამუშაო პროცესში იყო განხორციელებული. ყველა მიხვდა, რომ ამის უკან არაფერი დგას, არავის რაიმისთვის ხელი არ დაუფარებია. რეალურად კი ამას იურიდიული ქმედება არ მოჰყოლია. ახალ ხელისუფლებას არანაირი ქმედებების განხორციელება არ დაუწყია იმ მიმართულებით, რომ დაედგინა, რა მოხდა რეალურად.
დროებითი საპარლამენტო კომისიის დასკვნაში წერია, თუ როგორ დაიწყო საბრძოლო მოქმედებები და ამას რა წინაპირობები უძღოდა. ეს ყველა შემთხვევაში მნიშვნელოვანი საკითხია იგივე ჰაიდი ტალიავინის კომისიისთვის. ვთქვათ, თუ ახალი ხელისუფლება ამას არ ეთანხმებოდა, მათ უნდა აეღოთ რუსული სახელმწიფოს ვერსია, რაც ვერავინ გაბედა. ახლა ვერ გაბედა, რადგან რაც არ არის, იმაზე ვერც ისაუბრებდნენ.
_ რატომ დადგა გამოძიების საკითხი ამდენი წლის შემდეგ?
_ 2015 წლის ბოლოს ჰააგის პროკურატურა ამით დაინტერესდა. ჩვენ მანამდე არაერთხელ მოვისმინეთ იგივე იუსტიციის მინისტრის, თეა წულუკიანის განმარტებები. როდესაც ჰააგის პროკურატურაზე კითხვას უსვამდნენ, ის ამბობდა, რომ საქართველოში იქნებიან სუსტი იურისტები, თუკი ჰააგის პროკურატურამ ამის გამოძიება დაიწყოო. ამაზე მან ღიად ისაუბრა და ჩანაწერიც არსებობს.
ამის შემდეგ პროკურორი ფატუ ბენსუდა აკეთებს განცხადებას, რომ ჰააგის პროკურატურა მიმართავს წინასწარი გამოძიების პალატას, რათა დაიწყოს გამოძიება; იმის გამო, რომ თბილისიდან მიიღო წერილი, სადაც ცალსახად წერია, რომ საქართველოს მხარე წყვეტს გამოძიებას. გამოძიების შეწყვეტის მოტივი არის ის, რომ ოკუპირებულ ტერიტორიასთან მცხოვრებ ადამიანებს შეექმნებოდათ უსაფრთხოების პრობლემები.
პირდაპირ მინდა გითხრათ, რომ ეს სრული აბსურდია. როცა საქმე აღიძრა, ოკუპირებულ ტერიტორიებთან მცხოვრებ მოქალაქეებს საფრთხე აღარ ემუქრებათ?
ახლა მე წაგიკითხავთ რომის სტატუტის მე-17 მუხლს, გამოძიების დაშვებასთან დაკავშირებით, სადაც წერია: „საქმეს იძიებს ან სისხლის სამართლებრივ დევნას აღძრავს მოცემულ საქმეზე იურისპრუდენციის მქონე სახელმწიფო“. ე.ი ჩვენ უნდა გამოგვეძია და საქმე ბოლომდე მიგვეყვანა. რაც დროებითმა საპარლამენტო კომისიამ მოითხოვა.
ვაგრძელებ: „გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც ამ სახელმწიფოს არ სურს, ან არ შესწევს უნარი გამოძიების სათანადოდ წარმოებისა; ან განახორციელოს სისხლის სამართლებრივი დევნა“.
ე. ი., ფაქტობრივად, ამ პუნქტის საფუძველზე დაიწყო გამოძიება. რაც ითვალისწინებს იმას, რომ ჩვენ არ შეგვწევს უნარი, ან არ გვსურს ამ საქმის კეთება. ეს მუხლი არ ითვალისწინებს იმას, რომ ვიღაცას საფრთხე შეექმნა. ჰააგის პროკურატურამ გამოძიება იმიტომ დაიწყო, რომ ჩვენ არ ვიძიებთ, რაც პირდაპირ მინდა გითხრათ, რომ ქართული იურისპრუდენციისთვის სერიოზული დარტყმაა, რადგან ჩვენ სრული უფლებამოსილება გვქონდა გამოძიების საწარმოებლად.
მეორე, ჩვენ შეგვეძლო ეს გამოძიებაც გადაგვეცა ჰააგის პროკურატურაში, რასაც მე არაერთხელ ვითხოვდი. მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა ჩვენ დავასრულებდით გამოძიებას, წარვუდგენდით სანქციებს, წავუყენებდით ბრალდებებს იმ პირებს, ვინც დანაშაული ჩაიდინა და შემდგომ მივუთითებდით, რომ ჩვენ არ შეგვწევს მტკიცებულებების მოპოვების უფლებამოსილება ოკუპირებულ ტერიტორიებზე, _ ვერ ვაკავებთ საქართველოს ტერიტორიაზე, ცხინვალსა და სოხუმში იმ დამნაშავეებს, რომლებმაც ეს ჩაიდინეს.
მხოლოდ ამის შემდეგ შეიძლებოდა გადაცემა პროკურატურაზე. მოქმედებებს უკვე საერთაშორისო სისხლის სამართლის პროკურატურა დაიწყებდა. სამწუხაროდ, ეს სერიოზული შეცდომაა, რაც იუსტიციის მინისტრმა დაუშვა. ჩვენ ჯერ კიდევ არ ვიცით, როგორ მოუბრუნდება ეს ქართულ სახელმწიფოს. ქართულმა იურისპრუდენციამ ამ მიმართულებით სერიოზული დარტყმა რომ მიიღო, ეს ფაქტია.
თუ ამდენ ხანს საქართველოს პროკურატურა იძიებდა, თუ ეს დანაშაული ჩადენილი იყო, ქართულმა ხელისუფლებამ და პროკურატურამ რატომ არ წაუყენა ერთი ბრალი ერთ ადამიანს, ერთ სეპარატისტულ ლიდერს მაინც, ეს რატომ არ გააკეთა? აქ ძალიან სერიოზული კითხვები იბადება.
_ თქვენ რა პასუხი გაქვთ?
_ მე სააკაშვილის პერიოდშიც, ახლაც იმიტომ ვარ ოპოზიციაში და იმიტომ წავედი კომისიის თავმჯდომარედ, რომ ამ სეპარატისტული ლიდერების წინააღმდეგ სანქცირება მომხდარიყო. მე ამას საფუძველი ჩავუყარე და პროკურატურამ ეს არ გააკეთა.
ახლა თავად ჰააგის პროკურორს შეიძლება კითხვა გაუჩნდეს, _ რატომ არ მოხდა ეს? ხომ არ იყვნენ საქართველოს მთავრობაში ადამიანები, რომლებიც ხელს აფარებდნენ დანაშაულს? ეს სერიოზული კითხვის ნიშნებია, რომელიც შეიძლება მომავალში გაჩნდეს. ამიტომ ვამბობ, რომ იუსტიციის მინისტრმა შეცდომა დაუშვა, როდესაც ასეთი კონტექსტით წაიყვანა საქმე ჰააგის პროკურატურაში გამოსაძიებლად.
ერთი სიტყვით, ახლა საქართველოს მხარეს მოუწევს სერიოზული მუშაობა. აქ გაიხსნება პროკურატურის ოფისი და ხაზს ვუსვამ, მოუწევთ სერიოზული მუშაობა, მტკიცებულებების წარდგენა და თანამშრომლობა იმასთან დაკავშირებით, თუ კერძოდ რა მოხდა. და ვიმეორებ: აქ საუბარია ორ მომენტზე _ სამხედრო დანაშაულზე და დანაშაულზე ადამიანურობის წინააღმდეგ.
ნურავის ნუ ჰგონია, რომ აქცენტია ომის დაწყებაზე, ან მის არდაწყებაზე; არა, აქ საუბარია კონკრეტულ დანაშაულებებზე და შესაბამისი ფაქტები სახეზეა.
აქ დგება მეორე საკითხი _ როგორ შეძლებს პროკურატურა საქმის წარმოებას? პირველი მომენტი: რუსეთის ფედერაცია არ აღიარებს რომის სტატუტს და საერთაშორისო პროკურატურის იურისდიქცია მათზე არ ვრცელდება. მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ისინი დანაშაულს დაემალებიან. თუ რუსეთის მოქალაქეების მხრიდან დანაშაულის ფაქტები გამოვლინდა, ნებისმიერ ვარიანტში მათზე ძებნა გამოცხადდება და დაკავებული იქნებიან. ის, რომ იურისდიქცია არ ვრცელდება, ეს ყველაფერს არ ნიშნავს.
მანამდე ფაქტი ერთია, რუსეთის მხარე არ ითანამშრომლებს.
ასევე ცხინვალის რეგიონი აცხადებს, რომ ჩვენ გამოვიძიებთ და გადავცემთ მასალებს ჰააგის პროკურატურასო. რომის სტატუტიდან გამომდინარე, ჰააგის სასამართლო მოქმედებს საერთაშორისო კანონმდებლობით და იმ სახელმწიფოების კანონმდებლობით, რომლებმაც რომის სტატუტი აღიარეს. ცხინვალის რეგიონი, ე.წ სამხრეთ ოსეთი არ არის საერთაშორისო სამართლის სუბიექტი. ამიტომ მათ მასალებს არანაირი იურიდიული ძალა არ გააჩნია. ეს მასალები არც კი იქნება განხილული.
გამოდის, რომ რეალურად არც ცხინვალის მხარე ითანამშრომლებს და ვერც იქ მოიპოვებენ მტკიცებულებებს. და ვინ დავრჩით? მარტო ქართული მხარე იქ, სადაც შეიძლება რაღაცის მოპოვება.
ამიტომ ვამბობ, რომ ეს ყველაფერი ჩვენ უნდა ჩაგვეტარებინა, წაგვეყენებინა ბრალი და შემდეგ უკვე პროკურატურისთვის მიგვეცა.
მე ვარ საერთაშორისო სისხლის სამართლებრივი პროკურატურის ასოციაციის წევრი. მათთან მჭიდრო თანამშრომლობა მაქვს და როდესაც ოფისი გაიხსნება, გამოძიება დაიწყება, ვაპირებ პირდაპირ დავუსვა ეს კითხვები (რათა ის გამოძიებასაც გაუჩნდეს), _ ხომ არ იყო ვინმე, რომელიც ხელს აფარებდა ადამიანებს, რომლებმაც ჩაიდინეს ადამიანურობის წინააღმდეგ დანაშაული, სამხედრო დანაშაული და რატომ არ იქნა წაყენებული ბრალი?
და მთავარი კითხვა, _ რატომ შეწყვიტა ქართულმა მხარემ გამოძიება? ეს არის უმთავრესი კითხვა აღნიშნულ ფორმატში. რადგან ბენსუდას განცხადებაში პირდაპირ წერია ის, რაც მე უკვე გითხარით, რომ იუსტიციის სამინისტრო მიმართავს, საფრთხე შეექმნება ადგილობრივ მცხოვრებლებსო. ხაზს ვუსვამ, ახლა მათ ვინმე დაიცავს? გამოძიების პერიოდში მათ უსაფრთხოებაზე სათანადოდ ვინმე იზრუნებს?
და მეორე, ბენსუდას განაცხადში პირდაპირ წერია, რომ მან რამდენჯერმე მიმართა ქართულ პროკურატურას, საიდანაც პასუხი ვერ მიიღო. ამ საქმეზე პროკურორი რამდენჯერმე შეიცვალა. დაბოლოს, წერილი მიიღო იმაზე, რომ ქართული მხარე წყვეტს ამ გამოძიებას. ამიტომ დაიწყო მოქმედება საერთაშორისო სისხლის სამართლის პროკურატურამ.
ფაქტობრივად, ქართულმა მხარემ არ გამოიძია და ამან გამოიწვია ინტერესი ჰაგის პროკურატურიდან.
_ თავის დროზე, ქართული მხრიდან გამოძიების შეწყვეტას თქვენ რით ხსნით?
_ მიჭირს ცალსახა პასუხის გაცემა. ჩემი აზრით, აქ ორი მომენტია: პირველი ეს არის უვიცობა იუსტიციის სამინისტროსა და პირადად მინისტრის მხრიდან. ვფიქრობ, რომ ვიღაცას სურდა, ბიძინა ივანიშვილისთვის ესიამოვნებინა და მათ უვიც წერილს ასეთი ქმედებები მოჰყვა.
ის ადამიანები, რომლებიც ბრალს სდებდნენ, რომ ომი ქართულმა მხარემ დაიწყო და რომლებიც ამის გამოძიებაზე საუბრობდნენ, დღეს აცხადებენ, რომ რუსეთის მხარემ ჩაიდინა დანაშაული. იმ მომენტში ვიღაცას სხვანაირად ლაპარაკი აწყობდა. მოგვიანებით მიხვდა, ამას რა შედეგებიც მოჰყვა და მერე სიტუაცია უკვე უკონტროლო გახდა. ეს ჩემი აზრია, შეიძლება ვცდები, მაგრამ სიტუაცია ამას აჩვენებს, რადგან აბსურდულ ქმედებებთან გვაქვს საქმე.
დღეს კაციშვილმა არ იცის, გამოძიების პროცესი როგორ და რა მიმართულებით წავა და ეს ავნებს თუ არ ავნებს ქართულ სახელმწიფოს? თუკი ასეთი უვიცობაა, რა გარანტია გვაქვს, დღეს როგორ იქნება ეს სიტუაცია გამოძიებული და როგორ იმუშავებენ ქართული სამართალდამცველები?
პაატა ზაქარეიშვილი აცხადებს, _ თუ ცხინვალის რეგიონში რეფერენდუმი ჩატარდა და მიუერთდა რუსეთს, ეს არაფერიც არ არისო. ასეთი მინისტრების ფონზე, როგორ ჩატარდება გამოძიება?
_ რა შედეგები მოჰყვება ამ გამოძიებას და დღეს თუ აქვს ხელისუფლებას მზაობა ამ პროცესში აქტიურად მონაწილეობისთვის?
_ პროცესების განვითარება დამოკიდებულია ქართული სამართალდამცველების მუშობაზე. ძალიან სერიოზულად უნდა იმოქმედონ. უნდა აჩვენონ მაღალი დონის პროფესიონალიზმი. ჰააგის პროკურატურას რა საკითხებზეც ექნება კითხვის ნიშნები, ძალიან სწორად იყოს გამოძიებული და ქართული სახელმწიფოებრიობა არ დაზიანდეს.
რაც შეეხება პროკურატურასთან თანამშრომლობას, ერთ რაღაცას ვამჩნევ, რომ სტრუქტურებს ძალიან დიდი შიში აქვს. უფრო სწორად, მათ არ სურთ პრობლემების გაჩენა. ამიტომ მიყუჩებული არიან და ელოდებიან, თუ ვიღაც რაღაცას ეტყვის, ამის მიხედვით იმუშავებენ; მოქმედების ინიციატივას არავინ იჩენს, რაც სერიოზული პრობლემაა.
_ რა შედეგებია მოსალოდნელი პროცესების სწორად წარმართვის შემთხვევაში?
_ რუსეთის მხარეზე სერიოზული ბრალი იქნება წაყენებული, ასევე ეს მოხდება სეპარატისტული ლიდერების მიმართ. იმ ადამიანებზე, რომლებმაც დანაშაული ჩაიდინეს. აი, ამას მივიღებთ.
მაგრამ ხაზს ვუსვამ შემდეგ რეალობას, რადგან მთელ ამ პროცესს სერიოზულად ვაკვირდები: ვინც კი საქართველოს ტერიტორიაზე საოკუპაციო ჯართან ერთად შემოვიდა (საუბარია რუსეთის გენერალიტეტზე, დაწყებული ბატალიონ „ვოსტოკიდან“, ჩეჩნები და ა.შ., გენერალ ბორისოვის ჩათვლით), ყველა მკვდარია. ყველა მათგანი მოკვდა 50-60 წლის ასაკში გულის შეტევით, თვითმკვლელობებით, ან ავარიით. ათამდე გენერალია ამ გზით დაღუპული. ერთადერთი ადამიანი, ვინც ცოცხალი დარჩა, ეს არის სამშვიდობო ძალების სარდალი, კულახმეტოვი.
მე მიჩნდება კითხვა, _ როგორ მოკვდა ათი გენერალი 50-დან 60 წლის ასაკში, აქედან 8 გულის შეტევით? ვიღაც რუსეთში აქტიურად ხომ არ მალავს კვალს? ამიტომ ვამბობ, რომ სწორი მოქმედებებით მათზე სერიოზული ბრალი იქნება წაყენებული. მაგრამ პოლიტიკურად რა საკითხი დადგება, ამას დრო გვაჩვენებს.
გელა მამულაშვილი
სამშაბათი, 29 ივლისი, 2025
