რა შთაბეჭდილებას ტოვებს საქართველოში ჩატარებული არჩევნები? საზოგადოება რატომ თანხმდება კენჭისყრის გაყალბებას? როგორ აცნობიერებს სხვადასხვა თაობის წარმომადგენელი საარჩევნო ურნასთან მისვლის აუცილებლობას? სწორ არჩევანს აკეთებენ საქართველოს მოქალაქეები არჩევნებზე? რა ფაქტორები შეუწყობს ხელს ამ განვითარების პროცესს? ამ კონტექსტში ქართული პოლიტიკური ელიტა წინასაარჩევნოდ გაცემულ დაპირებებს როგორ ასრულებს? რატომ არ არის სათანადო კავშირი პოლიტიკურ ელიტასა და საზოგადოებას შორის? რა არჩევნის წინაშე დგას დღეს ქართული საზოგადოება, რომ პროგრესის გზით იაროს? „ქრონიკა+“-ს ესაუბრება მამარდაშვილის ფსიქოლოგიის ინსტიტუტის დამფუძნებელი, ფსიქოლოგი ნონა ხიდეშელი: _ ეს ჩვენი რეალობაა და დღეს არჩევნები ძალიან ბევრ რამეს წყვეტს. კომიკური დამოკიდებულება მაქვს იმ მხრივ, რომ ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში არჩევნები ამ ქვეყანაში არაფრისმთქმელი მოვლენა იყო, რეალურად, ტოტალურად ყალბდებოდა და ამას ყველა საკუთარი თვალით ვხედავდით. ესეც ჩვენი ცნობიერებიდან ამოზრდილი რეალობაა. შეგნებულად არ ვამბობ, რომ რომელიმე ხელისუფლება აყალბებდა არჩევნებს, რადგან მიმაჩნია, რომ ამ ყველაფერს ჩვენი საზოგადოება და ცნობიერება, ჩვენივე სოციუმი აყალბებს. მე, როგორც რიგით მოაქალაქეს, ფსიქოლოგსა თუ მოაზროვნეს, კომიკური დამოკიდებულება სწორედ ამის გამო მაქვს. მაგრამ ქვეყანა სხვანაირად ვერ ვითარდება, ჩვენ დემოკრატიული გზით უნდა განვვითარდეთ და ამ ყველაფერს გარკვეული დრო უნდა, ამიტომ მიმაჩნია, რომ არჩევნებზე წასვლა თითოეული მოქალაქის უდიდესი პასუხისმგებლობაა. _ საზოგადოება რატომ უშვებდა თუ უშვებს არჩევნების გაყალბებას, ასეთი დამოკიდებულების მიზეზს სად ხედავთ? _ ჩვენ მაინც პოსტსაბჭოთა საზოგადოება ვართ. ის საზოგადოება, რომელიც შეჩვეულია, რომ იქ, სადღაც, მოსკოვში, ვიღაც რაღაცას წყვეტდა. ეს, სადღაც, ზემოთ ხდებოდა და ჩვენ ხომ არ გვაქვს დემოკრატიული გამოცდილება, სახელმწიფოებრიობის გამოცდილება, რომ მე თვითონ ვირჩევ ჩემს ხვალინდელ დღეს, ვირჩევ ხელისუფლებას და ამ გზით ჩემს ხვალინდელ ღირებულებებს და ა. შ. ამიტომ ასეთი მიდგომაა ხალხში, რომ გაივლი და გეტყვიან, _ ოჰ, მოიცა, რა, მაინც ხომ იცი, სხვანაირად გადაწყდებაო. ჩემი აზრით, ეს არის ცალსახად საბჭოური აზროვნების გადმონაშთი. _ ასეთ ცნობიერებას რამდენად ვაღწევთ თავს? მაგალითისთვის, ბოლო რამდენიმე არჩევნები შედარებით დემოკრატიული იყო... _ გეთანხმებით, 2012 წლის არჩევნები შედარებით დემოკრატიული იყო. ფაქტია, რომ ხელისუფლება არჩევნების გზით შეიცვალა და ეს ძალიან დიდი ნახტომია. რასაკვირველია, ძველ გადმონაშთებს თავს ვაღწევთ, მაგრამ ეს ძალიან ნელი პროცესია. მაინც ვფიქრობ, რომ აქ თაობების პრობლემაა. ახალგაზრდა თაობა, რომელიც საბჭოური აზროვნებით არ არის მოწამლული, ჯერ მაინც ისეთ ასაკშია, რომ არჩევნებს დიდად სერიოზულად არ უყურებს. აი, ეს თაობა იმის სერიოზულად გაცნობიერებას რომ დაიწყებს, რომ თვითონ არის ეს სახელმწიფო, თვითონ არის ეს სოციუმი, თავად ქმნის საკუთარ ხვალინდელ დღეს, მიმაჩნია, რომ ამის მერე უფრო გვექნება რეალური პროგრესი. ამიტომ, რასაკვირველია, მოჯადოებულ წრეს ნელ-ნელა ვაღწევთ თავს. _ სხვადახვა თაობა საარჩევნო ურნასთან მისვლის აუცილებლობას აცნობიერებს? _ მიმაჩნია, რომ სათანადოდ ვერ აცნობიერებს. ძალიან ხშირად დაბალი აქტივობაა. გულის სიღრმეში მაინც ფიქრობენ, რომ მოიცა, მაინც ის მოიგებს არჩევნებს, ვინც უნდა მოიგოსო, ეს ნიჰილისტური დამოკიდებულებაა. ამის საფუძველი კიდევ ისაა, რომ შეგრძება არ გვაქვს, რომ მე ვარ პერსონა, მე ვარ სახელმწიფო, მე ვარ სამოქალაქო საზოგადოება! და მაინც, მგონია, რომ ვინც არჩევნებზე, ჯერ კიდევ, აქტიურად დადის, ეს მაინც საბჭოური თაობაა და მათ ეს ფაქტორები დიდად არ ესმით, არც აწუხებთ. _ საქართველოს მოქალაქეები არჩევნებზე მართებულ არჩევანს აკეთებენ? _ ადამიანმა სწორი არჩევანი რომ გააკეთო, ეს კიდევ სხვა თემაა: აქ უკვე უნდა იცნობდე საარჩევნო პროგრამას, გამოცდილება უნდა გქონდეს, რომ შეაფასო, თუ როგორ უნდა იქცეოდეს პოლიტიკოსი და ჩვენ ხომ არაფრის გამოცდილება არ გვაქვს. არ მინდა, სულ ასე ტოტალურად შეურაცხყოფა ვაყენო ერს, მაგრამ ჩვენ მართლა არაფრის გამოცდილება არ გაგვაჩნია. არ ვიცით ეს ყველაფერი. ჩვენ ვუყურებთ დებატებს ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ვუყურებთ წინასაარჩევნო კამპანიას საფრანგეთში, გერმანიაში, მაგრამ ამ ყველაფერს ვუყურებთ მხოლოდ ტელევიზიით. ეს გამომუშავებული უნარ-ჩვევები რომ შემოვა და დაინერგება, უკვე სხვა რეალობა გვექნება. ვინც იქ ცხოვრობს, ისინი ამ პროცესს, ალბათ, სხვანაირად უყურებენ, მათში ეს ყველაფერი უკვე გაცნობიერებულია. ჩვენ არ გვესმის, არ გვაქვს ამ ყველაფრის გამოცდილება და, აქედან გამომდინარე, პატარა, იაფფასიან ტყუილებზე ვართ დამოკიდებული. ყველა ბევრს გვპირდება, რაღაცას აკეთებს, რაღაცას _ ვერა, გატყუებს კიდეც, მერე სულ იმედგაცრუებები გვაქვს და ა. შ. საბოლოო ჯამში, ალბათ, ვერც სწორ არჩევანს ვაკეთებთ. ალბათ, მკვეთრი ეკონომიკური ნახტომები ჩვენს ქვეყანაში ვერ იქნება, რთული ქვეყანა ვართ, გამოხატული სიღატაკით. 2003 წლის შემდეგ ყველამ, რეალურად, ჭაობიდან ამოსვლა დავიწყეთ... მაგრამ ხომ შეიძლება, ღირებულებებზე, ორიენტაციებზე მაინც გავაკეთოთ სწორება?.. მოვუსმინოთ პოლიტიკოსს და მივხვდეთ, თუ რამდენად საღია მისი აზროვნება, რამდენად მოწამლული არ არის რაღაც ქვეტექსტებითა და არაფრისმთქმელი იდეოლოგიებით. აქ მაინც უნდა იყოს საღი მიდგომა მიმდინარე პროცესებისადმი. კიდევ რამდენად პოპულისტურია პოლიტიკოსების დამოკიდებულება ამ ყველაფრისადმი? ამიტომ ძალიან რთულია, ჩვენნაირ ქვეყანაში აირჩიო ხელისუფლება და მერე არ ინანო. _ განვლილი 20-25 წლის განმავლობაში, ის, რაზედაც თქვენ გაამახვილეთ ყურადღება, ეს გამოცდილება არ უნდა შეგვეძინა? _ როგორ? ეს, დაახლოებით, იმას ჰგავს, ვაკანსიებზე „სივის“ რომ გზავნი, ესაჭიროებათ 25 წლამდე თანამშრომელი, 15-წლიანი გამოცდილებითო. ეს ხომ არასერიოზული დამოკიდებულებაა? როგორ უნდა გვქონოდა ეს გამოცდილება? საბჭოეთში აბსოლუტურად ვინ ვის ეკითხებოდა? იქ ერთი იდეოლოგია, პარტია იყო და რაღაცები ამ გზით წყდებოდა. დასავლეთმა ეს გზა გაცილებით ადრე გაიარა. ჩვენ ახლა ნელ-ნელა გავდივართ ამ გზას. მერე ამ ჩვენმა ჩამოუყალიბებელმა სამოქალაქო საზოგადოებამ, მუდმივმა დაპირისპირებებმა, ამ რაღაც არქაულმა ადამიანმა ჩვენში იმძლავრა. ამ ყველაფერმა გავაჩვენა, რომ ჩვენ, როგორც ერს, როგორც საზოგადოებას, სოციუმს, ძალიან ბევრი გვაქვს სასწავლი, რომ თანამედროვე სამყაროში ვიყოთ აბსოლუტურად შემდგარი ადამიანები, სახელმწიფო, რომელიც არსებობს, როგორც რაღაც ღირებულებებზე მდგარი ქვეყანა. _ რა ფაქტორები შეუწყობს ხელს ამ განვითარების პროცესს? _ აქ უნდა იყოს მედიის ძალიან დიდი ჩართულობა, ოპოზიციური მედია განსაკუთრებით უნდა აქტიურობდეს. ყველა ხელისუფლებას ოპოზიციური მედია თვალში ეჩხირება. სამწუხაროდ, ეს ყოველთვის ხდება. არასამთავრობო ორგანიზაციების აქტივობა უნდა იყოს გამოხატული. ინფორმირებას განსაკუთრებული დატვირთვა აქვს. უნდა დაიწყოს იმის სწავლება, რომ შენ ხარ შენი სახელმწიფო, შენი გადასაწყვეტია, შენი ქვეყანა რა ღირებულებებსა და ორიენტაციებზე წავა. აი, ეს ყველაფერი თითოეულ მოქალაქეს უნდა ესმოდეს, რომ თვითონ წყვეტდეს თავის ბედს, ამის გადამწყვეტი თვითონ ეს პიროვნებაა და სხვა არავინ. ეს უმთავრესი ფაქტორია, ანუ არა მარტო აირჩიო ხელისუფლება, არამედ პასუხი მოსთხოვო მას. ჩვენ ვიცით, გაცილებით შემდგარ ქვეყნებში რა ხდება ამ თვალსაზრისით. მაგალითად, პარიზში, როდესაც რაღაც კანონი არ მოსწონდათ, ლამის, მთელი ქალაქი ინგრეოდა. ამ დროს, ჩვენთან შედარებით, ყველა თვალსაზრისით, მაღალ დონეზე ცხოვრობენ. აქ სწორედ ეს ფაქტორია, რომ მე ვარ ეს სახელმწიფო და რომ მე აგირჩიე, მევე მოგთხოვ პასუხს ყველაფრისთვის. უკვე შემდგომში სხვადასხვა ხელისუფლებამ ზუსტად უნდა იცოდეს, რომ მას საზოგადოება არაფერს აპატიებს. _ რამდენად ასრულებს ამ კონტექსტში ქართული პოლიტიკური ელიტა წინასაარჩევნოდ გაცემულ დაპირებებს? _ სამწუხაროდ, არ ასრულებს და, შეიძლება ვთქვათ, რომ საერთოდაც არ ასრულებს. რაღაცას ჯახირობენ, მაგრამ გაცემულ დაპირებებს, როგორც წესი, ივიწყებენ. ეს ჩვენი რეალობაა და ისევ საზოგადოების ბრალია. ამიტომ ჩვენ უნდა მოვთხოვოთ! ქართველები ნატურით კონფორმისტები ვართ. არ ვიცი, შეიძლება ეს მართლაც პოსტსაბჭოთა აზროვნების გადმონაშთია. წარმოიდგინეთ, ადამიანი ერთი ხელისუფლების წინააღმდეგ იბრძვის უფლებებისთვის, ღირებულებებისთვის და მეორე ხელისუფლების სათავეში მოსვლის დროს ხდება კონფორმისტი იმავე მავნე, მანკიერი ქმედებებისადმი, რის წინააღმდეგაც მანამდე იბრძოდა. ე. ი. ღირებულებებზე გათვლილი, სამოქალაქო საზოგადოება კი არ ვარ, აზროვნება კი არ მაქვს სახელმწიფოებრივი, რეალურად ვარ ერთი პატარა, ჩემს ჯიბეზე ორიენტირებული ადამიანი, რომელიც ამ იდეებსა და იდეალებს კარგად ვიყენებ. აი, ეს არის ჩვენი პრობლემა. როცა მივხვდებით, რომ თვეზე, წელიწადზე და თუნდაც ორ წელიწადზე გათვილილი რაღაც მომგებიანი პოზიცია, რომ კონფორმისტი ვიყო (კარგი სახლი ვიყიდო, კაი ვსვა და ა. შ.), საბოლოო ჯამში, ისევ აღატაკებს ჩემს შთამომავლობას, უკვე ნულიდან დავიწყებთ, აბსოლუტურად ღირებულებებზე დავდგებით და არა იმაზე, რომ ოღონდ მე ვიყო კარგად და ყველა დანარჩენს ჯანდაბამდე გზა ჰქონია. ჩვენს მომავალზე, შთამამოვლობაზე, შვილიშვილებზე ვიფიქროთ, რადგან ქვეყნები სხვანაირად არ შენდება, ვერ ვითარდება. _ რატომ არ არის სათანადო კავშირი პოლიტიკურ ელიტასა და საზოგადოებას შორის? _ არ ვიტყოდი, რომ აქ დამნაშავე მარტო ხელისუფლებაა, აქ ცალსახად დამნაშავეა საზოგადოებაც. ჩვენი რეალობა ასეთია: ავირჩიე ხელისუფლება და ახლა წავალ, დავიძინებო. ხომ ავირჩიე („ნაციონალები“, თუ „ოცნება“), რა მნიშვნელობა აქვს ვინ, ახლა წავალ, რადგან ის ჩემი ნდობით აღჭურვილი პირია, რაღაც კარგ იდეებზე ლაპარაკობს და ა. შ. ამიტომ მივდივარ და ვიძინებ. მანაც ზუსტად იცის, რომ მოვა თუ არა ხელისუფლებაში, შენ მაშინვე დაიძინებ, რადგან მასაც მშვენივრად მოეხსენება ამ მოცემული სოციუმის ფსიქიკა, რომ აქ სამოქალაქო საზოგადოება არ არსებობს. სამოქალაქო საზოგადოებას გამოღვიძებული ინდივიდები ქმნიან _ ადამიანები, რომლებიც ამ ყველაფერში საკუთარ როლს აცნობიერებენ. ეს არის ორმხრივი პრობლემა, რადგან ის სახელმწიფო ჩინოვნიკებიც ამ სოციუმიდან გამოდიან, ისინი ხომ უცხოპლანეტელები არ არიან. ეს მიზეზშედეგობრივი ურთიერთკავშირია, ჯაჭვი, რომლის მართვა ისევ სოციუმიდან უნდა დაიწყოს. ეს ცვლილებები სწორედ სოციუმის გამოღვიძებიდან უნდა დაიწყოს. _ სამოქალაქო გამოღვიძების არსებული ტემპი მისაღებია? _ ჩემთვის, პირადად, ეს ტემპი არადამაკმაყოფილებელია. საჭიროა ინსტიტუტების გაძლიერება (მათ შორის, არასამთავრობოების), ლექციების ჩატარება, განათლების სისტემის, სკოლების შეცვლა, სხვადასხვა ინსტიტუტის ჩართულობა, ისევ საჯარო ლექციები, შეხვედრები და ა. შ. ზოგადად, ინტელექტუალური გამოღვიძება უნდა დაიწყოს და ძალიან დიდი სამუშაო არის ჩასატარებელი. მერაბ მამარდაშვილის ფილოსოფიის ინსტიტუტი ჩვეულებრივი არასამთავრობო ორგანიზაციაა, არანაირი ხელშეწყობა არ არის სახელმწიფოსგან და ვიცი, რომ არც არავის აქვს მსგავსი ხელშეწყობა, გარდა იმ რაღაც ლოკალური ჯგუფებისა, რომლებიც გრანტებზე სხედან და პატარა ღონისძიებებს აწყობენ. ამიტომ სახელმწიფოსგან ამ ინტელექტუალური გამოღვიძების მიმართ არანაირი ინტერესი არ ჩანს. აქ რელიგიური ფაქტორიც უარყოფით როლს ასრულებს, ჩემდა სამწუხაროდ, რადგან ეს სულაც არ მიხარია. რელიგია ისევ მორჩილებას, დათმობას, გაჩუმებას ქადაგებს და, აქედან გამომდინარე, ამ მოცემულობაში ვცხოვრობთ, როგორც სახელმწიფო. _ ახლანდელი წინასაარჩევნო კამპანია რა შთაბეჭდილებას ტოვებს? _ პირადად ჩემთვის, ეს წინასაარჩევნო კამპანია, წინასთან შედარებით, გამოღვიძებულია, უფრო დახვეწილია. პოლიტიკოსები ცდილობენ, რომ უფრო პასუხისმგებლიანი დაპირებები გასცენ, სიტყვებს შედარებით მაინც ჰაერში არ ისვრიან, ადრე მთვარესა და კოსმოსს რომ გვპირდებოდნენ. ახლა მთავარია, თვითონ არჩევნების პროცესი როგორ ჩაივლის. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. თვითონ საზოგადოების ჩართულობას რაც შეეხება, დედაქალაქი, წამყვანი ქალაქები, აქტიურად ჩართულია ამ პროცესში. რეგიონებში დანამდვილებით ვერ გეტყვით, რა ხდება და, რეალურად, ეს ყველამ უნდა მოინდომოს, სხვაგვარად არაფერი გამოვა. ჩვენ უნდა გამოვიდეთ იმ პოზიდან, რომ, აი, საწყალ ადამიანს ვინ რას ეკითხება? მსხვერპლის სულელური პოზიდან უნდა გამოვიდეთ! დიახ, მე მეკითხებიან, მე ვარ სახელმწიფო, მე, რიგითმა მოქალაქემ, უნდა გადავწყვიტო, ჩემი ქვეყნის მომავალი როგორი იქნება. _ ახსენეთ ღირებულებებისა და ორიენტაციების არჩევის აუცილებლობა, რა არჩევანის წინაშე დგას ქართული საზოგადოება, რომ მან პროგრესის გზით იაროს? _ დღეს ორი, ძალიან რადიკალური პოლუსია. საქართველოში ვერც ერთი პარტია სრულფასოვნად დასავლური ღირებულებების მატარებელი ვერ იქნება, რადგან იქამდე კიდევ ცნობიერების წინსვლაა საჭირო. რატომ არის დასავლეთი პროგრესული? იმიტომ, რომ ჩვენ ვიცით, იქ ადამიანის უფლებების მხრივ რა დონის წინსვლაა, რამდენად დაცულია მოქალაქე, რამდენად უკეთესი ცხოვრებაა, ადამიანი რამდენად ღირებულია და ა. შ. ანუ რა არის ღირებულება, როდესაც წინა პლანზე ადამიანი არის წამოსული;  როდესაც ადამიანია მნიშვნელოვანი და არა იდეა, რაღაც თეორია და ა. შ. დასავლურმა სივრცემ ეს შეძლო, ამიტომ მელი მსოფლიო სწორედ იქით გარბის. და არიან მეორე მხარეზე, საბჭოეთზე მეოცნებენი, სადაც ერთმანეთში არეულია საბჭოეთი,  ქართული ტრადიციები და სრულიად გაურკვეველი წარსული. მე ამას ცალსახად სიბნელეს დავარქმევდი. ამ ორ პოლუსს შორის, ჯერ კიდევ, ბრძოლა მიმდინარეობს. იმიტომ კი არა, რომ ამას პოლიტიკოსები ქმნიან, ამას ისევ საზოგადოებრივი ცნობიერება ქმნის. ანუ პოსტსაბჭოთა ცნობიერება ეძებს ნაცნობს, ისევ საბჭოურს... და ის ახალი, პროგრესული თაობა ხვდება, რომ ასე ცხოვრება აღარ შეიძლება; რომ სამყაროში ახალი გამოწვევებია და ცხოვრებას განახლებული თვალით უნდა შეხედოს.  

                                                                                                               გელა მამულაშვილი