8 ოქტომბრის არჩევნების შემდეგ ქართულ პოლიტიკაში დიდმა დეპრესიამ დაისადგურა. გამარჯვებას ცოტა თუ ზეიმობს, დამარცხებულები კი გაყალბებაზე საუბარს პოლიტიკურ პენსიაზე გასვლას ამჯობინებენ. არც ქუჩის პროტესტის ხმა ისმის და არც საპარლამენტო დებატები.

მეორე ტურის მიჯნაზე „ქრონიკა+“ „სამოქალაქო საზოგადოებისა და დემოკრატიის განვითარების ცენტრის დამფუძნებელს“, ვლადიმერ ბოჟაძეს გაესაუბრა. შეგახსენებთ: აღნიშნული ორგანიზაცია უკვე არაერთი წელია, საარჩევნო პროცესებს აკვირდება და ამ მიმართულებით მრავალი საკანონმდებლო ინიციატივის ავტორია.

ვლადიმერ ბოჟაძე:

_ 1990 წლის 28 ოქტომბერს ჩატარებული არჩევნები მიიჩნევა ყველაზე სამართლიანად. ოთხმოცდაათიანი წლების გარიჟრაჟზე, ევროპული გამოცდილების გაზიარების გარეშე, კანონმდებლობის სრული დაცვით ჩატარდა ქვეყნისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი პროცესი. 1992 წელს კი, სამოქალაქო ომის პირობებში მყოფი საქართველო, მაღალი დემოკრატიული სტანდარტებიდან ძალიან შორს იდგა, თუმცა იმის გამო, რომ საარჩევნო ბარიერი, სულ რაღაც, ორი პროცენტი იყო, ყველაზე მრავალპარტიული პარლამენტი დაკომპლექტდა, უმაღლეს საკანონმდებლო ორგანოში მაშინ 26 პარტია მოხვდა. 1995, 1998, 1999 და 2000 წლების არჩევნები, ძირითადათ, უხეში დარღვევებით ტარდებოდა: ე. წ. სომხური კარუსელი, ბიულეტენების ჩაყრა, ყუთების გატაცება, ოქმების გადაკეთება და სხვა ჩვეული პრაქტიკა გახლდათ…

_ შემდეგ წლებში რა შეიცვალა უკეთესობისკენ?

_ „ნაციონალური მოძრაობის“ დროს, არჩევნები, მეტ-ნაკლებად, კანონიერად ტარდებოდა, მაგრამ კანონდარღვევები უბნების გარეთ ხდებოდა, რაც ყველას გვახსოვს: მუქარა, დაშინება, მოსყიდვა, ზეწოლა, ადმინისტრაციული რესურსების განუკითხავად ათვისება, საბიუჯეტო სახსრების პარტიული მიზნებისთვის გამოყენება, ჯარი, პოლიცია და სხვა…

_ რამდენად სტერილური იყავით იმ წლებში პარტიული თუ სამთავრობო კონიუნქტურისგან?

_ პოლიტიკურ პროცესებში 2007 წლიდან ჩავერთე, 7 ნოემბერსაც ვიყავი აქციაზე, როგორც აქტივისტი. არ დავმალავ და გულწრფელად გეტყვით: ბუნებრივია, პოლიტიკური გავლენის ქვეშ ვიყავი, თუმცა 2010 წლის არჩევნების შემდეგ პოლიტიკიდან სამოქალაქო სექტორში საბოლოოდ გადავინაცვლე და მაქსიმალურად ვცდილობდი ორგანიზაციის წევრებთან ერთად, რომ ნეიტრალურები ვყოფილიყავით. მგონი, არც არავინ გვსაყვედურობს.

_ რომელ პარტიებთან თანამშრომლობდით და რა ფორმით? ვის თანაუგრძნობდით პოლიტიკურად?

_ გაერთიანებულ ოპოზიციას წარმოვადგენდი, საოლქო-საარჩევნო კომისიის წევრი ვიყავი, ერთ-ერთ ოლქში საარჩევნო შტაბის ხელმძღვანელიც გახლდით, წარმოვადგენდი ცენტრალურ საარჩევნო კომისიას.

_ 2008 წლიდან საპროტესტო მუხტი შემცირდა _ მაშინდელი ოპოზიცია ბიძინა ივანიშვილის გამოჩენამდე საკმაოდ უმწეოდ გამოიყურებოდა. შემდეგ წლებში საით წახვედით?

_ სწორედ მაგის გამო წამოვედი სამოქალაქო სექტორში და იქიდან გავაგრძელეთ ბრძოლა უკეთესი საარჩევნო გარემოსთვის, ბევრს ვაკეთებდით საიმისოდ, რომ ამომრჩეველთა სიები დაზუსტებული და გადამოწმებული ყოფილიყო, ვიბრძოდით სხვა საკანონმდებლო ცვლილებებისთვის, _ შევქმენით საინტერესო პროექტი „ეს შენ გეხება“. მის სრულყოფაში საკუთარი წვლილი შევიტანე.

_ ვინ იდგა ამ ცნობილი კამპანიის უკან და რა იყო მთავარი ამოცანა?

_ ყველა აქტიური არასამთავრობო: „საია“, „სამართლიანი არჩევნები“,  „საერთაშორისო გამჭვირვალობა“, „კონსტიტუციის 42-ე მუხლი“, ასევე გავლენიანი მედიასაშუალებების ხელმძღვანელი პირები. მიზანი გახლდათ ინფორმაციის მიღების მხრივ თავისუფლების ხარისხის გაუმჯობესება. საკაბელო ტელევიზიები ოპოზიციურ არხებს ბლოკავდნენ, ეს საკითხი განსაკუთრებით მწვავედ რეგიონებში იდგა. ჩვენ მიერ მოთხოვნილმა და ინიცირებულმა კანონმა იქამდე არსებული ვითარება შეცვალა, ამომრჩეველმა ალტერნატიული ინფორმაციის მიღება შეძლო. კამპანიის მთავარი მიზანი იყო, რომ საარჩევნო კანონმდებლობა კონკურენტუნარიანი გამხდარიყო, ამომრჩეველი კი _ მეტად ინფორმირებული.

_ ამ გადმოსახედიდან, როგორ ფიქრობთ, მიზანს მიაღწიეთ?

_ მიუხედავად დაძაბული ფონისა, მიუხედავად იმისა, რომ წინასაარჩევნო პერიოდში კანონდარღვევები არაერთგან დაფიქსირდა, 2012 წლის არჩევნები შედგა. უშუალოდ კენჭისყრის დღე მაინც ნორმალურად ჩატარდა და, ფაქტობრივად, პირველად დამოუკიდებელი საქართველოს ისტორიაში ხელისუფლება არჩევნების გზით შეიცვალა, რაც უდავოდ წინგადადგმული ნაბიჯი იყო, სადაც გარკვეული როლი ამ კამპანიამაც შეიტანა.

_ რადგანაც 2012 წლის არჩევნებზე ვსაუბრობთ, აქვე გკითხავთ თქვენს კავშირებზე ივანიშვილის გუნდთან, _ თანაუგრძნობდით მაშინ, ჯერ კიდევ, ოპოზიციაში მყოფ მეოცნებეებს?

_ 2011-12 წლებში ამომრჩეველთა სიების დაზუსტების უზრუნველყოფის კომისიის წევრი ვიყავი. ჩვენი არასამთვრობოდან ძალიან დიდი მოცულობის მნიშვნელოვანი საქმე გავაკეთეთ, ფაქტობრივად, პირველი ოქტომბრის არჩევნებზე კითხვები ამომრჩეველთა სიებთან დაკავშირებით არ ყოფილა, თუმცა ახალმა ხელისუფლებამ ამ მხრივაც მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადადგა, _ უმთავრესი იყო ბიომეტრიული სურათების სამაგიდო სიებში დამატება.

_ ბატონო ლადო, კონკრეტულ კითხვაზე კონკრეტული პასუხი მინდა, _ რა კავშირი გქონდათ „ქართულ ოცნებასთან“, ან დღეს რამდენად ხართ მათთან კოორდინაციაში?

_ რაც შეეხება „ქართულ ოცნებას“, ისიც და სხვაც ჩვენთვის საარჩევნო სუბიექტი არის. ჩემთვის მთავრობიდან არავის დაუძახია, არც მე მივსულვარ სადმე. ამჟამად სამოქალაქო სექტორში ვმოღვაწეობ, ვკითხულობ ლექციებს სპორტის უნივერსიტეტში.

_ თანმიმდევრულად მივყვეთ მოვლენებს: „ნაციონალური მოძრაობის“ მმართველობის პერიოდში როგორ ყალბდებოდა არჩევნები?

_ მაშინდელ ხელისუფლებას იმის გამო ვაკრიტიკებდი, რომ ამომრჩეველთა სიაში ორასი ათასი ამომრჩეველი ვერ შეიყვანა, შემდგომ ეს გაითვალისწინა, სხვადასხვა ზომა მიიღო და ამ ხალხმა არჩევნებში მონაწილეობა მიიღო. ზოგადად კი არჩევნებზე ზეგავლენის მოხდენა საარჩევნო ადმინისტრაციის გარეთ ხდებოდა: კომისიებს სრულად აკონტროლებდნენ, სასამართლოში სარჩელის შეტანას აზრი არ ჰქონდა, იმიტომ, რომ კომისიებში დაწერილ საჩივრებს ან არ განიხილავდნენ, ან თუ განიხილავდნენ, არ აკმაყოფილებდნენ.

_ ამ მხრივ დღეს პროგრესი გვაქვს?

_ პირველი და, ალბათ, ყველაზე მნიშვნელოვანია ის, რომ 2016 წლის არჩევნებში მონაწილეობის მიღების მიზნით ცესკოსა და უსკოს უპრეცედენტოდ ბევრმა პარტიამ მიმართა, რაც იმას ნიშნავს, რომ საარჩევნო გარემო უკეთესია და პირობებიც, ასე თუ ისე, თანაბარია. არჩევნების ბოიკოტი არავის უხსენებია. პოლიტიკური პარტიები ფიქრობენ, რომ არჩევნებში მონაწილეობას აზრი აქვს. მეორე და ასევე მნიშვნელოვანია მედიაგარემო. საზოგადოებას საშუალება აქვს, თავისუფლად მოისმინოს ყველა ტიპის ინფორმაცია, თუ განსხვავებული აზრი _ არაერთი ახალი მედიასაშუალება დაფუძნდა და განვითარდა. ბიზნესს არავინ ატერორებს, _ მას შეუძლია, დააფინანსოს ის, ვინც გაუხარდება. ოპოზიციურმა პარტიებმა ასიათასობით ლარი მიიზიდეს ყოველგვარი პრობლემების გარეშე. უნდა აღვნიშნოთ ისიც, რომ ადმინისტრაციული რესურსისა და საბიუჯეტო სახსრების საარჩევნო მიზნებისთვის შესაძლო გამოყენების ფაქტები ძალიან ცოტაა. იშვიათია სამსახურებიდან შესაძლო პოლიტიკური ნიშნით განთავისუფლების შემთხვევები, ამომრჩეველზე არ ხორციელდდება ზეწოლა, მუქრა, მოსყიდვა და სხვ.

_ ვფიქრობ, რომ ზედმეტად ნათელ ფერებში დახატეთ საერთო სურათი. იქნებ, 2016 წლის არჩევნების სუსტ მხარეებზეც გვესაუბროთ?

_ თუ სისტემური მიდგომა არ შეიცვალა, მანკიერი მხარეები ძირეულად ვერ აღმოიფხვრება და ასე დარჩება დიდხანს. პროგრესი ჩანდა, თუმცა იყო ჩავარდნებიც. ეს ეხება საარჩევნო კომისიების ცოდნისა და გამოცდილების დაბალ დონეს. მხოლოდ საარჩევნო პერიოდში ტრენინგები ვერ შველის საქმეს. ძალიან რთულია 50 000 კვალიფიციური, მცოდნე და გამოცდილი ადამიანის პოვნა.

_ ვის უნდა ეზრუნა კადრების მომზადებასა და გადამზადებაზე, _ ცესკოს თუ თავად პოლიტიკურ პარტიებს?

_ ამაზე უნდა იზრუნოს ცესკომაც და თავად პარტიებმაც, მაგრამ, საბოლოო ჯამში, პასუხისმგებელი, ფაქტობრივად, ცესკოა, რადგან პარტიების მიერ დანიშნული წევრების მსგავსად არც ოლქის არჩეული წევრები გამოირჩევიან საქმის დიდი ცოდნითა და გამოცდილებით. აუცილებელია სერტიფიცირების შემოღება საუბნო კომისიების დონეზე. თავდაპირველად სასურველი უნდა გახდეს ეს პროცედურა, შემდეგ _ სავალდებულო. საუკეთესო დაფინანსების მქონე პარტიებს, ასევე ყველა სუბიექტს, საინიციატივო ჯგუფების ჩათვლით, თავიანთი წარმომადგენლები ჰყავთ ცესკოში. სამწუხაროდ, ხშირად ისინიც არ არიან სათანადოდ მომზადებულები.

_ შეგიძლიათ გვითხრათ, რომელი პარტიის რიგებში იჩინა თავი არაკვალიფიციურმა კადრებმა საარჩევნო პროცესის დროს?

_ თითქმის ყველგან, მეტ-ნაკლებად, „ოცნებასა“ და „ნაციონალურ მოძრაობას“ მცოდნე და გამოცდილი კადრები ჰყავს. სხვებს არათუ გამოცდილი, ერთგულებიც არ ჰყოლიათ! ხომ ნახეთ, ყველა გამოიწვიეს…

_ პირდაპირ გკითხავთ, _ 8 ოქტომბერს ჩატარებული არჩევნები გაყალბდა?

_ საარჩევნო უბნებზე პროცესები კანონის სრული დაცვით მიმდინარეობდა, ვინ ვის გააყალბებინებდა? ამდენი წარმომადგენელი, ამდენი დამკვირვებელი იყო მობილიზებული, ამას დავუმატოთ საერთაშორისო მედია. ასეთ მცდელობას ვინმეს აპატიებდნენ? ყველას აქვს წვდომა უბნების შემაჯამებელ ოქმებზე, რომელიც საიტზე აიტვირთა.

_ შევთანხმდით, რომ მასობრივი გაყალბება არ ყოფილა, თუმცა, მაინც: შეგიძლიათ, გულწრფელად გვესაუბროთ საარჩევნო მაქინაციებზე? ყველაფერი მაღალ დონეზე ჩავატარეთ?

_ ბათილი ბიულეტენების რაოდენობა მცირე არ იყო, ეს გარკვეულ ეჭვებს აღძრავს, რაც ბევრგან მეორე ტურის მიზეზი გახდა. ზოგიერთს რამდენიმე ათეული ხმა დააკლდა, თორემ 50%-იან ბარიერს ლახავდა. არადა, ასეულობით არის ბათილი ბიულეტენი. ეს ვის შეიძლებოდა გაეკეთებინა, რთული სათქმელია.

_ მიზანმიმართული მაქინაციები იყო, თუ ეს ყველაფერი საუბნო-საარჩევნო კომისიის წევრების მოუმზადებლობას უნდა მივაწეროთ?

_ ხშირად საუბნო კომისიის წევრების დაბალი კვალიფიკაციისა და გამოუცდელობის ბრალი იყო ასეთი სახის ბიულეტენების არსებობა.

_ საარჩევნო პროცესის დასრულებისთანავე დიდი ინტერესის საგანი გახდა „პატრიოტთა ალიანსის“ მიერ ბარიერის გადალახვა-არგადალახვის საკითხი. რამდენიმე ასეული ხმის დათვლას რატომ დასჭირდა, პრაქტიკულად, ორი დღე? მოგეხსენებათ, აღნიშნული თემა პოლიტიკური ვნებათაღელვის მიზეზი გახდა, ზოგიერთი, საერთოდაც, შეთქმულების თეორიაზეც ალაპარაკდა და „პატრიოტების“ მიერ ბარიერის გადალახვას სამთავრობო სპეკულაციად აფასებს. შეგიძლიათ გვითხრათ, რა ისტორიაა ეს?

_ ამ ისტორიის პოლიტიკური კონტექსტი ნამდვილად არ ვიცი, შემიძლია, მხოლოდ, იმ მიმართულებით გესაუბროთ, რაშიც კომპეტენტური ვარ. ყველა ახალი ოქმი ცვლის სურათს, საერთო პროცენტს. ასევე გასათვალისწინებელია გასაჩივრებული და გაბათილებული უბნები, არ უნდა დაგვავიწყდეს საზღვარგარეთიდან ჩამოსული ხმები, რომელიც საერთო შედეგებს ემატება. ეს ძალიან რთული პროცესია. აქ შეშვება-არშეშვება არ არსებობს; ამა თუ იმ სუბიექტმა თუ გადალახა ბარიერი, ეს გამოჩნდება, თუ არადა, შემდეგი არჩევნებისთვის მოემზადება.

_ გასაგებია, ახლა ის გვითხარით, თქვენი ინფორმაციით, რამ გამოიწვია მარნეულის ინციდენტი? და, საერთოდ, რატომ არის საქართველოში ჩატარებული არჩევნების სუსტი რგოლი ქვემო ქართლი?

_ არჩევნებისთვის სუსტი რგოლია იქ, სადაც უბანზე ინციდენტი მოხდება. მარნეულის შედეგები გაუქმდა, დაინიშნა ხელახალი კენჭისყრა _ 30 ოქტომბერი ყველა კითხვაზე გასცემს პასუხს. ალბათ, მე პირადად, ცესკოს ნაცვლად, მარნეულში წავალ.

_ წინა კითხვაზე ძალიან მშრალად მიპასუხეთ, ვინაიდან არაერთი წელია მიიჩნევა, რომ ქვემო ქართლი ნებისმიერი ხელისუფლებისთვის ხმების ბეღელია, ეთნიკურ არაქართველებზე მანიპულირება კი ჩვეულ ტრადიციად იქცა, _ რამდენად ეშველა ამ პრობლემას?

_ ზოგადად, ეროვნული უმცირესობების ჩართულობის დონე ძალიან დაბალია, ისინი, დიდწილად, მოქმედ ხელისუფლებებს უჭერდნენ მხარს სხვადასხვა დროს, მაშინდელი ოპოზიცია ნაკლებად აქტიურობდა, ან მათ არ ჰქონდათ წვდომა ქართულ არხებთან. შესაბამისად, წინა ხელისუფლებები რასაც უნდოდათ, იმას აკეთებინებდნენ ამ ადამიანებს. თითქმის 100%-ით ცხადდებოდნენ ხელისუფლებაში მყოფი გუნდის სასარგებლოდ. ახლა სხვა გარემოა, რაც შედეგებზეც აისახა.

_ წინასაარჩევნო პერიოდში სხვადასხვა პარტიისა და ტელეკომპანიის მიერ ჩატარებული კვლევები, პრაქტიკულად, საჯილდაო ქვა გახდა. თითოეული გუნდი მისთვის სასურველ მონაცემებს აქვეყნებდა, შედეგი კი მკვეთრად განსხვავებული დადგა. ამაზე რა კომენტარს გააკეთებთ?

_ მე სოციოლოგი არ ვარ, თუმცა კარგად ვიცი, მანიპულირება კითხვებითაც შეიძლება. არსებობს დახურული, ღია და ჯვარედინი კითხვები, კითხვა სხვა კითხვის მერე და ა. შ. კვლევით ორგანიზაციებს პასუხები დამკვეთებმა მოსთხოვონ, ვისაც იმედები გაუცრუეს. თუმცა ერთი ცნობილი გამოთქმისა არ იყოს, ვინც იხდის, ის უკვეთს მუსიკას, ანუ თუ არარეალურ მოლოდინებზე იყო მოთხოვნა კონკრეტული პოლიტიკოსებისგან, გაჩნდნენ მიმწოდებლებიც ზოგიერთი კვლევითი ორგანიზაციის სახით. ყველაზე სანდო კვლევა თავად 8 ოქტომბერი იყო.

_ ეგზიტპოლებზე რას გვეტყვით? საბოლოო შედეგების გამოცხადებამდე საათებით ადრე, თავად არჩევნების დღეს, რეალურთან მიახლოებული სურათი თუ ვიხილეთ?

_ ეგზიტპოლის დროს უბნიდან გამოსულ ამომრჩეველს გამოკითხავენ, თუ ვის მისცა ხმა? 100%-იანი სიზუსტით ვერც ეგზიტპოლი ასახავს რეალობას, ვინაიდან გარანტია იმისა, რომ უბნიდან გამოსული ამომრჩეველი სიმართლეს გეტყვის, არ არსებობს. კვლევები და ეგზიტპოლები პოლიტიკური ინსტრუმენტია, რომელიც გამოიყენება საზოგადოებაზე, ხელისუფლებასა და, სხვათა შორის, ცესკოზე ზემოქმედებისთვისაც.

_ რით განსხვავდება ქართული არჩევნები ევროპის წამყვან ქვეყნებში, ან ამერიკაში ჩატარებული არჩევნებისგან? რა უნდა ვისწავლოთ მათგან?

_ პირველ რიგში, ეს არის პოლიტიკური და საარჩევნო კულტურა. დემოკრატია აქტიური მოქალაქეებისა და ანგრიშვალდებული პოლიტიკოსების გარეშე არ არსებობს. სანამ სოციალური პრობლემები ასე მწვავედ იქნება, ამომრჩეველი ვერასოდეს შეძლებს გააზრებული არჩევანის გაკეთებას. მნიშვნელოვანია „საზოგადოებრივი მეხსიერებაც“: თუ პოლიტიკურმა ძალამ ერთხელ მაინც ვერ გაამართლა იმედები, მეორედ აღარ უნდა ვენდოთ.

_ ძალიან საჭირბოროტო და მტკივნეულ თემას მივადექით: ანუ ჩვენთან იდეოლოგიურ დონეზე არ აკეთებენ არჩევანს მოქალაქეები?

_ სამწუხაროდ, ასეა. ეს ყველას არ ეხება, თუმცა ზოგადი ტენდენციები შეინიშნება. სანამ საშუალო ფენა არ ჩამოყალიბდება, რომელსაც ყველაფერში ექნება არჩევანის საშუალება, პოლიტიკური არჩევანიც არ იქნება თავისუფალი. პოლიტიკურ რეკლამებსაც დააკვირდით: პენსიას გავზრდი, ხელფასს გავზრდი, გადასახადს დავწევ, სწავლა უფასოდ და ა. შ. ეს არ არის ევროპული პოლიტიკოსების დანაპირები და საარჩევნო კამპანია. საგარეო პოლიტიკა და კურსი, ტერიტორიული მთლიანობა _ ეს თემები, თითქოს, აღარ არსებობს.

_ მესმის, რომ კითხვა, რომელსაც ახლა დაგისვამთ, ერთობ, დელიკატურია, თუმცა ჩვენი საუბრის კონტექსტში მაინც ჯდება. ამ ინტერვიუს ისე ვერ დავასრულებ, რომ არ გკითხოთ: ვის მიეცით ხმა? საერთოდ, თუ იცლით ამ პროცედურისთვის არჩევნების დღეს?

_ „ნაციონალური მოძრაობისთვის“ არასდროს მიმიცია ხმა და ახლაც გავაგრძელე ეს ძველი ტრადიცია, არც მეორე ტურში ვაპირებ ტრადიციის დარღვევას.

                                                                                                                      ზაზა სვანაძე