გიგა გელხვიიძე

„ქრონიკა+“-მა საქართველოში რამდენიმე დღით დაბრუნებულ მხატვარ ლევან მინდიაშვილთან ჩაწერა ინტერვიუ.

მისი შემოქმედება გამორჩეული და ძალიან განსხვავებულია იმისგან, რასაც ყოველდღიურობაში ვხედავთ საგამოფენო სივრცეებში. დეტალები, მნიშვნელოვანი თარიღები, პროტესტი, სიყვარული, ფიქრები _ ეს ყველაფერი ერთად არის თავმოყრილი მის შემოქმედებაში და მნახველამდე სხვადასხვა სახით მიტანილი. უფრო მეტ დეტალს ლევან მინდიაშვილის შემოქმედების შესახებ ჩვენი ინტერვიუდან შეიტყობთ:

_ პირველი ნაბიჯი ხელოვნებისკენ _ რა იყო ინსპირაცია, როდესაც შექმენით თქვენი პირველი ესკიზი?

_ პატარა მოთხრობაც მაქვს დაწერილი ამასთან დაკავშირებით, ვიყავი სადღაც 4-5 წლის. ჩვენ დიდი ოჯახი გვქონდა და ერთად ვცხოვრობდით. ბიცოლაჩემი სწავლობდა ბიოლოგიურზე და მახსოვს, ერთი წიგნი ჰქონდა, სადაც სქემატური ნახაზები იყო სხვადასხვა ცხოველის, მწერების და ადამიანის ფიგურის, კონკრეტულად კი შიშველი ქალის სქემატური ნახაზი (ნახატი). მახსოვს, თუ როგორ ვათვალიერებდი საათობით ამ ერთ ნახატს და ვსწავლობდი ყველა დეტალს, ყველა მონახაზს. რაღაც პერიოდის მერე გამიჩნდა ის განცდა, რომ მეც შემეძლო დამეხატა ასეთივე შიშველი ადამიანი. რატომღაც, გადავწყვიტე, რომ ეს უნდა დამეხატა ჩემი დისთვის და ვკითხე: „გინდა, შიშველი ქალი დაგიხატო?“ მახსოვს მოყვითალო ქაღალდი, ყავისფერი ფლომასტერი, როგორ ნელ-ნელა დავიწყე ხატვა, თუმცა პირველი მონახაზის მერე ვიგრძენი, რომ ზუსტად ის არ გამოდიოდა, რაც მე მსურდა და დავიწყე უკვე ჩემთვის, ჩემებურად რაღაც დეტალების გადაკეთება _ თმის ვარცხნილობის და ა. შ. ეს ამბავი ძალიან ისე დასრულდა: დედაჩემმა და ბებიაჩემმა ნახეს ნახატი და საშინლად დამსაჯეს, რადგანაც რაღაც ისეთი გვაკეთე, რაც ბავშვისთვის შეუფერებელი იყო და პირობა დამადებინეს, რომ არასდროს აღარ დავხატავდი შიშველ ქალს.

_ დასჯა ახსენეთ და მაინტერესებს, ამან თუ იქონია რამე სახის გავლენა შემდგომში შემოქმედებით ხაზზე? როდესაც მუშაობთ რაიმეზე, თუ გაგხსენებიათ ხოლმე ის მომენტი?

_ სულ მახსენდება… ბევრი ვუტრიალე მაგ თემას, ბევრი მაქვს ნაფიქრი, თუ რა კვალი დატოვა, მაგრამ, ალბათ, ამ ფაქტმა ძალიან მკვეთრად განსაზღვრა ბევრი რამ ჩემს შემოქმედებით ნაწილში, დაბრკოლებებიდან გამოსავალი გზების ძიებაში და ა. შ., მაგრამ ფაქტია, რომ ის ძალიან მტკიცე გადაწყვეტილება, რომ ეს საქმე უნდა მეკეთებინა და ეს ყოფილიყო ჩემი კომუნიკაციის ფორმა, ფაქტია, რომ ვერ შეცვალა.

_ თქვენი შემოქმედება არ არის ტრადიციული და თქვენს გამოფენაზე ან ინტერნეტსივრცეში განთავსებულ საფეხურებზე ძნელია იპოვო რაიმე სტანდარტული. რატომ ეს მიმართულება და არა ის, რაც არის კლასიკური ნაწილი შემოქმედების?

_ ძალიან ბევრი რამის შედეგად მოხდა, ალბათ. ერთი ის არის, რომ ზოგადად ვარ ძალიან ცნობისმოყვარე ადამიანი და მაქვს პირდაპირი უარყოფა რაღაც მიღებულის, სტანდარტულის, „ნორმალურის“ და ა. შ. ამაზე ავტომატურად მიჩნდება უარყოფა და მინდა გავაკეთო რაღაც სხვანაირად. მიჩნდება სურვილი, რომ არსებობდეს რაღაც სხვაც, რაც ამისგან (კლასიკურისგან) განსხვავებული იქნება. როდესაც თინეიჯერობის ასაკში ვიყავი და მივედი იმ კონდიციამდე, რომ ტილოზე უნდა დამეხატა ზეთით და მევარჯიშა, როგორც მხატვარს, სერიოზული დილემის წინაშე აღმოვჩნდი, რადგანაც მივხვდი, რომ არც ტილო მიყვარს, არც ზეთის საღებავი, არც ზეთის საღებავის სუნი, არც ის, რომ ძალიან გვიან შრება. არაფერი მის გარშემო არ მიყვარს და ძალიან დამაფიქრა ამ ყველაფერმა, გამიჩნდა შეკითხვა: როგორ უნდა ვიყო მხატვარი? რადგანაც იყო გამჯდარი ის მოსაზრება, რომ მხატვრობა ასოცირდებოდა ფერწერასთან და თუ ხარ ფერმწერი, ე. ი. ხატავ ტილოზე, ზეთში. მე ვეკითხებოდი ჩემს თავს, როგორ უნდა ვიყო მხატვარი, თუ მე არ მიყვარს ტილო და ზეთი? მაშინ დაიწყო ჩემს ცნობიერებაში რაღაც სხვა. უკვე გამიჩნდა სხვადასხვა ტექნიკის ძიების სურვილი და დროსთან ერთად ეს ყველაფერი უფრო ჩამოყალიბდა. არასოდეს მაინტერესებდა, რომ გამეკეთებინა სტანდარტული ფერწერა, ქანდაკება თუ გრაფიკა. ყოველთვის მაინტერესებდა, რა შეიძლებოდა გაკეთებულიყო ამ სხვადასხვა გამოცდილებით, ტექნიკით თუ მასალით. შუალედური, რომელიც რაიმეში რომ მოგექცია, ძნელი იქნებოდა. მერე უფრო დროსთან ერთად, როცა რეგულარულად დავიწყე რაღაც ახლის კეთება და ჩემი სტუდიო პრაქტიკაც, კიდევ უფრო ჩამოყალიბდა, უფრო გამოჩნდა ის მიმართულება, რომელიც ძალიან ბუნებრივად მაქვს და მთავარი ამოსავალი წერტილი მაინც არის იდეა და სპეციფიკური რაღაც მესიჯი. შემდეგ ეს იდეა თუ თემა, თავისი თვისებებიდან გამომდინარე, მკარნახობს და მივყავარ იმ მასალებამდე, რომელიც ამ იდეებსა და თემებს უფრო უკეთ გამოსახავს.

კონკრეტული მაგალითი რომ გითხრათ, 2015-2017 წელებში, როდესაც ინტენსიურად მაინტერესებდა ადგილის თემა, სახლის იდეა, როდესაც შემდგომ უკვე საქართველოდან არგენტინაში გადავედი, არგენტინიდან ნიუ-იორკში და იქაც ისეთ უბანში ვცხოვრობ, სადაც ჯენტრიფიკაცია (ძველ, დაზიანებულ უბნებში სახლების რესტავრაცია და ფასების ზრდა, რედ.), ძალიან აქტიურად მიდიოდა, თემა ადგილის თუ უადგილობისა და მუდმივი ცვალებადობის ძალიან მძაფრად იდგა და შესაბამისად დავიწყე მცირე ზომის ქანდაკებების კეთება, რომელიც ვიზუალურად, ერთი შეხედვით, ჰგავს ბეტონის არქეოლოგიურ ნარჩენებს ან სახლის ნარჩენებს და სინამდვილეში ეს არის ძალიან მყიფე, ტონირებული თაბაშირის, ჩემითვე გაკეთებული ფილები. ამ მასალაშია გადმოცემული სახლის იდეის სიმყიფე და მსხვრევადობა. ახლა მაინტერესებს ძალიან ის თემა, რომ ხაზი გავუსვა, თუ რამდენად მჭიდროდ არის დაკავშირებული სამყაროში ყველაფერი ერთმანეთთან და ჩვენც დაკავშირებული ვართ ამ ყველაფერთან. ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ არსებობდეს ნამუშევარი რაღაც ყველაფრისგან გამოყოფილად. ახლა ვხმარობ თხევად სარკეს, სადაც ვაკეთებ ფერწერებს და უკვე გამოსახულებაც და მნახველიც ნამუშევრის ნაწილია. ეს ნამუშევარიც ყოველთვის იცვლება იმისდა მიხედვით, თუ სად კიდია, რადგანაც შესაბამისად იცვლება ანარეკლიც. მგონია, რომ ასეთი კომპლექსური და მრავალშრიანი ხერხებით არის შესაძლებელი იმ სამყაროსა და მრავალშრიანობის ჩვენება, რომელიც მე ასე მაინტერესებს.

_ შემოქმედებს ხშირად აქვთ ხოლმე პროტესტი და ამ პროტესტს ისინი გადმოსცემენ თავიანთ ნაშრომებში. რა ხდება თქვენს შემთხვევაში, თუ გაქვთ ნაშრომი, სადაც რაიმე მოვლენის ან საგნის ან შეიძლება სულაც პიროვნების მიმართ გაქვთ გამოხატული პროტესტი?

_ ძალიან გამიჭირდება გავიხსენო, რა იყო პირველი ნამუშევარი, რომელიც შემხებლობაში იყო პროტესტთან, თუმცა შემიძლია გითხრათ, რა იყო ბოლო ნამუშევარი ამ კუთხით. ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ნამუშევარი, რაც გავაკეთე საქართველოს კონტესქტში და დღევანდელობასთან მიმართებით, პოლიტიკური კონტექსტიდან გამომდინარე, არის ათი მეტრი სიგრძის ნეონით დამზადებული ნამუშავარი, რომელსაც ჰქვია „იების სიმღერა“. ის არის იისფერი ნეონით დაწერილი რე-ევოლუცია. რომელიც ჩემთვის არის ყველაზე მძაფრად გამომხატველი იმ გარდატეხისა და ცვლილებების, რომლის წინაშეც ახლა ვდგავართ და მეორე ყველაზე გავრცელებული პოლიტიკურად, სოციალურად თუ ბიოლოგიურად გარდატეხის ფორმები, რაც არის ევოლუცია და რევოლუცია. ეს ნამუშევარი არ არის არცერთის მოწოდება. რევოლუციაში არ ვგულისხმობ აუცილებლად ომს და სისხლს, ეს არის, მაგალითად, ის ფაქტი, როდესაც ტრადიციის სახელით მონათლულ ჩვევებს წინ ვუდგებით და ვამბობთ, რომ ქალების ადგილი არ არის მხოლოდ სამზარეულოში, მათაც აქვთ უფლება და ა. შ.

ვგულისხმობ სოციალურ რევოლუციას და არა პირდაპირს.

_ რამდენად ახერხებს მნახველი გაიგოს ის, რისი გადმოცემაც გსურთ. განსაკუთრებით ქართველ დამთვალიერებელზე მაქვს საუბარი.

_ იმ უკვე ჩავლილი გამოფენის პერიოდში რაც იყო, თუ გავითვალისწინებ იმ შეხედულებებსა და შეფასებებს, რომლებიც გამიზიარეს ჩემს ნამუშევრებთან დაკავშირებით და იმ შეკითხვებს, რომლებიც დამისვეს და გამიზიარეს შთაბეჭდილებები და განცდები, მივხვდი, რომ გაიგეს, ის რისი თქმაც მსურდა ჩემი შემოქმედებით. რაც დრო გადის მით უფრო მნიშვნელოვანი ხდება ჩემთვის, რომ მოძებნო ის გამოსახულება, ფორმა თუ ფერი, ისეთი ემოციურობის ეკვივალენტი, რომელიც არ საჭიროებს ბევრ ინტელექტუალურ თუ რაიმე სხვა წინასწარ მომზადებას მნახველისგან, ეს ჩემთვის იყო ყველაზე სასიხარულო და ამაღელვებელი, რაც გამიზიარეს. ჩემთვის ნამუშევარი დასრულებულია, როდესაც ის იმ ეტაპამდე მიდის, რომ თითქოს ყოველთვის არსებობდა ჩემ გარეშეც და ჩემამდეც. ასეთ დროს უშუალოდ ნამუშევრის აღსაქმელად მეც აღარ ვარ საჭირო იქ რომ ვიყო, რადგანაც ნამუშევარსა და მნახველს შორი მყარდება მჭიდრო ემოციური კავშირი. ამას იმიტომ ვამბობ, რომ ამ ორი დღის განმავლობაში უამრავმა მნახველმა გამიზიარა თავისი შთაბეჭდილება.

_ 2008 წელს წახვედით საქართველოდან. რა გახდა მთავარი მოტივატორი იმისა, რომ დაგეტოვებინათ ქვეყანა და უცხოეთში გადასულიყავით?

_ უპირველეს ყოვლისა, იყო ახალი ცოდნის მიღების სურვილი. 2008 წელს ვიყავი 26 წლის და უკვე მქონდა პირველი გამოფენები გერმანიაში, საქართველოში, მაგ მხრივ ძალიან გამიმართლა, რომ სტუდენტობის ბოლო წლიდანვე აქტიურად ვმონაწილეობდი გამოფენებში. გერმანიაში სამი წლის განმავლობაში რომ მქონდა გამოფენები, მერე მივხვდი, რამდენად საჭირო იყო სხვა გარემოში ყოფნა, რომ იქ ვყოფილიყავი არა როგორც ტურისტი და მნახველი, რამედ ეს ჩემს ყოველდღიურობად ქცეულიყო და შემეძინა ამავე დროს ის ცოდნა თანამედროვე ხელოვნებაზე და ზოგადად ხელოვანებზე, რაც ფიზიკურად არ მოიპოვებოდა აქ. თუმცა ვერ ვიტყვი, რომ მარტივი იყო ეს გზა ჩემთვის. ამ პერიოდში ჰორიზონტზე გამოჩნდა ლათინური ამერიკა, იყო რაღაც საინტერესო გამოფენები, თუ საინტერესო ამბები, რამაც მიიქცია ჩემი ყურადღება და დავინტერესდი, თუ რა იქნებოდა ბუენოს-აირესში, რომლის შესახებაც არაფერი ვიცოდი. ასე აღმოვჩნდი არგენტინაში, ბუენოს-აირესის ხელოვნების უნივერსიტეტში მისტერის ფაკულტეტზე. იქ ოთხი წელი ვიცხოვრე.

_ ამ გადმოსახედიდან რომ შეაფასოთ, რამდენად არის შეცვლილი საქართველო? რამდენად მოახერხა მან განვითარება?

_ ცვლილება, რა თქმა უნდა, განიცადა. ეს დღევანდელი საზოგადოება, სოციუმი… სამწუხაროდ ცვლილებები ძალიან არათანაბრად წავიდა სხვადასხვა სფეროში. არის სფეროები, სადაც ეს ცვლილებები უფრო მკვეთრად იგრძნობა და მეტი თავისუფლების ხარისხია. რისი ნახვის სურვილიც ყველზე მეტად მქონდა და საერთოდ არ შეცვლილა, ეს არის სოციალური და ეკონომიკური მდგომარეობა. არანაირი ცვლილება არ ყოფილა. არანაირი ბერკეტი არ შექმნილა იმისთვის, რომ სოციალური ცხოვრების ხარისხი გაუმჯობესებულიყო. ძირითადად რაც შეიცვალა ეს ერის კერძო ინიციატივების წყალობით და ისიც რაც მოხდა, ეს არის დროის და თაობების ფაქტორი. თუ ცვლილებები და რაღაც მოთხოვნები გვქონდა ადრე ერთ სპეციფიკურ ჯგუფს, ერთ სპეციფიკურ თაობას, ახლა მგონია, რომ ეს მოთხოვნაც და სურვილიც რამდენიმე თაობაზე ვრცელდება და რამდენიმე ჯგუფს აერთიანებს. უფრო ერთი მოთხოვნა და სურვილია საზოგადოების დიდ ნაწილში და მეტად მობილიზებულებიც არიან დიდი გარდამტეხი ცვლილებისთვის. ეს ყველაფერი არ ხდება ერთ დღეს, ეს მუდმივი პროცესია, როგორც თავისუფლებას არ აქვს საზღვარი და მას რაც უფრო მეტად ვუახლოვდებით, უფრო მეტი ახალი შესაძლებლობა იხსნება, ზუსტად იგივე ხდება აქაც. პირადი თავისუფლებიდან ცნობიერი თავისუფლებისკენ სავალ გზაზე ვართ, რა თქმა უნდა, იყო შეფერხებები, მაგრამ მე რასაც ვხედავ, 9 აპრილიდან დღემდე, ეს პროცესი სხვადასხვა სიჩქარით თუ ინტენსივობით არ გაჩერებულა და პატარა ნაბიჯი თავისუფლებისკენ სულ იდგმებოდა. მჯერა, რომ ეს არ გაჩერდება.

_ რა დატვირთვა აქვს დეტალებს შემოქმედებაში?

_ ბავშვობიდან ძალიან მიყვარდა კონსტრუქტორი, რაღაცების შენება და აწყობა. პაპაჩემს ჰქონდა ძალიან კარგად ორგანიზებული ავტოფარეხი და ყველაფერი ჰქონდა _ იარაღები და ა. შ. ეტყობა, აქედან გამომყვა ეს სიყვარული და ისე გამოვიდა, რომ როცა ვაკეთებ ინსტალაციებს და ქანდაკებებს, მინდა, რომ ხაზგასმულად იყოს აწყობილი. უჟანგავი რკინის მილს თუ უჭირავს რაღაც ხის ნივთი, მინდა, რომ ეს მათი დაჭერა არ იყოს შენიღბული და ეს თითოეული ჭანჭიკი და დეტალი იყოს ნაჩვენები. მჯერა, რომ მთელი ჩვენი ცოდნა სამყაროს შესახებ არის კონსტრუქცია,  შექმნილი იდეები და ამ იდეებს ვაგებთ იმ ცოდნაზე დაყრდნობით, რაც სამყაროს შესახებ გვაქვს. ის, რაც ადამიანებმა მე-15 საუკუნეში ვიცოდით სამყაროს შესახებ, დღეს უფრო მეტი ვიცით, და თუნდაც ის, რაც 15 წლის წინათ მიაჩნდა ნორმად საზოგადოებას, დღეს სხვა ფორმები გვაქვს. ყველა ჩვენი ცოდნა თუ შეხედულება საჭიროებს რაღაც დროის შემდგომ გადახედვას, რამდენად არის იმ რეალობასთან ახლოს, რომელშიც ვცხოვრობთ.

_ აპირებთ თუ არა საქართველოში დაბრუნებას?

_ ყველა ჩამოსვლა არის თითო ტრავმასთან შეჯახება და შემდგომში ამის გადამუშავება. წასვლაც იმიტომ იყო საჭირო, რომ ამ დისტანციიდან რაღაცები გადამემუშავებინა და უფრო ჯანმრთელი კავშირები აღმედგინა. საქართველო ძალიან მიყვარს რა თქმა უნდა, ის ადგილი სადაც დავიბადე, რომელიც მიმაჩნია, რომ არის ძალიან დიდი პოტენციალის, ხასიათიანი ისტორიის ნაწილი. როგორც გეოგრაფია, როგორც კულტურა, როგორც ხალხი, უამრავი შრეა და რაც დრო გადის უფრო და უფრო მიმძაფრდება სიღრმისეული კავშირები ამ ადგილთან და აქაურობასთან, თუნდაც ჩემი ამჟამინდელი საკითხები, რომელსაც ვიკვლევ და შემდგომში ჩემს ნამუშევრებს დავაფუძნებ, არის უძველესი კულტურები და საცხოვრისები, რომელიც არსებობდა საქართველოს ტერიტორიაზე. ჩემთვის ეს ძალიან საინტერესოა, მით უფრო ახლა, როცა სოციალურად და კულტურულად გარდამტეხ პერიოდში ვართ. ჩვენი იდენტობა არ დაწყებულა საქართველოს გაქრისტიანებიდან, ეს კიდევ 80 საუკუნის წინ არსებობდა და ჩემთვის ეს საწყისებია საინტერესო. როგორი ხედვები და ფორმები იყო იმ პერიოდში. მაინტერესებს იმ არქეტიპებთან დაბრუნება და ღრმად ჩასვლა იმაში, რაც გამჯდარი გვაქვს ცნობიერში. მინდა, შემდგომი ისეთი ცვლილება, რომ ეს ეს არქეტიპები შემოვიდეს თანამედროვეობაში. ჩვენ გამჯდარი გაქვს, რომ წარსული არის ხელშეუხებელი, რომელიც მძაფრად დგას ჩვენს აწმყოში, ხელშეუხებელია და გაყინული და ამ დროს წარსული იზრდება და იცვლება და ჩვენთან ერთად ვითარდება. ახლა ყველაზე მეტად რაც მაინტერესებს, არის ის წარსული, რომელზეც გამუდმებით ვსაუბრობთ. დროა, წინ გადავდგათ ნაბიჯი და ახალი რამ შევქმნათ.

_ რა ფერებთან ასოცირდება დღევანდელი საქართველო თქვენთან?

_ ნაკლებად მაქვს ფერების „აღქმა“. ფერით არ ვაზროვნებ. საქართველოზე როდესაც ვფიქრობ, სულ მაქვს ძალიან მძაფრად მთის შეგრძნება. მწვანე, ხასხასა ბალახით დაფარული მთის ფერდი, რაც ასოცირდება ცოცხალთან, უწყვეტ სიცოცხლესთან და ცხოვრების ჯიუტ წყურვილთან.

_ რას ეტყვით მათ, ვინც დღეს დგამს პირველ ნაბიჯებს შემოქმედებაში?

_ კარგად გაარკვიონ, რისი სჯერათ და რა არის მათთვის ეთიკური თუ ღირებული. რა უნდათ, რატომ უნდათ, რომ შექმნან ნამუშევარი და რა უნდათ, რომ ამ ნამუშევარმა გააკეთოს მათთვის და სხვებისთვის? მე მჯერა, რომ როდესაც მყარად დგახარ, იქ რისიც გჯერა და ვინც ხარ, ამის შემდგომ მიზიდულობის ძალით ყოველთვის გპოულობენ და პოულობ შენს ხალხს, ეს გზა არასოდეს გამოდის მარტო, გამოდის იმ თანამოაზრეებთან ერთად, რომლებთანაც ერთი ღირებულება გაკავშირებს. მნიშვნელოვანია, გყავდეს ერთი ადამიანი, რომელთან ერთადაც იზიარებ ამ ღირებულებებს, შემდეგ ყველაფერი ლაგდება თავად.

ლევან მინდიაშვილის შემოქმედების ნახვა მსურველებს შეეძლებათ სექტემბრის ბოლომდე თბილისში, სახელოსნო-საგამოფენო სივრცე „რაუმში“, რომელიც გალაკტიონ ტაბიძის #18-ში მდებარეობს.