გიორგი საკარული

ადამიანის შესაძლებლობებს საზღვრები არ გააჩნია, შესაბამისად, არ არსებობს შეზღუდული შესაძლებლობები, არსებობს შეზღუდული გარემო, სადაც ადამიანებს (განსაკუთრებით კი შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირებს) არ ეძლევათ ამ გარემოში განვითარების საშუალება, არ აქვთ ხელშეწყობა, მხარდაჭერა და რაც მთავარია, სახელმწიფოს მხრიდან ყურადღება.

სად ვხედავთ სახელმწიფოს როლს ამ ყველაფერში? ამას ქვემოთ მოგიყვებით, იქამდე კი გეტყვით, რომ შობის ბრწყინვალე დღესასწაულზე „ქრონიკა+“ საქველმოქმედო აქციის ფარგლებში, „ჩვენ ერთმანეთს ვჭირდებით“, წნორის შშმ პირთა მშობელთა კავშირს ესტუმრა, სადაც ერთი დღით გავულამაზეთ, გავუხალისეთ ყოფა იქ მყოფ პირებს… დამხვდურები კი განსაკუთრებული სტუმართმასპინძლობით გამოირჩეოდნენ.

სახლი, სადაც დიდი სიყვარული და სითბო სუფევს, შშმ პირებისთვის დროებითი საცხოვრებელია; სახლი, სადაც ისინი ეჩვევიან ადამიანებთან ურთიერთობას, სწავლობენ სხვადასხვა საქმიანობას, აკეთებენ ხელნაკეთ ნივთებს, სათამაშოებს, შესაძლოა, ერთ მშვენიერ დღეს, უბრალოდ, აღარ ჰქონდეთ. საქმე ის გახლავთ, რომ სკოლა, რომელიც მათთვის მნიშვნელოვანია, თამთა კუსრაშვილსა და ნიკა ჯავაშვილს ნაქირავები აქვთ და შშმ პირთა მშობელთა კავშირს საკუთარი სახლი (შენობა) არ გააჩნია, ეს კი დიდ პრობლემას წარმოადგენს.

იქ ჩასულები მოისმენთ უამრავ საინტერესო ისტორიას შშმ პირებზე, მათ მშობლებზე, მათ ყოველდღურობაზე, პრობლემებზე… ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ ამ ბავშვებს ჩემი, შენი, თქვენი, საზოგადოებისა და სახელმწიფოს თანადგომა ესაჭიროებათ, რადგან მათ აქვთ უფლება, რომ ამ საზოგადოებაში თავი დაიმკვიდრონ ნებისმიერი სხვა ადამიანივით; მათ სჭირდებათ მეგობრები, გარემო, სადაც ისინი ივლიან, ისწავლიან, გაერთობიან, იმუშავებენ და, უბრალოდ, ბედნიერად იგრძნობენ თავს.

რა პრობლემები არსებობს ამ სფეროში? რომელი წლიდან მოღვაწეობს შშმ პირთა მშობელთა კავშირი სიღნაღის მუნიციპალიტეტში? რატომ გაუჩნდა იდეა ორ ახალგაზრდას, რომ ეს ცენტრი ჩამოეყალიბებინა და ეზრუნა შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ბავშვებზე? რაზე ოცნებობენ ისინი? რას საჭიროებენ ამჟამად და როგორია ამ ყველაფერში სახელმწიფოს როლი?

ამ და სხვა საინტერესო საკითხების შესახებ „ქრონიკა+“-ს სიღნაღის შშმ პირთა მშობელთა კავშირის დამფუძნებელი და ხელმძღვანელი, თამთა კუსრაშვილი ესაუბრება:

_ წლების წინათ, დაახლოებით, 2012 წელს, არანაირი წარმოდგენა არ გვქონდა, თუ რა იყო შეზღუდული შესაძლებლობები. ჟურნალისტიკაზე ვსწავლობდი, თქვენი კოლეგა უნდა გავმხდარიყავი და ოჯახური მდგომარეობის გამო მომიწია სწავლის შეწყვეტა. შემდეგ თავიდან ჩავაბარე და მოვხვდი ინკლუზიური განათლების ფაკულტეტზე, რაც ჩემთვის დიდი გამოწვევა იყო. გარკვეულწილად, მეშინოდა კიდეც, თუმცა ეს იყო ახალი გამოცდილების მიღების საშუალება. თუმცა სწავლის პერიოდში რა თეორიასაც ვსწავლობდი, ვერ წარმოვიდგენდი, რომ ამ ყველაფერს პრაქტიკაში გადმოვიტანდი. ამაზე არც მიფიქრია.

მეორე კურსს ვხურავდი, როცა სოფელში ჩამოვედი და ვეძებდი ორგანიზაციებს, სადაც ჩემს ცოდნას გამოვიყენებდი. ერთ-ერთ დღის ცენტრში მივედი და ვითხოვე პრაქტიკის გავლა. ბავშვები, რომლებთან ერთადაც დღეს ვარ, მაშინ ძალიან პატარები იყვნენ. როცა დღის ცენტრში დავიწყე სიარული, ერთი კვირის მანძილზე ემოციური შოკი მქონდა, ასევე შეცოდების გრძნობაც, თუმცა შემდეგ საკუთარ თავს ვუთხარი, რომ ეს ყველაფერი უნდა გადამელახა და თუ ამ სფეროში მინდოდა მუშაობა, არ უნდა შევეშინებინე ემოციას. მუდმივად ვეძებდი ცნობებს, სად შეიძლებოდა მათ შესახებ სიახლეები მომეძიებინა. ერთადერთი ის გავიგე, რომ თუ ვინმე ამ სფეროში რამეს აკეთებდა, თითქმის ყველა მშობელი იყო. მხოლოდ მშობელთა ორგანიზაციები მოღვაწეობდნენ. ასე დავუკავშირდი დაუნის სინდრომის ასოციაციის დამფუძნებელ ქალბატონ ლია ტაბატაძეს. პირდაპირ მივწერე, რომ მასთან შესახვედრად მივდიოდი. სწორედ მან მასწავლა ბევრი რამ.

იმ პერიოდში 21 მარტი ახლოვდებოდა _ დაუნის სინდრომის საერთაშორისო დღე, ბევრი ფლაერი გამოგვატანა. როგორც საინიციატივო ჯგუფი საზოგადოებაში 2014 წელს გავედით. ჩავატარეთ ძალიან კარგი ღონისძიება და ეს იყო იმ ყველაფრის დასაწყისი, რასაც დღეს ვაკეთებთ.

2013-დან 2018 წლამდე საინიციატივო ჯგუფი ვიყავით. ამის შემდეგ კი ჩამოვიდა ორგანიზაციების კოალიციური მოძრაობა ცვლილებების ფარგლებში. მათი წარმომადგენლები რაიონში მყოფ მშობლებს ატრენინგებდნენ, თავიანთი შვილების უფლებების შესახებ ინფორმაციას აწვდიდნენ, რის შემდეგაც გადავწყვიტეთ, აღარ ვყოფილიყავით არაფორმალური ინსტიტუცია და ორგანიზაციად ჩამოვყალიბდით. ორგანიზაციის აქტივობების დროს გავიცანი ნიკა ჯავაშვილი, დავმეგობრდით და ვთქვით, რომ ამ ყველაფერს ერთად გავუძღვებოდით, რადგან ნიკასთვისაც ეს ყველაფერი მისაღები აღმოჩნდა.  დროთა განმავლობაში მივხვდით, რომ ეს იყო ჩვენი საქმე. ამ ხნის მანძილზე ძალიან ბევრი ბარიერი შეგვხვდა: ივენთს რომ ვაკეთებდით ან ფლაერებს ვარიგებდით, გვეუბნებოდნენ: რატომ იღლებით, ამის მაგივრად ვაუჩერები დაარიგეთო. ბევრი ოჯახი გარეთაც გვაგდებდა და არ უნდოდათ იმის გამოჩენა, რომ შვილი მსგავსს მდგომარეობაში ჰყავდათ.

_ როგორ დაძლიეთ ეს ბარიერები, მით უმეტეს, რაიონში?

_ ბევრჯერ მივდიოდით მათთან, მართლა კარს ვხსნიდით და ვეუბნებოდით, რომ ასე მოქცევა არ შეიძლება, რომ მათ შვილებსაც ჰქონდათ გარეთ გამოსვლის უფლება. წლიდან წლამდე გვიწევდა მუშაობა, მათ ვთავაზობდით, ერთად დაგვეგეგმა ღონისძიებები. დიდი ძალისხმევა დაგვჭირდა ამ ოჯახებთან სამუშაოდ.

_ ახლა რამდენი ბავშვი გყავთ?

_ მუნიციპალიტეტს არ ჰქონდა სტატისტიკა, რამდენი შშმ პირია. სიღნაღის მუნიციპალიტეტის მასშტაბით, 2018 წელს, მე და ნიკამ, ჩვენი ორგანიზაციის თანამშრომლებმა და მოხალისეებმა გავაკეთეთ ბაზა კარდაკარ სიარულის პრინციპით. დღესდღეობით გვაქვს 855 შშმ პირის ბაზა, მაგრამ ეს არ არის სრული, რადგან მას შემდეგ ბევრს მივანიჭეთ შშმ სტატუსი და ბაზა ყოველთვიურად განახლებას მოითხოვს. აქ, ჩვენთან, ვისთანაც მუდმივად ვმუშაობთ, 16 ზრდასრული შშმ პირია, 6-18 წლამდე კი 10-მდე შშმ პირია. ასევე შინ მოვლის პროგრამით ხანდაზმულებთანაც ვმუშაობთ და ახლა უნდა განვახორციელოთ შინ მოვლის სერვისი. იმედია, შევძლებთ და მუნიციპალიტეტი გაიაზრებს, რამდენად მნიშვნელოვანია შინ მოვლის სერვისის არსებობა. ვცდილობთ, ყველა შშმ პირი მაქსიმალურად მოვიცვათ მათი საჭიროებების შესაბამისად და განვსაზღვროთ, თუ რა შეგვიძლია ჩვენ, როგორც ორგანიზაციას, მათ შევთავაზოთ.

_ კონკრეტულად რომ გვითხრათ, რა ფორმით ეხმარებით აქ მყოფ შშმ პირებს?

_ დიდი ხნის მანძილზე ეს ადგილი იყო შეკრებისთვის და გასართობად. შემდეგ ვთქვით, რომ რაღაც უნდა გაგვეკეთებინა და შშმ პირები დაგვესაქმებინა, რისთვისაც გზებს ვეძებდით. ამასობაში გამოჩნდა შვეიცარიული ორგანიზაცია „შეხვდი, ასწავლე, წაახალისე“. მან ჩვენთან დაიწყო ხანგრძლივი თანამშრომლობა, რაც გულისხმობდა ტრენინგების ციკლს: ბავშვებს ასწავლიდნენ ხელსაქმეს, სხვადასხვა განმავითარებელ „ვორქშოპს“ ატარებდნენ, რამაც გარკვეული გამოცდილება მოუტანა ამ ადამიანებს. მათ დააგროვეს საჭირო ცოდნა და იციან, რისი გაკეთება შეუძლიათ.

ამ ეტაპზე ვმუშაობთ ხეზე და მეც კაჭრეთის პროფესიული სასწავლებლის სტუდენტი ვარ, მეც ვსწავლობ, რომ მათთან ჩემი ცოდნა გამოვიყენო. ერთ-ერთი ჩვენი თანამშრომელი, რომელიც ამ სასწავლებელში სწავლობს, დღეს სიღნაღში გამოფენა-გაყიდვაზეა და ჩვენს ნამუშევრებს ყიდის. ასე ნელ-ნელა განვვითარდით და ახლა ვართ სოციალური საწარმოს სტარტაპი. ყოველდღიურად ვშრომობთ, რომ მაქსიმალურად გავიზარდოთ. ვფიქრობთ იმაზე, თუ რა სერვისები მივაწოდოთ ამ ადამიანებს, რომ მათ ნამდვილად საზოგადოების სრულყოფილ წევრებად იგრძნონ თავი.

_ მათი ხელნაკეთი ნივთები იყიდება?

_ დიახ, მათი ხელნაკეთი ნივთები ნელ-ნელა იყიდება. გარდა ამისა, კიდევ ერთი პროექტი მოვიგეთ, რომელიც მე და ნიკამ გავაკეთეთ. ეს არის პოლონეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს პროექტი. ჩვენ დანადგარები არ გვქონდა, ამიტომ სხვა მუნიციპალიტეტში გვიწევდა წასვლა, იქ ნახევარფაბრიკატების დაჭრა და შემდეგ აქ მოტანა. ამ პროექტის ფარგლებში კი ჩვენი დანადგარები გვექნება. მგონია, რომ ყველაფერი აეწყობა.

_ კარგია, რომ პოლონეთის საელჩოს მიერ გამოცხადებული პროექტი მოიგეთ, მაგრამ რა ფორმით არის ჩართული ადგილობრივი მუნიციპალიტეტი შშმ პირებისთვის შესაბამისი სერვისების შესაქმნელად?

_ სიღნაღის მუნიციპალიტეტი საერთოდ არ არის ჩართული. მრცხვენია, როცა ამას ვამბობ. წესით, მათაც უნდა უხაროდეთ, რამე დადებითის თქმა რომ შემეძლოს მათზე, ამით მეც ვიამაყებდი. მიუხედავად იმისა, რომ მუნიციპალიტეტში არსებობს შშმ პირებზე მომუშავე საკოორდინაციო საბჭო, იგი არ არის ქმედითი და ბევრ რამეს ვერ აკეთებს. ჩვენ, როგორც ორგანიზაციას, ჯერჯერობით, რაიმე სახის მხარდაჭერა მუნიციპალიტეტიდან არ გვაქვს. თუმცა ბევრის კეთილი ნება არის, მაგრამ ეს გაკეთებულ საქმით არ ჩანს.

იმედი მაქვს, სამომავლოდ ყველაფერი გამოსწორდება და მიხვდებიან, რომ ამ ადამიანების მხარდაჭერა ნამდვილად მნიშვნელოვანია, იმიტომ კი არა, რომ შშმ პირები არიან, არამედ იმიტომ, რომ ისინი რეალურად იმსახურებენ ნებისმიერ სერვისს შეუზღუდავად.

_ საინტერესოა, რა აკლიათ და რაზე ოცნებობენ ეს ბავშვები?

_ აღნიშნავენ, რომ მუდმივად აქ ყოფნა სურთ. მუდმივად ვერსად ვერავინ ვიქნებით, მაგრამ მათი და თითოეული მშობლის სურვილი არის სახლი მომავლისთვის. არადა, შენობა გახლავთ იჯარით აღებული, დროებით სარგებლობაში და შეიძლება, ხვალ გვითხრან, რომ უნდა დავტოვოთ. ბავშვები სულ კითხულობენ, აქედან როცა წავალთ, ისევ სახლში უნდა დავბრუნდეთო? მათ სახლში დაბრუნება არ უნდათ, აქ სურთ ყოფნა, _ ჩვენი სამყაროაო, _ ამბობენ, _ თავს კარგად ვგრძნობთო. ბევრ მათგანს ისიც კი უთქვამს, _ სახლში არ ვარ ისე კარგად, როგორც აქო… რადგან აქ მათ უსმენენ, ასწავლიან, აქ ისინი ერთობიან, ერთმანეთს ხვდებიან, მეგობრებს იჩენენ, კომუნიკაცია აქვთ, რაც სახლში აკლიათ აქ ივსებენ. მათი მომავლისთვის აქ საუკეთესო პირობებია.

_ თქვენ აღნიშნეთ, რომ ეს სახლი იჯარით გაქვთ აღებული, რას გეგმავთ ამ კუთხით?

_ დავიწყეთ კამპანია, „სახლი მათი მომავლისთვის“. გვინდა, კეთილი ადამიანების დახმარებითა და საზოგადოების ჩართულობით მოვახერხოთ ის, რომ ჩვენი სივრცე გვქონდეს, სადაც არსებობას შევძლებთ. სხვათა შორის, ადრე ფართთან დაკავშირებით მერიას ჰქონდა შემოთავაზება, თუმცა იმდენად პატარა იყო, რომ მხოლოდ ორი ადამიანი თუ დაეტეოდა, ამიტომ, რა თქმა უნდა, უარი ვთქვით და ჩვენი სახსრებით დღემდე, უკვე მეოთხე წელი ხდება, რაც ამ სახლში ვართ. თუმცა მანამდე სხვა სახლებიც შევიცვალეთ, რადგან ბინის მფლობელს სჭირდებოდა სახლი და ვერაფერს ვიზამდით.

_ ბიზნესსექტორი თუ არის ჩართული?

_ მცირე წინსვლა არის, მაგრამ ისეთი არა, როგორიც უნდა იყოს. ელენე ხოშტარია იყო ჩამოსული და მისმა სტუმრობამ რადიკალურად გარდატეხა რაღაცები. მას შემდეგ უფრო გვიკავშირდებოდნენ. ვფიქრობ, კამპანიაში დიდი წვლილი მიუძღვის ქალბატონ ელენეს. ძალიან მახარებს ეს ამბავი და იმედია, სხვებიც მიბაძავენ მას. ჩვენ მაქსიმალურად ვცდილობთ, კამპანიას მივხედოთ, თუმცა არ გვინდა, ამასობაში ბავშვებს ყურადღება მოვაკლოთ, სერვისები ვერ მივაწოდოთ, აქტივობები ვერ გავუკეთოთ. ამიტომ ეს ყველაფერი ერთიანად რთულია და კარგად დამენეჯმენტება სჭირდება.

_ გარდა იმისა, რომ ბავშვები კონკრეტული აქტივობებით არიან დაკავებულები, მთელი დღის მანძილზე კვებით თუ არიან უზრუნველყოფილები?

_ ჩვენ, ჯერჯერობით, არ ვართ სახელმწიფო დაფინანსებაზე, არ ვართ ოფიციალური დღის ცენტრი. ოფიციალური დღის ცენტრი რომ ვიყოთ, სტანდარტებს უნდა ვაკმაყოფილებდეთ, რასაც რესურსი სჭირდება. თან სხვის სახლში ვერ გავაკეთებთ სტანდარტებს, რადგან გარანტიები არ გვაქვს. რემონტის გაკეთების შემდეგ, შესაძლოა, წასვლა მოგვიწიოს. ამიტომ არ ვართ დღის ცენტრი, რომელსაც ჯანდაცვის სამინისტრო დააფინანსებს. შესაბამისად, მე და ნიკა ვცდილობთ, ჩვენი ხარჯებით უზრუნველვყოთ ბავშვების კვება. ძირითადად, 10:00-ზე ან 11:00-ზე მოვდივართ და 17:00-მდე აქ ვართ. ბევრი წელია, უკვე ამაზე ვსაუბრობ, ძალიან მინდა, გარემოც და საზოგადოებაც მზად იყოს იმდენად, რომ აღარ დაგვჭირდეს მუდმივად შეხსენება დახმარებისთვის. ადამიანებმა უნდა იცოდნენ, რომ შშმ პირებს ყოველთვის აქვთ უფლება, საზოგადოებაში ჩართული იყვნენ. შეზღუდული შესაძლებლობი არსებობს იქიდან გამომდინარე, რომ გარემო არ არის ადაპტირებული მათთვის, თორემ გარემო და საზოგადოება რომ იყოს მზად ამ ადამიანების მხარდასაჭერად, დამიჯერეთ, ნაკლებს ვიფიქრებდით იმაზე, არსებობს თუ არა შეზღუდული შესაძლებლობები.

ნიკა ჯავაშვილი _ სიღნაღის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა მშობელთა კავშირის დამფუძნებელი:

_ პირველად ამ საქმეში 2017 წელს ჩავერთე. თავიდან, როცა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს ვხედავდი, ცოტა შიშის გრძნობა მქონდა, გარდა ამისა, მეცოდებოდნენ. 21 მარტს, დაუნის სინდრომის საერთაშორისო დღეს, წნორში გავაკეთეთ აქცია და ამ დღის შესახებ საზოგადოებას ინფორმაცია მივაწოდეთ.

სწორედ ამ დღეს მქონდა პირველი შეხება შშმ პირებთან. მას მერე გამიჩნდა სურვილი, მათ გვერდით ვყოფილიყავი. შევქმენით საინიციატივო ჯგუფი, კოალიცია „მოძრაობა ცვლილებების ფარგლებში“. 6-თვიანი პროგრამა მშობლების გაძლიერებაზე იყო ორიენტირებული. პროგრამის დასრულების შემდეგ გადავწყვიტეთ, ორგანიზაცია ჩამოგვეყალიბებინა და სიღნაღის მუნიციპალიტეტში ამ მიმართულებით გვემუშავა.

_ რა სჭირდებათ ბავშვებს ყველაზე მეტად?

_ დიდი ფართი სჭირდებათ, სახლი, სადაც ყველაფერი იქნება, მათ შორის, სოციალური საწარმო, დღის ცენტრი. თვითონ ძალიან მოსწონთ ხეზე მუშაობა, სხვადასხვა განმავითარებელი „ვორქშოპი“. მათ სჭირდებათ სახლიდან გამოსვლა. მუნიციპალიტეტი არ არის ჩართული, დამოკიდებული ვართ გრანტებზე, შემოწირულობებზე. ორგანიზაცია ვმუშაობთ სხვადასხვა გრანტსა და პროექტზე.

ყურადღებას ვაქცევთ კვლევებს, რა საჭიროებები აქვთ შშმ პირებს. ერთადერთი ორგანიზაცია ვართ სიღნაღში, რომელმაც იცის, რამდენი შშმ პირია რეგიონში და რა სჭირდებათ მათ. ყველაზე რთულია 18 წლის ზემოთ. 0-დან 6 წლამდე და 6-დან 18-წლამდე რეაბილიტაცია დაძლეულია, მაგრამ პირი 18 წელს როცა მიაღწევს, სახლში დარჩენა უწევს. ეს ძალიან რთულია, როცა გარეთ გასვლას არიან მიჩვეულები და უცებ სახლში იკეტებიან. მათზე სახელმწიფო არ ფიქრობს.