ცნობილმა ფრანგმა ფილოსოფოსმა, ჟაკ დერიდამ, „დიფერანსის“, ანუ განსხვავებულობის ფილოსოფია 1968 წლის 27 იანვარს, Societe francaise de philosophie-ს კონფერენციაზე ჩამოაყალიბა. მისი ამ ნაშრომის მთავარი აზრი იქამდე დადის, რომ ენის მთავარი ფუნქცია სწორედაც რომ ჩვენამდე განსხვავებების მოწოდებაა.  სამყარო სწორედ განსხვავებული საგნების, ელემენტების, არსებებისაგან შედგება და ენის მთავარი ფუნქციაც სწორედაც რომ ამ სახე-სხვაობის გადმოცემაა. დერიდამ ამ თავის ცნობილ ნაშრომს პროვოკაციულად წაუმძღვარა არასწორი სპელინგით დაწერილი Difference , სადაც „ე“-ს მაგივრად სრულებით შეგნებულად „ა“ იყო ჩასმული. გრამატოლოგიის ამ რღვევით დერიდამ მარტივად აჩვენა, რომ მრავალმხრივი სამყაროს განსხვავებული სურათის სრულიად განსხვავებული დანახვის შესაძლებლობაც დროსთან ერთად იცვლება და ნებისმიერი დისკურსი დროსთან ერთად ევოლუციას განიცდის. მაგრამ ამასთან ერთად ნებისმიერი დრო მოიცავს არა მხოლოდ დიალექტიკურ სხვაობას, არამედ ბევრად უფრო მრავალფეროვან სამყაროს, ვიდრე ამას დიალექტიკის მიმდევრები ხატავენ. დერიდას გამოსვლები ხშირად სიტყვათან თამაშს შეიცავდა, რამაც ფილოსოფიური ტრადიციონალისტები ლამისაა, ჭკუიდან შეშალა. მაგრამ ეს არ იყო უბრალო სიტყვების თამაში. XX საუკუნის ერთ-ერთი უდიდესი ფილოსოფოსი თავისი დისკურსით აჩვენებდა, რომ ამ ახალ დროებაში ჩვენ უნდა შევეჩვიოთ განსხვავებულობას _ ხანადახან მეტად რადიკალურ განსხვავებულობასაც.  ევროპული, იუდეო-ქრისტიანული აზროვნებისათვის დამახასიათებელი ერთხმოვანება მრავალხმოვანებას უნდა შეეცვალა. მართლაც, XX საუკუნის მეორე ნახევარში აშკარა გახდა, რომ ევროპაში შემუშავებული „მოდერნისტული“ რეცეპტები, კარლ მარქსის „კაპიტალით“ დაწყებული და ჰაიეკის „თავისუფლების კონსტიტუციით“ დამთავრებული, არ აღმოჩნდა დაგროვილ კითხვებზე პასუხი. განსხვავება სამყაროს ბუნებრივი მდგომარეობაა, ისევე როგორც ნებისმიერი ენის მთავარი მიზანია, ამ განსხვავებების აღწერა. XX საუკუნემ კარგად წარმოაჩინა, რომ ევროცენტრული ნარატივი, მემარჯვენე თუ მემარცხენე, ვერ ახერხებდა კაცობრიობის ფუნდამენტურ პრობლემებზე პასუხის გაცემას. „მოდერნის“ კრიზისი სწორედ იმ დროს დაიწყო, როდესაც მან უარი თქვა ამ განსხვავებების აღიარებაზე. 1950-იანი წლებიდან უკვე დაიწყო სერიოზული კრიტიკა განმანათლებლური ნარატივის მემარჯვენე თუ მემარცხენე მიმდინარეობებისა, რადგანაც, ანტონიო გრამშის თეორიისა არ იყოს, გამოჩნდა ევროცენტრული ცივილიზაციის „კულტურული ჰეგემონია“, რომელიც ცდილობდა, დანარჩენი მსოფლიოსათვის და უკიდურესად მძიმე მდგომარეობაში მყოფი სუბალტერნისათვის საკუთარი სტანდარტები მოეხვია. შედეგად მივიღეთ დეკოლონიზაციის პროცესში ყოფილი დამონებული ერების პროტესტი არა მხოლოდ დასავლური „ბურჟუა“ ღირებულებების მიმართ, არამედ სოციალისტური ბანაკის „დიალექტიკური მატერიალიზმის“ სწორხაზოვანი აზროვნების მიმართაც. ერთი მხრივ, კონსერვატიულ ბანაკში დაიწყო ფუნდამენტალისტური ბექლეში, რომელიც ამერიკის შეერთებულ შტატებში 70-იან წლებში გაძლიერდა და ამის მერე ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ძალა გახდა საარჩევნო პოლიტიკაში. ირანის რევოლუციის შედეგები 1979 წელს სწორედ პირველი სიგნალები იყო „პოსტმოდერნული“ ეპოქისა. რაც არ უნდა უცნაურად მოგვეჩვენოს, ირანის რევოლუციას ისეთი ცნობილი პოსტსტრუქტურალისტი მოაზროვნეები უჭერდნენ მხარს, როგორიცაა მიშელ ფუკო. ეს იმიტომ არ ხდებოდა, რომ ფუკო აიათოლა ჰომეინის მოსაზრებებს იზიარებდა. რა თქმა უნდა _ არა, მაგრამ ფუკო მიიჩნევდა, რომ ევროცენტრული ნარატივი, ან ბიურგერული ცივილიზაცია ისეთ კრიზისშია, რომ ახალ იდეებს ვეღარ სთავაზობს კაცობრიობას და ამიტომაც საჭიროა რევოლუცია იმისათვის, რომ ბიურგერული ცხოვრების წესი და ნარატივი ერთადერთი ალტერნატივა არ იყოს. ფუკო აგრეთვე გამოირჩეოდა ტრადიციული, საბჭოთა და ჩინური მარქსიზმის კრიტიკით. ისევე როგორც ბევრი მისი თანამედროვე, ის აღიარებდა, რომ კლასობრივ საწყისებზე ჩაგვრა და დომინაცია საშინელ ფორმებს იღებდა, მაგრამ, ამავე დროს, მიიჩნევდა, რომ საბჭოთა, ლენინისტურ-სტალინური მეთოდები ამ უთანასწორობას კიდევ უფრო აღრმავებდა. სწორედ ამ დროს გამოჩნდა Differance-ი _ განსხვავებულობის ფილოსოფია, მაგრამ დერიდას და ფუკოს ამ ნაშრომებს წინ უძღოდა რუსი სტრუქტურალისტის, მიხეილ ბახტინის ნაშრომები, რომელიც მან გადასახლებამდე, 1929 წელს დაწერა, სადაც ის საუბრობდა დიალოგური აზროვნებისა და დოსტოევსკის რომანის პოლიფონიურ წყობაზე. ბახტინი, რომელიც უდავოდ XX საუკუნის ერთ-ერთი უდიდესი მოაზროვნეა, სწორედ იგი იყო პირველი, რომელმაც ღიად უარყო დიალექტიკა, როგორც სამყაროს ხედვის უალტერნატივო გზა მრავალხმოვანების სასარგებლოდ. ჯერ კიდევ საბჭოთა კავშირის დროს ბახტინმა მშვენივრად დაინახა, რომ ხშირად ურთიერთსაწინაამდეგო და გამომრიცხავი დებულებებისა და იდეების მატარებელი ადამიანები შეიძლება თანაარსებობდნენ ყოველგვარი პრობლემის გარეშე. დღეს ქართულ საზოგადოებაში ყველაზე დიდი პრობლემა სწორედ განსხვავებულობის მიღებაა. წლების განმავლობაში არსებულ ეთნო-ცენტრისტულ გაგებას, რომ ქართველები ყველას აღვემატებით და ყველაფერი საუკეთესო „გვეკუთვნის“, ახლა დაემატა რელიგიურ-ფუნდამენტალისტური ელემენტიც. იწყება ყველა განსხვავებულის დევნა _ ეთნიკური უმცირესობის, რუსული პოეზიისა და მწერლობის მოყვარულების, ჰომოსექსუალების, ფემინისტების, ლიბერალების. ქართული ნეოფაშისტების წარმომადგენლებმა ისიც კი თქვეს, რომ „გიჟს ტრიბუნა არ უნდა ჩაუგდო ხელშიო“, ანუ დაიწყო ბრძოლა ყველა განსხვავებული ადამიანის წინააღმდეგ, რომლის განსხვავებულობა ან „ავადმყოფობად“ მიიჩნევა, ან „ერის მოღალატეობად“, ანაც „სატანიზმად“. ამ შემთხვევაში ნეოკონსერვატორი ნაციონალისტები და ულტრაკონსერვატიული ფუნდამენტალისტები ერთ ლექსიკონს იყენებენ. მათი დისკურსის მთავარი ნაწილია „ჩვენ“ და „ისინი“ და ყველა, ვინც განსხვავებულია, `იმათ~ კატეგორიას განეკუთვნება და, მაშასადამე, მტერია. ბუნებრივია, რომ ფუკოს და დერიდას მიერ დასმული დიაგნოზი, რომ ევროცენტრული, „განმანათლებლური“ გზა ყველა ერისათვის არ არის მისაღები, ძალაში რჩება. სულაც არ არის აუცილებელი, რომ ქართველებმა, აფხაზებმა, ოსებმა თუ ადიღეელებმა მაინცდამაინც ბიურგერული ცივილიზაცია დააკოპირონ. ცხადია, ანტიდასავლური ბექლეშის გამომწვევი ერთ-ერთი ძირითადი ფაქტორი სწორედაც რომ დღევანდელი ევროცენტრისტების  copy-paste მიდგომაა. რაღა თქმა უნდა, ბრმად არანაირი გზის გამეორება არ არის საჭირო. მით უმეტეს მაშინ, როდესაც თვითონ გაქვს საკუთარ ისტორიაში, ტრადიციებში და კულტურაში იმის რესურსი, რომ შეძლო სამყაროს მრავალფეროვნების არათუ დანახვა, არამედ გათავისება. საქართველოში მრავალხმოვან სიმღერებს ბახტინის, ფუკოსა და დერიდას ფილოსოფიაზე ბევრად უფრო ადრე მღეროდნენ. ამ მრავალხმოვანი სიმღერების უკან სწორედ ის გამორჩეული ფილოსოფიაა, რომ ჩვენთან განსხვავებას დიდი ხნის განმავლობაში პატივს სცემდნენ _ სწორედ ამიტომ იყო, რომ საქართველოში ფაშიზმი ვერ იხარებდა. იმედია, ახლაც ვერ გაიხარებს. ახლა მთელი ევროპა _ ევროკავშირის სახით _ „მრავალჟამიერის“ პარადიგმასთან მიდის, სადაც განსხვავებულობა ცხოვრების ბუნებრივი ნაწილია. ევროკავშირს ახლა 23 ოფიციალური ენა აქვს. როგორც იქნა, ევროპულმა ცივილიზაციამ უარი თქვა „ერი-სახელმწიფოს“ ეთნოცენტრისტულ მოდელზე და გადადის ცხოვრების ახალ ეტაპზე, სადაც მათი პოლიტიკური და სოციალური სისტემა სწორედაც რომ მრავალხმოვანი ხდება. ჩვენი მომავალიც სწორედ მრავალხმოვანებაშია. „მრავალჟამიერის“ პარადიგმა განსხვავებულ ხმებს დიდი სიამოვნებით იღებს და ადგილს აძლევს მათ საერთო დისკურსში. თუ საქართველოს აქვს მომავალი _ ეს მომავალი მრავალჟამიერის მომავალია, სადაც ყველა განსხვავებული ხმა თანაბარია _ აფხაზურიც, ოსურიც, ბერძნულიც, ქურთულიც, სომხურიც, აზერბაიჯანულიც და ასე შემდეგ... თვით რუსულიც. მრავალჟამიერის ქვეყანაში ადამიანებს არ სჯიან რელიგიური შეხედულებების, სექსუალური ორიენტაციის, თუ სახელმწიფო ფსიქიატრების მიერ არბიტრალურად გადაწყვეტილი „ავადმყოფობის“ მიხედვით.  ასეთ საზოგადოებაში ყველა განსხვავებულისთვის არის ადგილი. როდესაც საქართველოში მრავალხმოვან სიმღერებს მღეროდნენ, ევროპაში ბნელი შუა საუკუნეები და ინკვიზიცია მძვინვარებდა. რატომ უნდა დავბრუნდეთ ბნელ შუა საუკუნეებში, ან არანაკლებ კოშმარულ „მოდერნისტულ“ XX საკუნეში, როდესაც კაცობრიობის მომავალი სწორედაც რომ მრავალჟამიერშია? მრავალჟამიერი კი ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი ქართული ტრადიციაა, რომელიც ბევრი სხვისგან განსხვავებით არ მოძველებულა.  

                                                                                                                               ირაკლი კაკაბაძე