ვანო პავლიაშვილი

მსოფლიოში ახალი გადანაწილება მიდის. დასავლეთისა თუ აღმოსავლეთის პოლიტიკური წრეები უკრაინაში მიმდინარე მოვლენებს, როგორც იტყვიან, გამადიდებელი შუშით აკვირდებიან. საქართველოში კი ეს თემა ტაბუდადებულია. ყოველ შემთხვევაში, სამთავრობო თუ ოპოზიციური ბანაკებიდან რუსეთ-უკრაინის დაძაბულობაზე განცხადებები ზრდილობისთვისაც არ კეთდება. ამ დროს კი მსოფლიო მედია ვლადიმირ პუტინისა და ჯო ბაიდენის 7 დეკემბრის ონლაინშეხვედრაზე ინტენსიურად წერს. მართალია, ეს ე.წ. მინი სამიტი, რომელიც ორ საათსა და 5 წუთს გაგრძელდა, ჟურნალისტებისთვის დახურული იყო, მაგრამ გარკვეული დეტალები მაინც გასაჯაროვდა.

აღსანიშნავია, რომ პუტინი ვირტუალურ სამიტს სოჭში საპრეზიდენტო რეზიდენციიდან დაესწრო, ბაიდენი კი _ თეთრი სახლიდან.

ისე, შეხვედრის დაწყებამდე ვრცელდებოდა ინფორმაცია, რომ ჯო ბაიდენი თავის რუს კოლეგასთან შეხვედრისას უკრაინის საზღვართან რუსული ჯარების მასშტაბური კონცენტრაციის საკითხს განიხილავდა.

ასევე ამბობდნენ, რომ ბაიდენი აპირებდა, ოფიციალური მოსკოვი გაეფრთხილებინა, რომ უკრაინაზე თავდასხმის შემთხვევაში, საპასუხოდ, სერიოზულ ეკონომიკურ შედეგს მიიღებდა.

ამასთან, ონლაინ შეხვედრამდე თეთრი სახლის წარმომადგენელმა განაცხადა, რომ ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა და ევროპელმა მოკავშირეებმა შეიმუშავეს მკაცრი სანქციების პაკეტი რუსეთის წინააღმდეგ უკრაინაში შეჭრის შემთხვევაში.

გამოცემა Bლოომბერგ-ის ცნობით, აშშ-ი და ევროკავშირი უმსხვილესი რუსული ბანკებისა და რუსეთის პირდაპირი ინვესტიციების ფონდის წინააღმდეგ სანქციების დაწესებას განიხილავენ. ერთ-ერთ ვარიანტად ასევე განიხილება რუსული რუბლის დოლარსა და გირვანქა სტერლინგში კონვერტაციის შეზღუდვა.

ჩNN-ის ინფორმაციით კი საუბარია საერთაშორისო საგადასახადო სისტემა შჭIFთ-იდან რუსეთის გარიცხვაზეც.

სააგენტო ღეუტერს-ი, წყაროზე დაყრდნობით, ავრცელებს ცნობას, რომ განიხილება სანქციები რუსეთის პრეზიდენტ ვლადიმირ პუტინის ახლო გარემოცვის წინააღმდეგაც.

ცნობისთვის: პუტინთან სამიტის წინა დღეს ბაიდენმა მოლაპარაკება გამართა გერმანიის კანცლერის მოვალეობის შემსრულებელ ანგელა მერკელსა და საფრანგეთის პრეზიდენტ ემანუელ მაკრონთან.

ვიდეოკონფერენციაზე, რომელსაც დიდი ბრიტანეთისა და იტალიის პრემიერ-მინისტრები _ ბორის ჯონსონი და მარიო დრაგი _ ესწრებოდნენ, დასავლეთის ქვეყნების წარმომადგენლებმა შეშფოთება გამოთქვეს უკრაინის საზღვარზე რუსული ჯარების თავმოყრის გამო და კრემლს სიტუაციის სასწრაფოდ განმუხტვისკენ მოუწოდეს.

მათ ასევე აღნიშნეს, რომ უპირობოდ უჭერენ მხარს უკრაინის სუვერენიტეტსა და ტერიტორიულ მთლიანობას.

ბაიდენისა და პუტინის სამიტის დაწყებამდე აშშ-ის სახელმწიფო მდივანი, ენტონი ბლინკენი, უკრაინის პრეზიდენტ ვოლოდიმირ ზელენსკის ტელეფონით ესაუბრა. გარდა ამისა, სამიტის შემდეგ ბაიდენი პირადად აცნობებს ზელენსკის პუტინთან მოლაპარაკების შედეგებს.

კრემლმა კი, თავის მხრივ, განაცხადა, რომ პუტინსა და ბაიდენს შორის მოლაპარაკებები სამუშაო ხასიათის გახლდათ.

სამიტის შემდეგ გაირკვა, რომ მოსკოვი დასავლეთისგან ნატოს აღმოსავლეთით გაფართოების შეჩერებას ითხოვს. ამავდროულად, უკრაინა ჩრდილოატლანტიკურ ალიანსში გაწევრიანებას ესწრაფვის, რასაც მოსკოვი წითელი ხაზის გადაკვეთის მცდელობად მიიჩნევს.

სხვათა შორის, სამიტის შემდეგ თეთრმა სახლმა გაავრცელა ინფორმაცია, რომ აშშ-ი უკრაინას სამხედრო შეიარაღებით არ დახმარება.

„ნატოს წესდების მე-5 მუხლის თანახმად, ჩვენ მორალური და სამართლებრივი ვალდებულება ნატოს მოკავშირეების წინაშე გვაქვს, თუ მათ თავს დაესხმებიან. ეს ვალდებულება უკრაინაზე არ ვრცელდება, მაგრამ ეს დამოკიდებული იქნება იმაზე, თუ რისი გაკეთების ნება ექნებათ ნატოს სხვა წევრებს. რაც შეეხება რუსეთის წინააღმდეგ ცალმხრივად ძალის გამოყენებას, ამ შესაძლებლობას არ განვიხილავთ. მე მკაფიოდ განვაცხადე, რომ თუ რუსეთი უკრაინაში შეიჭრება, ამას სერიოზული ეკონომიკური შედეგები მოჰყვება, როგორიც არავის არასდროს უნახავს. ვფიქრობ, პუტინმა კარგად გაიგო ეს შეტყობინება“, _ თქვა სამიტის შემდეგ ჯო ბაიდენმა.

აშშ-ისგან განსხვავებით, უკრაინისთვის დასახმარებლად ევროპა სტარტზეა. ყოველ შემთხვევაში, „ევროკავშირი მზად არის, უკრაინის სუვერენიტეტისა და ტერიტორიული მთლიანობის მხარდასაჭერად ხელთ არსებული ყველა ინსტრუმენტი გამოიყენოს“. ჟოზეფ ბორელი ამბობს, რომ ევროკავშირი უკრაინის ტერიტორიული მთლიანობის მხარდასაჭერად ყველა ინსტრუმენტს მიმართავს.

„ჩვენ განვიხილეთ უკრაინის საზღვრებთან რუსული სამხედრო ძალების კონცენტრაციის საკითხი. მინდა, კიდევ ერთხელ დავადასტურო ჩვენი ურყევი მხარდაჭერა უკრაინის სუვერენიტეტისა და ტერიტორიული მთლიანობის მიმართ. მზად ვართ, გამოვიყენოთ ჩვენს ხელთ არსებული ყველა ინსტრუმენტი უკრაინის სუვერენიტეტისა და ტერიტორიული მთლიანობის მხარდასაჭერად“, _ განაცხადა საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკის საკითხებში ევროკავშირის უმაღლესმა წარმომადგენელმა ჟოზეფ ბორელმა გერმანიის საგარეო საქმეთა მინისტრ ანალენა ბერბოკთან შეხვედრის შემდეგ.

იქნება თუ არა რუსეთ-უკრაინის ომი საქართველოსთვის კოშმარი და რატომ არ ფორმდება საქართველოსა და აშშ-ის შორის სტრატეგიულ მოკავშირეობაზე ოფიციალური ხელშეკრულება? _ ამ და სხვა კითხვებით „ქრონიკა+“-მა უსაფრთხოების ექსპერტს, სამხედრო კონტრდაზვერვის ყოფილ მაღალჩინოსან კოტე ფორჩხიძეს მიმართა:

_ კოტე, მართალია, ამ თემაზე საქართველოში პოლიტიკოსები და ანალიტიკოსები თითქმის არ საუბრობენ, მაგრამ ფაქტია, რომ რუსეთ-უკრაინას შორის, პრაქტიკულად, წინასაომარი ვითარებაა. შენი, როგორც უსაფრთხოების ექსპერტის აზრით, პუტინი ფართომასშტაბიანი საბრძოლო ოპერაციების დაწყებას გაბედავს?

_ არ მგონია, რომ პუტინმა უკრაინას „დაარტყას“.

_ დამისაბუთე, ამას რაზე დაყრდნობით ამბობ?

_ რუსეთს თავისი ე. წ. სამშვიდობო ძალის ესკალაცია ორივე რეგიონში სჭირდება.

_ ორივე რეგიონში, ანუ უკრაინასა და საქართველოში?

_ დიახ.

_ რისთვის სჭირდება?

_ ამ ე. წ. სამშვიდობო ძალების ესკალაციით კრემლი დასავლეთზე მაქსიმალურ ზეგავლენას ახდენს. უფრო კონკრეტულად, ზეწოლას დასავლეთ ევროპის იმ ქვეყნებზე ცდილობს, რომლებიც ნატო-ში გადამწყვეტი ხმის უფლების მიმცემად მიიჩნევიან, განსაკუთრებით მაშინ, როცა საქმე აღმოსავლეთით გაფართოებას ეხება და ლაპარაკია ალიანსში საქართველოს, უკრაინისა და მოლდოვას შესაძლო გაწევრიანებაზე.

_ ე. ი., კრემლს ეშინია, რომ ხვალ-ზეგ უკრაინა, საქართველოსა და მოლდოვის მსგავსად, შესაძლოა, ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის წევრი გახდეს და, უკრაინასთან საკუთარი სამხედრო კონტინგენტის მობილიზებით, დასავლეთს ევაჭრება?

_ დიახ, ასეა.

საერთოდ, ყველაფერი ეს რუსეთის მხრიდან შუაგული ევროპისკენაა მიმართული.

_ რას გულისხმობ, კოტე?

_ პუტინი ცდილობს, რომ შუაგულ ევროპაზე ზემოქმედების მაქსიმალური ბერკეტები ჰქოდნეს, მათ შორის, ეკონომიკურიც.

კრემლისთვის ეკონომიკური ბერკეტები სამხედრო ბერკეტებზე არანაკლებია და პუტინმა თავის სტრატეგიულ მიზანს შესაძლოა, სწორედ ეკონომიკური ბერკეტებით მიაღწიოს.

_ ეს როგორ?

_ პუტინის სტრატეგიული მიზანი ისაა, რომ პოსტსაბჭოთა ქვეყნები, ასე ვთქვათ, ზონებად შეინარჩუნოს და სამხედრო ბაზებად გამოიყენოს.

_ პუტინის ეს მიზანი, არ მგონია, ახალი იყოს…

_ დიახ, ასეა. თუ ბოლო წლებს დავაკვირდებით, მივხვდებით, რომ დასავლეთისა და, მათ შორის, აშშ-ის გაღიზიანებას იწვევს რუსეთის მხოლოდ სამხედრო კი არა, ეკონომიკური ქმედებებიც.

_ საუბარი საითკენ მიგყავს, კოტე?

_ აი, მაგალითად, გავიხსენოთ ჩრდილოეთ ნაკადის მშენებლობა, რომლითაც მოსკოვმა, პრაქტიკულად, გერმანიის მთლიანი ეკონომიკური ინტერესები მიიბა. გერმანიაზე კი აქცენტი იმიტომ გაკეთდა, რომ ეს ქვეყანა გაზსადენის ხაზია, ანუ ჩრდილოეთ ნაკადს ანაწილებს _ გერმანიაში დიდი გაზსაცავებია, რომელთაც, მინიმუმ, 3 მილიონი კუბმეტრი გაზის მხოლოდ ტრანსპორტრება კი არა, შენახვაც შეუძლიათ.

მოკლედ, დასავლეთი და აღმოსავლეთი ევროპის ქვეყნები გაზს უკრაინიდან იღებდნენ, ანუ ეს სტრატეგიული გაზსადენი უკრაინაზე გადის.

ახლა კი რუსეთი არასტაბილურ ვითარებას ქმნის და ამით ევროპაზე ზემოქმედების ბერკეტს ხელში იგდებს. აქვე, აშშ-ის რეაქციაც უნდა გავიხსენოთ.

_ კერძოდ?

_ სანქციების შემოღებაზე დაიწყო საუბარი.

ერთი სიტყვით, ვფიქრობ, რუსეთი იმ ადმინისტრაციულ საზღვარს, რომელიც დონეცკისა და ლუგანსკის ოლქებში გადის, არ გადაკვეთს.

_ ასე რატომ ფიქრობ?

_ რუსეთს მარიუპოლი, ანუ დიდი პორტი სჭირდება, რომელიც მას, პრაქტიკულად, ყირიმთან აკავშირებს.

ერთი სიტყვით, პუტინს უნდა, რომ ყირიმთან სახმელეთო გზა ჰქონდეს და ამით ყირიმის ანექსია საბოლოოდ გააფორმოს.

აი, ესაა კრემლის სტრატეგიული მიზანი. ის კი, რაც დღეს ხდება, ძალის დემონსტრირების ტაქტიკური მონახაზია და მეტი არაფერი.

საერთოდ, რუსეთის დღევანდელი საგარეო პოლიტიკა ამ მონახაზზეა აწყობილი.

_ კი ბატონო, ეს გავიგე და ისიც, რომ რუსეთი დასავლეთს ევაჭრება, _ თუ საქართველოს, უკრაინასა და მოლდოვას ნატო-ში მწვანეს აუნთებს, მაშინ ევროპას პრობლემებს შეუქმნის…

_ დიახ, ამის ნათელი მაგალითი პუტინისა და ბაიდენის ონლაინშეხვედრაც იყო, რომელიც რამდენიმე დღის წინ გაიმართა.

ასეთი შეხვედრა ადრეც შედგა და მაშინ საჯაროდ ვთქვი, აშშ-მ პოსტსაბჭოთა სივრცეზე წითელი ხაზები გაავლო-მეთქი.

_ „წითელი ხაზების“ გავლებაში რა იგულისხმება?

_ ის, რომ პოსტსაბჭოთა ქვეყნები რუსეთის გავლენის ქვეშაა მონიშნული.

_ საინტერესოა…

ისე, თუკი რუსეთი დასავლეთს ზემოხსენებული სამი ქვეყნით ევაჭრება, მაშინ იმის ალბათობა, რომ კრემლმა ვითარება საქართველოშიც დაძაბოს, არცთუ უსაფუძვლოა, მით უმეტეს, რომ ოკუპანტის ჯარი თბილისიდან რამდენიმე ათეულ კილომეტრში დგას, არა?

_ არა, რუსეთი ამას არ იზამს.

_ რატომ?

_ ჩვენ, პრაქტიკულად, ოკუპაციის პირობებში ვცხოვრობთ, თუმცა ამას მივეჩვიეთ და ვეღარ აღვიქვამთ.

_ სამწუხაროდ, ასეა…

_ არავინ იცის, დღეს საქართველოს ტერიტორიაზე რუსეთის შეიარაღებული ძალების რა რაოდენობის კონტინგენტია.

ამასთან, ნიშანდობლივია, რომ რუსეთს საქართველოსთან საჰაერო სივრცე აქვს გადაკეტილი და იცი, ვანო, რატომ?

_ არ ვიცი, მითხარი…

_ ადრეც მითქვამს და ახლაც გავიმეორებ: საქართველოსთან საჰაერო სივრცის გადაკეტვით რუსეთმა, პრაქტიკულად, ის დერეფანი მოსპო, რომელიც რამდენიმე წლის წინათ, ავღანეთის კონფლიქტის დროს, არსებობდა, ანუ მაშინ მოკავშირეების მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფა რომ მომხდარიყო, კომუნიკაცისთვის, ძირითადად,  საქართველოს საჰაერო სივრცე გამოიყენებოდა.

2008 წლის სამხედრო კონფლიქტით კი რუსეთმა ეს პრობლემა, ასე ვთქვათ, მოაგვარა _ საჰაერო თავდაცვის სისტემები შემოიტანა და მხოლოდ ცხინვალის რეგიონში კი არ დადგა, ოკუპირებულ აფხაზეთშიც განათავსა.

საჰაერო თავდაცვის სისტემები რუსეთს გიუმრის სამხედრო ბაზაზეც აქვს. აზერბაიჯანის თავის ნარატივზე დაყენების შემდეგ კი პუტინმა იმას მიაღწია, რომ მთელი სამხრეთის მიმართულება ჩაკეტა, ანუ ყველაფერი ეს მხოლოდ კავკასიას კი არა, იმ ქვეყნებსაც ეხება, რომლებიც ე. წ.  3+3 ფორმატთან ასოცირდებიან.

სხვათა შორის, ახლახან ამ ფორმატთან საქართველოს მიერთება-არმიერთებაზე იყო საუბარი და  ითქვა, რომ საქართველო ამ ფორმატში მონაწილეობას არ მიიღებს, თუმცა, ჩემი აზრით, მიიღებს.

_ ჩვენმა საგარეო უწყებამ ოფიციალურად განაცხადა, რომ საქართველო 3+3 ფორმატის მონაწილე არ იქნება და კოტე, შენ რის საფუძველზე მიიჩნევ, რომ 3+3-ს შევუერთდებით?

_ კი ბატონო, ოფიციალური განცხადება კი გაკეთდა, მაგრამ სიტუაციას რეალურად შევხედოთ და ვთქვათ, რა და როოგორ არის.

_ კეთილი, გისმენ…

_ რეალურად, 3+3 ფორმატის ერთ-ერთი მონაწილე ქვეყანა ნატო-ს წევრია, რომელსაც ჩვენთან სამხედრო-ტექნიკური თანამშრომლობა აქვს.

_ თურქეთს გულისხმობ?

_ დიახ. ამასთან, სამხედრო ხელშეკრულება გვაქვს აზერბაიჯანთანაც.

_ ამას ხაზს რატომ უსვამ?

_ ორივე ქვეყანა ზემოხსენებული ფორმატის წევრია და თუ 3+3-თან პირდაპირი არა, ირიბი შეხება მაინც გვექნება. ამიტომ თუ რუსეთს რამის განხორციელება დასჭირდება,  ფორმატის საშუალებითაც შეძლებს, რომ გავლენა მოახდინოს.

_ ისე, თურქეთს 3+3-ში მონაწილეობაზე იფიციალური თანხმობა ჯერ არ განუცხადებია.

_ ეს ვიცი, მაგრამ 3+3 ფორმატის მუშაობას თურქეთის ოფიციალური დელეგაცია ესწრება, ანუ, პრაქტიკულად, გამოდის, ამ ფორმატში, გვინდა თუ არა, ჩვენც ჩართულები ვართ.

_ კოტე, რაღა დაგიმალო და, ძალიან საინტერესო და ლოგიკურ ვერსიას ავითარებ, მაგრამ ზოგიერთი ქართველი ანალიტიკოსის აზრით, საქართველო დასავლეთისთვის უსაფრთხო ქვეყანა აღარ არის, მით უმეტეს, იმ ფონზე, როდესაც ევროპისთვის აზერბაიჯანიდან გაზის მიწოდება უკვე თურქეთის გავლითაც ხდება შესაძლებელი. მოკლედ, დასავლეთმა შეიძლება, „დაგვიკიდოს“?

_ ეს აშშ-ის პოზიციაზეა დამოკიდებული.

_ ანუ?

_ ჩვენი ხელისუფლებები _ წინა თუ ახლანდელი _ პრაქტიკულ ნაბიჯებს არ დგამენ და მხოლოდ დეკლარირება სტრატეგიული თანამშრომლობის შესახებ არაფერს ნიშნავს.

_ ასე რატომ ფიქრობ?

_ ამ კუთხით ყოველთვის პრინციპული ვარ, რაც იმას ნიშნავს, რომ საქართველომ აშშ-თან მოკავშირეობა ხელშეკრულებით უნდა მოითხოვოს!

დიახ, ნატოში ინტეგრაცია ამ მოკავშირეობაზე გადის. თუ ჩვენს სტრატეგიულ მიზანს _ ნატო-ში გაწევრიანებას _ ამ ეტაპზე ვერ მივაღწევთ, ის მაინც უნდა შევძლოთ, რომ ისეთი სტატუსი გვქონდეს, როგორიც, მაგალითად, ისრაელს ან სამხრეთ კორეას აქვს.

_ და ეს სტატუსი როგორია ან რას მოგვცემს?

_ ეს სტატუსი ჩვენს, როგორც აშშ-ის ოფიციალური მოკავშირის, უსაფრთხოებას უზრუნველყოფს.

ამ მოთხვნით, მინიმუმ, იმას მაინც გავარკვევთ, საქმე მართლა მოკავშირესთან გვაქვს თუ ყველაფერი დიდი სტრატეგიული თამაშის ნაწილია.

_ კოტე, მართალია, ამ სფეროს ექსპერტი არ ვარ, მაგრამ არ მგონია, აშშ-მ მოკავშირედ ოფიციალურად გვაღიაროს, მით უმეტეს, ახლა, როცა მმართველი გუნდის წარმომადგენლები დასავლელი, მათ შორის, ამერიკელი გავლენიანი პოლიტფიგურების მიმართ, მინიმუმ, ორაზროვან განცხადებებს აკეთებენ. აი, მაგალითად, კახა კალაძემ სახელმწიფო მდივნის მოადგილის თანაშემწეზე იკითხა, ეგ ვიღააო? მართალია, მერე ბოდიში მოიხადა, მაგრამ დიპლომატიაში ბოდიში, ცხადია, „წამალი“ არ არის…

_ გეთანხმები…

იმას, რასაც ახლა ვამბობ, ჯერ კიდევ „ნაციონალური მოძრაობის“ ხელისუფლებაში ყოფნის დროს ვამბობდი…

_ „ნაცები“ 9 წელია, ხელისუფლებაში აღარ არიან და ჯობია, თავი დავანებოთ…

_ 2009 წელს ქარტიას მოეწერა ხელი, მაგრამ იგი აღარ განვითარებულა. არადა, ამ ხელმოწერის ბოლო წერტილი აშშ-სთან სტრატეგიული მოკავშირის გაფორმება უნდა ყოფილიყო, მაგრამ  ეს არც წინა ხელისუფლებამ გააკეთა და არც ეს ხელისუფლება აკეთებს.

_ სამაგიეროდ, „ოცნება“ ანტიდასავლური და ანტიამერიკული განცხადებების გაკეთებაშია მხილებული…

_ ასეთი განცხადებების გაკეთება არ შეიძლება იმიტომ, რომ ეს, ყველაფერს თავი რომ დავანებოთ, არადიპლომატიურია. ხელისუფლებაში მყოფი თანამდებობის პირები კი დიპლომატიურ განცხადებებს უნდა აკეთებდნენ.

როცა ხელისუფლებაში ხარ, არ შეიძლება, ისეთი რამ თქვა, რაც დიპლომატიისგან შორს არის, მაგრამ დიპლომატიის ანბანიც კი არ იციან, ანუ, საბოლოო ჯამში, განათლების დაბალ დონემდე დავდივართ.

თუ ხელისუფლებას ნამდვილად უნდა, რომ პროდასავლური ორიენტაციის იყოს, მაშინ იმ გზით უნდა იაროს, რომელზედაც ვლაპარაკობ. ამით იმასაც განვსაზღვრავთ, დასავლელ პარტნიორებს რეალურად ვჭირდებით თუ არა.

_ მართალია, არ ელოდები, მაგრამ თუ უკრაინის წინააღმდეგ რუსეთმა სამხედრო შეტევა მაინც დაიწყო, ეს საქართველოსთვის კოშმარი იქნება?

_ რა თქმა უნდა. ეს სრული კოშმარი მხოლოდ საქართველოსთვის არ იქნება, რადგან რუსეთი აღარ გაჩერდება, მაგრამ არ მგონია, ეს მოხდეს.

თუ ომი დაიწყო, მაშინ შესაძლოა, ასეთი სცენარი განვითარდეს _ საბჭოთა საზღვრები აღდგეს.

_ ეს როგორ?

_ რუსეთი დიდი იმპერიაა და თუ ომს დაიწყებს, მაშინ თავდაპირველი გაგებით არა, მაგრამ საბჭოთა კავშირის აღდგენას შეეცდება, ანუ იმ გავლენებს დაიბრუნებს, რაც რუსეთს საბჭოთა პერიოდში ჰქონდა.

ისე, პუტინი ზუსტად იმ პოლიტიკას აგრძელებს, რაც საბჭოთა კავშირის დროს კრემლს ჰქონდა, ანუ ახალი არაფერია.