ერთ-ერთი ბოლო კანონი, რომელიც წინა, ანუ მე-9 მოწვევის პარლამენტმა მიიღო, შრომით ურთიერთობებთან დაკავშირებულ საკითხებს ეხება, ანუ მარტივად რომ ვთქვათ, შრომის კოდექსში ცვლილებები შევიდა, რომლის თანახმადაც, შრომითი დისკრიმინაციის აკრძალვასთან, ინდივიდუალურ შრომით ურთიერთობებთან, შრომითი ურთიერთობის წარმოშობასა და სამუშაოს შესრულებასთან, ასევე შვებულებასთან, შრომის ანაზღაურებასთან, სამუშაო ადგილზე ინფორმაციის მიწოდებასა და კონსულტაციის გამართვასთან დაკავშირებული საკითხები ახლებურად 2021 წლის პირველი იანვრიდან დარეგულირდება.
ნიშანდობლივია, რომ მომავალი წლიდან ფუნქციონირებას დაიწყებს შრომის ინსპექციაც. ეს კი, როგორც „რკინიგზელთა ახალი პროფკავშირის“ წარმომადგენელი, ილია ლეჟავა ამბობს, დამსაქმებელთა და დასაქმებულთა ურთერთობას რადიკალურად შეცვლის.
კერძოდ, რა ცვლილებებზე საუბრობს ჩვენი რესპონდენტი? _ ამ დეტალებს წინამდებარე ინტერვიუდან შეიტყობთ და ასევე იმასაც გაიგებთ, თუ როგორ და რა მიზნით ქმნიან სახელმწიფოს დაქვემდებარებაში არსებული ორგანიზაციების ადმინისტრაციები ფეიკ, ანუ ე. წ. ყვითელ პროფკავშირებს.

_ ილია, საუბარი იმით დავიწყოთ, რომ ცოტა ხნის წინ მე-9 მოწვევის პარლამენტმა, როგორც ვიცი, შრომის კოდექსში გარკვეული ცვლილებები შეიტანა.
_ დიახ, შრომით პოლიტიკაში რეფორმა გატარდა, ანუ რამდენიმე კანონში ცვლილება შევიდა, მათ შორის, შრომის კოდექსშიც. ამასთან, შრომის ინსპექციის შესახებ დამატებითი კანონიც შეიქმნა.
_ ყველაფერი ეს ქვეყანას, სადაც სამუშაო ადგილები, პრაქტიკულად, არ არსებობს, ხოლო ვინც მუშაობს, უმეტესად საჯარო უწყებებში არიან დასაქმებულნი, რას აძლევს?
_ იქიდან დავიწყოთ, რომ შრომის ინსპექცია საქართველოში 2006 წლიდან აღარ არსებობდა და გაეროს შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის 182 წევრი ქვეყნიდან საქართველო ერთადერთი იყო, რომელსაც შრომის ინსპექცია არ ჰქონდა, ანუ შრომის კოდექსი კი იყო, მაგრამ მისი აღმასრულებელი ინსტიტუტი აღარ არსებობდა. სხვათა შორის, ეს ინსტიტუტი კახა ბენდუქიძემ, თავის დროზე, იმ მოტივით გააუქმა, რომ კორუმპირებული იყო.
ამის გამო დასაქმებული და დამსაქმებელი ერთმანეთის პირისპირ დარჩნენ, ანუ მათ ურთიერთობაში სახელმწიფო აღარ ერეოდა და შრომის კოდექსი, უბრალოდ, ორ ფურცელზე არსებობდა. დამსაქმებელი, რა თქმა უნდა, ძლიერია და მარტო დატოვებულ დასაქმებულებს ჩაგრავდა. სწორედ ამის შედეგია, რომ ღირსეული და ზეგანაკვეთური შრომის ანაზღაურების პრობლემა დადგა. ამასთან, პრობლემები შრომის უსაფრთხოების კუთხითაც გაჩნდა.
_ ეს პრობლემები ხომ იმ დროსაც არსებობდა, როცა შრომის ინსპექცია ფუნქციონირებდა?
_ დიახ, მაგრამ შრომის ინსპექციის გაუქმებით ეს სფერო სახელმწიფოს ინტერესების მიღმა აღმოჩნდა.
_ ილია, მე, როგორც დასაქმებული, თუ ვხედავ, რომ დამსაქმებელი ჩემს უფლებებს არღვევს, განა, არ შემიძლია, ეს უფლებები შრომის ინსპექციის გარეშე დავიცვა და დამსაქმებელს, მინიმუმ, იმ პირობებზე არ დავთანხმდე, რომელსაც ის მთავაზობს?
_ კი ბატონო, შეგიძლიათ, რომ დამსაქმებელს შემოთავაზებულ პირობებზე არ დასთანხმდეთ, მაგრამ საქმე ისაა, რომ უკეთესს სამუშაოს ვერ იპოვით. ამიტომ იძულებული გახდებით, იმ პირობებზე, რასაც დასაქმებული გიყენებთ, დასთანხმდეთ.
ერთი სიტყვით, სახელმწიფომ მინიმალური სტანდარტი მაინც უნდა დაადგინოს.
_ და ეს მინიმალური სტანდარტი რა არის?
_ მაგალითად, დამსაქმებელმა დასაქმებული კვირაში რამდენი დღე უნდა ამუშაოს ან ზეგანაკვეთური სამუშაოს ანაზღაურებისა და ხელფასის გაცემის წესი როგორი უნდა იყოს. დამსაქმებელი სწორედ ამ მინიმალური სტანდარტით უნდა ხელმძღვანელობდეს, მაგრამ თუ დამსაქმებელი ამ მინიმალურ სტანდარტს არ იცავს, ეს შრომის ინსპექციამ უნდა გააკონტროლოს და ყველა ნებისმიერ განვითარებულ ან განვითარებად ქვეყანაში ასე ხდება.
ახალი კანონით, რომელიც 2021 წლის პირველი იანვრიდან ამოქმედდება, შრომის ინსპექციას ყველაფერ ზემოთქმულის გაკონტროლება შეუძლია. შესაბამისად, შედეგსაც პირველი იანვრიდან დავინახავთ.
_ კეთილი, მაგრამ კანონი ერთია, მისი აღსრულება კი _ მეორე, ანუ გამორიცხავთ, რომ ეს კანონი მკვდრადშობილი აღმოჩნდეს? თანაც ქვეყანაში კორუფცია ისევ მძვინვარებს…
_ ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულების თანახმად, ჩვენს ქვეყანას გაეროს შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის აილოს სტანდარტის შესრულება ევალება. სხვათა შორის, თავის დროზე, ასოცირების ხელშეკრულებაში ეს ვალდებულება პროფკავშირების მოთხოვნით ჩაიდო, ანუ ევროკავშირს შრომის პირობების მაკონტროლებელი ინსტიტუტი არ აქვს და თავიდან ბოლომდე გაეროს სტანდარტებით ხელმძღვანელობს. ამიტომაც ევროკავშირს ვუთხარით, თუ შენ გაეროს სტანდარტებით ხელმძღვანელობ, მაშინ ამ სტანდარტების დანერგვა ჩვენს ქვეყანასაც მოსთხოვეო. ერთი სიტყვით, ასოცირების ხელშეკრულებაში წერია, რომ საქართველოში შრომის უფლებები გაეროს შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის სტანდარტებით უნდა დარეგულირდეს.
_ გაეროს შრომის საერთაშორისო ორგანზიაციის შრომის სტანდარტები, მაინც, როგორია?
_ ეს ორგანიზაცია ქვეყნებს მოუწოდებს, რომ შრომის ინსპექცია სამმხრივი ფორმატით _ მთავრობის, დამსაქმებელთა ასოციაციისა და დასაქმებულთა წარმომადგენლებით დაკოპლექტდეს, ანუ ეს უწყება სოციალური პარტნიორების მმართველობის ქვეშ იყოს. ყველაფერი ეს კი კორუფციას გამორიცხავს.
_ ე. ი., ამ მოდელით ხელისუფლება დამსაქმებელსა და დასაქმებულს შორის ერთგვარად მედიატორის ფუნქციას უნდა ასრულებდეს, არა?
_ დიახ, ამ ურთიერთობაში სახელმწიფოს თავისი როლი აქვს.
_ ისე, ილია, თქვენი დაკვირვებით, დამსაქმებლები დასაქმებულთა უფლებებს ტოტალურად იმიტომ ხომ არ არღვევენ, რომ ხელისუფლების „დაკრიშვის“ იმედი აქვთ და ცა ქუდად არ მიაჩნიათ, დედამიწა კი _ ქალამნად?
_ ამას ვერ გეტყვით, მაგრამ თუ დააკვირდებით, იგივე საკანონმდებლო უწყებაში ბიზნესისა და ისეთი პოლიტიკური პარტიების წარმომადგენლები არიან, რომლებიც კონკრეტული კანონების მისაღებად ბიზნესისგან ფინანსდებიან.
_ მთელ მსოფლიოში ასეა, რომ ბიზნესი პარტიებში ფულს, ასე ვთქვათ, აბანდებს…
_ დიახ და მეც მაგას ვამბობ _ პარტიები დახმარებას იმიტომ იღებენ, რომ ბიზნესისთვის სასურველი პოლიტიკა გაატარონ.
სხვათა შორის, თავის დროზე, „ოცნებამ“ თქვა, მემარცხენე პოლიტიკური პარტია ვარო და ევროპის მემარცხენე პარტიების ერთ-ერთ ყველაზე მსხვილ გაერთიანებაში გაწევრიანდა, მაგრამ, ამის მიუხედავად, ვიცით, წინა მოწვევის პარლამენტში ამა თუ იმ ქალაქისა და რაიონის მაჟორიტარები ვინ იყვნენ.
_ ვინ?
_ ეს ადამიანები ისეთ კანონებს იღებდნენ, რომლითაც მაგალითად, ტყიბულელი მეშახტის უფლებები კი არა, საკუთარი ინტერესები იყო წინ წამოწეული.
სხვათა შორის, შრომის კოდექსის განხილვებისას პარლამენტში დებატებს „ოცნების“, „ნაციონალური მოძრაობისა“ და „პატრიოტთა ალიანსიდან“ ისეთი პოლიტიკოსები გვიმართავდნენ, რომლებიც კონკრეტულ ბიზნეს-ინტერესებთან ასოცირდებიან, ანუ კანონებს ისეთი ადამიანები წერენ, რომელთაც კონკრეტული ინტერესები აქვთ…
_ სოციალური ქსელით ხშირად ვრცელდება ინფორმაცია, რომ ე. წ. ქსელურ მარკეტებში ადამიანები, პრაქტიკულად, მონურ პირობებში მუშაობენ… ილია, თქვენი დაკვირვებით, დასაქმებულთა უფლებები ყველაზე მეტად რომელ სფეროში ირღვევა?
_ 12-15 წელია, დამსაქმებელი და დასაქმებული პირისპირ არიან დარჩენილები. ამ ხნის განმავლობაში, შედარებით უკეთესი მდგომარეობა ისეთ კომპანიებშია, სადაც დასაქმებულებმა გაერთიანება და კონკრეტული ორგანიზაციის, ანუ პროფკავშირის ჩამოყალიბება მოახერხეს. ეს ადამინები დამსაქმებლებთან მარტო კი არ არიან დარჩენილები, არამედ კონკრეტული პირობები დამსაქმებელს ერთად მოსთხოვეს და ე. წ. კოლექტიური ხელშეკრულებაც გააფორმეს. სამწუხაროდ, კოლექტიური ხელშეკრულებები ბევრი არაა, მაგრამ ასეთ კომპანიებში შრომითი უფლებების დაცვის კუთხით შედარებით ნორმალური სიტუაციაა.
_ ჩვენში დარჩეს და, დასაქმებულთა გაერთიანება სკანდალში არაერთხელ გახვეულა. შესაბამისად, ჩნდება კითხვა, _ პროფკავშირი ადამიანების შრომით უფლებებს რეალურად იცავს?
_ ეს თემა უცხო ნამდვილად არაა.
_ ანუ?
_ საბჭოთა გამოცდილებიდან გამომდინარე, რატომღაც, გვგონია, რომ დღესაც ისეთი პროფკავშირი უნდა გვქონდეს, როგორიც საბჭოთა დროს იყო. სინამდვილეში კი ასე არაა, ანუ პროფკავშირი ის ორგანიზაცია არ არის, რომელიც გარედან მოვა და დაგეხმარება.
_ აბა, პროფკავშირი რა არის?
_ პროფკავშირი კანონით გაწერილი შესაძლებლობაა, რომელიც იმის საშუალებას გაძლევს, რომ ამა თუ იმ ორგანიზაციაში გაერთიანება თავად კოლექტივმა შექმნას და თავადვე მართოს, ანუ იმის კითხვა, პროფკავშირი დასაქმებულთა უფლებებს იცავს თუ არაო, არასწორია. ადამინებს ჰგონიათ, რომ პროფკავშირი ისეთი ორგანიზაციაა, რომელსაც სადღაც ოფისი აქვს, სადაც მივლენ და ის დაეხმარება.
_ ოფისიანი პროფკავშირიც ვიცით, რომელსაც პეტრიაშვილი ხელმძღვანელობს…
_ მაგალითად, მე რკინიგზის პროფკავშირს წარმოვადგენ, ასევე მეტროს, პედაგოგების, მაღაროელებისა და სხვა პროფკავშირებიც არსებობს.
_ სხვათა შორის, ჟურნალისტების პროფკავშირი არ არსებობს.
_ დიახ, ამის მცდელობა გქონდათ, მაგრამ, რატომღაც, ვერ შექმენით. მედიის წარმომადგენლებმა პროფკავშირი თავად ისევე უნდა შექმნათ, როგორც, მაგალითად, რკინიგზელებმა გავაკეთეთ.
ერთი სიტყვით, 35-მა პროფკავშირმა კიდევ ერთი უწყება _ პროფკავშირების გაერთიანება დავაფუძნეთ, რომელიც ჩვენს საქმიანობას უფრო მეტად აძლიერებს, ანუ საქართველოს პროფკავშირების გაერთიანება სხვადასხვა დარგობრივი პროფკავშირის მიერაა დაფუძნებული და მას გამგეობა მართავს, ირაკლი პეტრიაშვილი კი ამ ორგანიზაციის აღმასრულებელი ხელმძღვანელია.
_ როგორც მახსოვს, პეტრიაშვილის მიმართ კითხვები ფინანსური კუთხითაც არსებობდა, არა?
_ ყველაფერი ეს არ დადასტურდა და ირკალი პეტრიაშვილი თავმჯდომარედ მეორედაც ავირჩიეთ. საერთოდ, საქართველოს პროფკავშირების გაერთიანების ფუნქცია ისაა, რომ დარგობრივი პროფკავშირების მხარდასაჭერი კამპანიის კუთხით იმუშაოს, აი, მაგალითად, რომელ კანონში რა ხარვეზია, სად რა ტრიბუნა უნდა მოვითხოვოთ და ა. შ. ისე, თუ დასაქმებულებს პროფკავშირების შექმნა სურთ, ჩვენ შეგვიძლია დავეხმაროთ და საჭიროების შემთხვევაში, იურიდიული დახმარებაც გავუწიოთ. ისეთ ორგანიზაციებში კი, სადაც დასაქმებულებს პროფკავშირი არ აქვთ შექმნილი, ჩვენ პასუხისმგებლობას ვერ ავიღებთ.
_ ილია, ყველამ ვიცით, რომ საქართველოს რკინიგზაში ბევრი ცუდი ხდება. ჰოდა, თქვენ, როგორც რკინიგზელთა პროფკავშირის წარმომადგენელი, რიგითი რკინიგზელების უფლებების დაცვას ახერხებთ თუ ვერა?
_ დიახ, დიახ, ძალიან ბევრი ცუდი ხდება. აი, მაგალითად, რკინიგზის ადმინისტრაციამ რკინიგზელთა პროფკავშირს ე. წ. ყვითელი ორგანიზაცია შეუქმნა და დასაქმებულებს ისეთ პირობებში აყენებს, რომ ჩვენი ორგანიზაცია დატოვონ და იქ გაწევრიანდნენ. ამ „ყვითელ პროფკავშირს“ რკინიგზის ადმინისტრაცია მართავს და თავის წევრებს საახალწლო საჩუქრებს ურიგებს ან ექსკურსიებზე დაჰყავს. ჩვენი ფუნქცია კი ისაა, რომ რკინიგზის ადმინისტრაციას მივუთითოთ, დასაქმებულთა უფლებები სად ირღვევა.
_ როცა დასაქმებულთა უფლებების დაცვას ცდილობთ, დამსაქმებლებისგან პრობლემები არ გექმნებათ ხოლმე?
_ რა თქმა უნდა. ყველაფერს თავი რომ დავანებოთ, რკინიგზელებს ადმინისტრაცია ჩვენს ორგანზიაციაში გაწევრიანებას უკრძალავს და თუ ვინმე მაინც გაწევრიანდება, დისკომფორტს უქმნის. ამიტომ რკინიგზელთა უმრავლესობამ ამ დაშინებასა და ზეწოლას ვერ გაუძლო და ადმინისტრაციის მიერ შექმნილ პროფკავშირში გადავიდა.
_ ილია, განმიმარტეთ, „ყვითელი პროფკავშირი“ რას ნიშნავს?
_ „ყვითელი პროფკავშირი“ ადმინისტრაციისგანაა მართული. ამის დაშვება სახელმწიფოსგან არ შეიძლება, მაგრამ ჩვენი ქვეყნის მთავრობას ამაზე რეაქცია არ აქვს.
სხვათა შორის, ყველაფერ ამის გამო, ანუ სანამ რკინიგზის ადმინისტრაცია ამ ე. წ. ყვითელ პროფკავშირს არ გააუქმებს, აშშ-ში პეტიცია არსებობს, რომელიც სახელმწიფო დეპარტამენტს საქართველოსთან თავისუფალ ვაჭრობაზე შეთანხმებაზე მოლაპარაკების დაწყებასაც კი უკრძალავს.
_ „ყვითელი პროფკავშირი“ მხოლოდ რკინიგზის ადმინისტრაციამ შექმნა?
_ ასეთი პროფკავშირი სამ ორგანიზაციაში _ ფოსტაში, რკინიგზასა და განათლების სამინისტროში იყო.
_ და როდის შეიქმნა?
_ ჯერ კიდევ სააკაშვილის დროს და ზემოხსენებული პეტიციაც სწორედ მაშინ შეიქმნა.
ისე, კონგრესმა ტრამპს დაავალა, საქართველოსთან თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმება განაახლეო, მაგრამ ტრამპმა წერილობით პასუხში მიუთითა, სანამ პეტიცია, ანუ საჩივარი არ ჩაიხურება, უფლება არ მაქვს, მოლაპარაკებები რაიმე სახით წინ წავწიოო.
ახლა, ხომ ხვდებით, სახელმწიფოსგან „ყვითელი პროფკავშირის“ შექმნა რა დონის დარღვევადაც ითვლება?!
_ უკაცრავად, სახელმწიფო რა შუაშია?
_ რკინიგზის ადმინისტრაციას მთავრობა ნიშნავს. ეს ადმინისტრაცია კი, იმისთვის, რომ ნამდვილ პროფკავშირს ხელი შეუშალოს, ე. წ. ყვითელ პროფკავშირს ქმნის.
სხვათა შორის, ჩემი ოფისი რკინიგზის ადმინისტრაციის შენობაშია და, ალბათ, გახსოვს, ერთი წლის წინ, აგვისტოში, რკინიგზის ადმინისტრაციამ პოლიციის ძალით გამოგვყარა, თუმცა სასამართლომ რკინიგზის ადმინისტრაცია დაავალდებულა, რომ მხოლოდ შენობაში კი არ უნდა შეგვიშვას, არამედ მუშაობაში ხელიც არ უნდა შეგვიშალოს.
მოკლედ, ჩვენსა და რკინიგზის ადმინისტრაციას შორის ურთიერთობა ძალიან გაფუჭებულია. სხვა ტიპის შევიწროების ფაქტიც ბევრია. ამიტომაც საქართველოს ხელისუფლება შენიშვნასაც ძალიან ბევრს იღებს. ყოველ შემთხვევაში, ევროკავშირისა თუ აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის ყოველწლიურ ანგარშში, ადამიანის უფლებათა ნაწილში, ჩვენს ქეისს ერთი თავი ყოველთვის ეძღვნება ხოლმე.
_ რა ამის პასუხია და, კორონაეპიდემიის გამო ბევრი დასაქმებულის უფლება დაირღვა. ყველაფერს თავი რომ დავანებოთ, უამრავმა ადამიანმა დაკარგა სამსახური. ამ ხალხის უფლებებს საქართველოს პროფკავშირების გაერთიანება როგორ იცავს?
_ საქართველოს პროფკავშირების გაერთიანება კანონით, თავისი წესდებითა და იდეითაც ვალდებულია, რომ საკუთარი წევრები დაიცვას. ამ პანდემიის გამო კი საქართველოს პროფკავშირების გაერთიანებამ მთლიანად გახსნა კარი.
_ ეს რას ნიშნავს?
_ ყველა დასაქმებულს, ვისაც პრობლემა შეექმნა, შეუძლია, პროფკავშირს მიმართოს და იურიდიულ დახმარებას თუ სხვა სერვისს უფასოდ მიიღებს.
_ მერე, დასაქმებულებმა თქვენი შეთავაზება მიიღეს?
_ დიახ, ათასობით ქეისი დაგვიგროვდა და იურისტების დამატებაც მოგვიწია _ საქმეს ვერ ავუდივართ, რადგან შრომის მინიმალური სტანდარტი თითქმის ყველა დამსაქმებელმა დაარღვია, ანუ აქ იმაზე კი არაა საუბარი, რომ დასაქმებული სახლში იჯდეს და დამსაქმებელმა ხელფასი უხადოს.
_ არსებობს შანსი, რომ ეს დავები დასაქმებულთა სასარგებლოდ დასრულდეს?
_ რა თქმა უნდა. სხვათა შორის, თუ საქართველოს პროფკავშირების გაერთიანების სტატისტიკას ჩავხედავთ, დავების 98% ჩვენ სასარგებლოდაა გადაწყვეტილი. სასამართლომ არადამაკმაყოფილებელი გადაწყვეტილება წინა წელს, თუ არ მეშლება, მხოლოდ ორ დავაზე მიიღო.
_ გასაგებია, რომ პროფკავშირები დავებს იგებს, მაგრამ საინტერესოა, დამსაქმებლები სასამართლო გადაწყვეტილებებს ასრულებენ?
_ დიახ, ასრულებენ. ერთადერთი, აზოტის საქმეზე, სასამართლოში 58 მუშის სარჩელი გვქონდა შეტანილი. ყველა მოვიგეთ, თუმცა ექვსზე აღსრულების ეროვნული ბიურო პრობლემას ქმნის, მაგრამ ეს პროცესიც მალე დასრულდება და დამსაქმებელი, ნებისმიერ შემთხვევაში სასამართლოს გადაწყვეტილებას აღასრულებს, რადგან სასამართლოს ბგადაწყვეტილების არაღსრულება ცალკე დანაშაულია.
_ ბოლოს, ილია, ხელისუფლების შეცვლა დასაქმებულთა მდგომარეობას გააუმჯობესებს?
_ ხელისუფლებაში ვინ იქნება, ამას მნიშვნელობა არ აქვს, რადგან პროფკავშირი, ნებისმიერ შემთხვევაში, პოლიტიკაში ღრმად ჩართული უწყებაა, თუმცა არ შეიძლება, პროფკავშირი პარტიული იყოს. მოკლედ, პროფკავშირი ვერც ერთ ხელისუფლებას დაუჭერს მხარს, თუმცა ჩვენს ყველა წევრსა თუ ლიდერს შეუძლია, საკუთარი პოზიცია ინდივიდუალურად გამოხატოს.
ერთი სიტყვით, ჩვენი სამუშაო ნებისმიერი მთავრობის დროს ძალიან მძიმე, რთული და დიდია. ისე, არც ერთი პარტიისგან არ ველით, რომ ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ დასაქმებულებთან მიდგომას შეცვლიან, ამიტომ პროფკავშირს ყოველთვის მეტი აქტიურობა მოგვიწევს. პოლიტიკურმა პარტიებმაც ჩვენი რეკომენდაციები უფრო მეტად უნდა გაიზიარონ, რადგან ის მდგომარეობა, რაც დღეს დამსაქმებლებსა და დასაქმებულებს შორის არის, შეიცვალოს.

გიორგი აბაშიძე