რამდენად არის სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის სეკულარიზმის პრინციპი დაცული? როგორია სეკულარიზმის გაგება თანამედროვე ქართულ რეალობაში? _ ამ საკითხებზე „ქრონიკა+“ თეოლოგ გიორგი ტიგინაშვილს ესაუბრა:

_ თუ დღევანდელ რეალობას შევხედავთ, ანუ პროცესს, რომელიც ქვეყანაში მიმდინარეობს, თვალნათლივ იკვეთება უმნიშვნელოვანესი გარემოება _ ჩვენ არ ვცხოვრობთ სეკულარულ სახელმწიფოში. რა არის ამის მიზეზი, არსებობს ჩვენთან სეკულარიზმის სწორი გააზრება?
_ თანამედროვე ქართულ რეალობაში, სეკულარიზმი, როგორც ცნება, ჯერ კიდევ შეუსწავლელი, გამოუკვლეველი და გაუაზრებელია. ხშირად აღნიშნული ტერმინი დისკრედიტებულია, მარგინალიზებულია და შინაარსობრივი პროფანირების მცდელობას ვაწყდებით, რაც, როგორც წესი, უკიდურესად ფუნდამენტალისტურ და ექსტრემისტულ ჯგუფებს უკავშირდება. რადიკალურად განწყობილი არასამთავრობო ორგანიზაციები, ფანატიკური სამრევლოები თუ ულტრანაციონალისტური წრეები მიზანმიმართულად ცდილობენ ყველა იმ ადამიანის სტიგმატიზებას, ვინც სეკულარიზმის სასარგებლო ფენომენის რეალურად განხორციელების მომხრეა.
_ რატომ?
_ საქართველოში არსებული წარმოდგენები რელიგიურ, კულტურულ თუ პოლიტიკურ თემატიკაზე, მათ შორის, ეკლესიისა და სახელმწიფოს ურთიერთმიმართების ასპექტებზე, მეტად არასტანდარტული, სპეციფიკური და არაორდინალურია, გამომდინარე ადგილობრივი ეთნოფსიქოლოგიიდან თუ მენტალურ-მსოფლმხედველობრივი მდგენელიდან.
სეკულარიზმი (ლათ. საეცულარის _ საერო) თანამედროვე გაგებით ორგვარად შეიძლება განისაზღვროს: სეკულარიზმი, ერთი მხრივ, მოუწოდებს სარწმუნოების თავისუფლებას, უფრო ზუსტად, მთავრობის მიერ ხალხზე რელიგიის თავსმოხვევისგან თავისუფლებას, სახელმწიფოში, რომელიც ნეიტრალურია სარწმუნოების საკითხების მიმართ და არ აძლევს პრივილეგიას და ასევე ფინანსურ დახმარებას არ უწევს არც ერთ რელიგიას; მეორე მხრივ, სეკულარიზმი, სხვა გაგებით, მიუთითებს რწმენაზე, რომ ადამიანთა საქმიანობა და გადაწყვეტილებები, განსაკუთრებით პოლიტიკური, დამყარებულია ფაქტსა და რეალობაზე და არა რაიმე რელიგიურ რწმენაზე. მაშინ, როდესაც რელიგიები დაფუძნებულია აბსოლუტურ ჭეშმარიტებაზე ან ღვთის კანონზე, სეკულარული კანონი ემყარება გონებრივ განსჯას, რომელიც განმანათლებლობის ეპოქაში განვითარდა. რადიკალი სეკულარისტები მიიჩნევენ, რომ ყველა სახის საქმიანობა, რომელიც პირად სფეროს სცილდება, უნდა იყოს სეკულარული, ანუ გარკვეული აზრით არარელიგიური.
_ აგრესიულ სეკულარიზმში რას გულისხმობ?
_ პროტოპრესვიტერ ალექსანდრე შმემანის აზრით, აგრესიული სეკულარიზმი, პირველ ყოვლისა, ეს არის თაყვანისცემის უარყოფა, რომლის სახიფათო სულსაც წინ უნდა აღვუდგეთ ევქარისტიით, უნდა დავუბრუნდეთ მხურვალე თაყვანისცემას, უნდა ვიყოთ მართალი და გულწრფელი, როგორც საკუთარ თავთან, ისე _ ერთმანეთთან.
უკიდურესი სეკულარიზმი, ცხადია, მისაღები ვერ იქნება ეკლესიისთვის, რომელიც თავისი ბუნებით ქრისტოცენტრულია. ფასეულობების უნივერსალიზაციისა და ღირებულებათა ფარდობითობის შემთხვევაში, ობიექტური ჭეშმარიტების ათვლის წერტილი იკარგება, რაც დიდ დაბრკოლებას ქმნის. თუმცა იმისთვის, რომ შეძლებისდაგვარად მოწესრიგებული, მშვიდობიანი, სოლიდარული, ჰუმანური და ტოლერანტული გარემო არსებობდეს, საჭიროა, ნორმალური სეკულარიზმის მნიშვნელობა თანაბრად ესმოდეს როგორც სახელმწიფოს (იურიდიულ და საკანონმდებლო დონეზე), ისე ცალკეულ რელიგიურ სუბიექტსა და საზოგადოებას, რამეთუ საკითხის ირგვლივ შექმნილი ჯანსაღი წარმოდგენა და ცოდნა ნებისმიერი, მოსალოდნელი კონფლიქტის თავიდან აცილების გზაზე, იმთავითვე პრევენციულ დანიშნულებას ატარებს.
_ ვაღიაროთ ისიც, რომ ისევე როგორც ეკლესიას სჭირდება ხელისუფლება, ხელისუფლებებსაც სჭირდებათ ეკლესია საკუთარი მიზნების რეალიზებისთვის.
_ სახელმწიფო – ეს არის ღვთივდაწესებული ინსტიტუტი: „არ არსებობს ხელმწიფება, თუ არა ღვთისაგან“. მაცხოვარი მოგვიწოდებს, რომ ქრისტიანებმა აუცილებელი პატივი უნდა მივაგოთ ხელისუფალთ და არ ვიყოთ ასოციალურნი: „მიაგეთ კეისარს კეისრისა, ხოლო ღმერთს _ ღმრთისა“ (მათ. 22,21). თუმცა ხელმწიფისადმი მორჩილება მთავრდება იქ, როცა ის არ კმაყოფილდება „კეისრისადმი“ მოქალაქეობრივი დამოკიდებულებით და ითხოვს „ღმრთისასაც“. როდესაც სახელმწიფო დაუპირისპირდება ეკლესიის კანონებს, როდესაც ეკლესია და მისი წევრები ღვთის ნების საწინააღმდეგო სახელმწიფო კანონს წააწყდებიან, სადაც ირღვევა ზნეობრივი კანონები, სადაც სულს საფრთხე ემუქრება, ამ შემთხვევაში ყველას მართებს უპირატესად მორჩილება უფლისა: „მორჩილება ჯერ-არს ღმრთისა უფროს, ვიდრე კაცთა“. მარტინ ლუთერ კინგის სულისკვეთებით თუ ვიტყვით: „ბოროტებისადმი დაუმორჩილებლობა ისეთივე მორალური ვალდებულებაა, როგორიც _ სიკეთისთვის ხელშეწყობა!“
პრინციპში, ჟამთა სვლის მანძილზე, ორი მმართველობითი სუბიექტის წინააღმდეგობრივი ურთიერთმიმართება, დიდწილად განპირობებული იყო ინსტიტუციური მოწყობისა და ადმინისტრაციული თანამზრახველობის სირთულით. ამასთან, ყველაზე დიდი კონფლიქტები, როგორც წესი, საგანმანათლებლო სფეროში ურთიერთ არბიტრაჟის მცდელობებიდან მომდინარეობდა.
_ მეტად საინტერესო დაკვირვებაა…
_ იდეალური სახელმწიფო არის ერთობა თავისუფალი მოქალაქეებისა, რომლებიც ერთობლივი ძალისხმევით იცავენ მორალურ კანონებს. სახელმწიფო მოვალეა შექმნას ცხოვრებისათვის კარგი პირობები, დაიცვას მოქალაქეთა უფლებები: საკუთრება, სიტყვა, სიცოცხლე და აღკვეთოს ძალადობა, ესკალაცია თუ აგრესია საზოგადოებაში. ამ ამოცანის განსახორციელებლად ესაჭიროება მას ჯარი, პოლიცია, სხვადასხვა იურიდიული თუ სოციალური სტრუქტურა და ა. შ. მოკლედ რომ ვთქვათ, სწორედ ამ ინტერესების ერთობაა სახელმწიფო.
სახელმწიფოს, რომელსაც გაცნობიერებული აქვს თავისი კომპეტენცია, არ უნდა აცხადებდეს პრეტენზიას, გამოთქვას ავტორიტეტული აზრი სარწმუნოების საკითხებსა და ღვთის თაყვანისცემის ფორმებზე.
_ ეგ გასაგებია, მაგრამ ჩვენ მხოლოდ იმაზე არ ვსაუბრობთ, როგორ ცდილობს სახელმწიფო ისტორიულად ჩაერიოს ეკლესიის საქმეებში, არამედ ეს ხდება პირიქითაც _ როდესაც ეკლესია ერევა სახელმწიფოს მართვაში და თან ძალიან უხეში ფორმებითაც კი… მაგრამ აქ მნიშვნელოვანი ის არის, რატომ ვერ პოულობს ეკლესია და სახელმწიფო თანაარსებობის ჰარმონიას.
_ ეკლესია ადამიანის სულიერ სამყაროს აწესრიგებს, ხოლო სახელმწიფო მის გარეგნულ კეთილმოწყობაზე ზრუნავს. ამგვარი კეთილმოწყობის თაობაზე, უმაღლესი საზრისის ხელყოფის უმართებულობის შესახებ, აბრაამ ლინკოლნი შესანიშნავად ამბობდა: „ის, რაც ზნეობრივად მცდარია, ვერასოდეს იქნება პოლიტიკურად მართებული“.
სახელმწიფოებრივი და საზოგადოებრივი მისიის შეთავსების კლასიკური მაგალითია თუნდაც კათოლიკოს-პატრიარქის _ წმინდა ამბროსი აღმსარებლის მიერ გენუის კონფერენციაზე გაგზავნილი მემორანდუმი, რაც გახლდათ სრულიად ერის მაშინდელი ტკივილით დაწერილი საწუხარი, ერთგვარი პეტიცია, რომელმაც მსოფლიო თანამეგობრობას ღიად და გამჭვირვალედ წარმოუდგინა ის ავბედითი მდგომარეობა, რომელიც იმდროინდელ საქართველოში სუფევდა. ამდენად, ეკლესიას არა მხოლოდ უფლება აქვს, ასე მოიქცეს, არამედ ასეთი აქტიურობა პირდაპირ გამომდინარეობს მისი ბუნებიდან.
ქრისტიანობა თავისი არსით, უპირველესად, იმიტომაა აღმაფრთოვანებელი, რომ ყველაზე უფრო ღვთაებრივი ფორმით წარმოგვიდგენს თავისუფლების კატეგორიას. თავისუფლება _ ეს ის მდგენელია, რომელმაც ღმერთიც კი „უძლურად“ წარმოაჩინა ადამიანის არჩევანისა და ნების წინაშე. სწორედ ეს არის ჭეშმარიტი საოცრება. საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ცხოვრებაში კი თავისუფლება იზომება ხელმისაწვდომი ალტერნატივების რიცხვით ყველა სიტუაციაში. რაც უფრო მეტად აქვს მას არჩევანის სპექტრი, მით უფრო თავისუფალია პიროვნება მოქალაქეობრივად.
_ თავისუფლება ახსენე და აქ აუცილებლად უნდა შეგაწყვეტინო, რაოდენ სამწუხაროც არ უნდა იყოს ეს „საოცარი ჭეშმარიტება“, როგორც აღნიშნე, ყველას თავისებულად ესმის…
_ გეთანხმები. ყველაზე დიდი პრობლემა ის არის, რომ დღევანდელი საზოგადოება, მათ შორის, მრევლიც, ხშირ შემთხვევაში მოკლებულია პიროვნული თუ მოქალაქეობრივი თავისუფლების საღ გაგებას. პოლიტიკოსსა და ამომრჩეველს საქართველოში სხვადასხვანაირად გვესმის თავისუფლება. სამწუხაროდ, დაახლოებით ისე, როგორც მგელსა და ცხვარს, რის გამოც ეს ორი, სავსებით ბუნებრივია, რომ ფუნდამენტურ და მაკონსოლიდირებელ იდეაზე, ჯერჯერობით, ვერასდროს თანხმდება.
ეკლესია კი, როგორც ცოცხალი ორგანიზმი – დინამიკური უნდა იყოს, რომელიც განუწყვეტლივ აახლებს არსებობისა და ადამიანური ურთიერთობების გზებს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ხელთ დაგვრჩება არა ცოცხალი რწმენა, არამედ მარტოოდენ მორალური იდეოლოგია და რომანტიკულ-ზნეობრივი ნორმა, რომელიც მოკლებულია სულიერებას.
ზოგადად კი სახელმწიფოში არსებული ნებისმიერი ტიპის პრობლემათა გადაჭრის გზაზე ეკლესია ისეთივე უძლური უნდა იყოს, როგორც _ ღმერთი, როგორც სინდისი, რომელიც ურჩევს, სთხოვს, მაგრამ არ ძალადობს ადამიანზე, იცავს მის პიროვნულ თავისუფლებას.
_ როგორ უნდა მივაღწიოთ ამ შედეგს?
_ პირადი მაგალითის, სიტყვიერი ქადაგებისა და ზნეობრივი ავტორიტეტის გარდა, მას სხვა გავლენის ლეგიტიმური ბერკეტები არ აქვს ღვთისგან ბოძებული. ამასთან, ეკლესია, მისი ფუნდამენტური სწავლა-მოძღვრებითი საფუძვლებიდან გამომდინარე, პატივს უნდა სცემდეს ნებისმიერი პიროვნების არჩევანის თავისუფლებას, როგორც ღვთივბოძებულ, ფუნდამენტურ უფლებას, თუმცა, იმავდროულად, კვლავ ღვთივდადგენილი ნორმების შესაბამისად უნდა დარჩეს ავტონომიური _ მოიწონოს ან არ მოიწონოს გაკეთებული არჩევანი. თანახმად წმ. პავლე მოციქულისა: „ყველაფერი ნებადართულია ჩემთვის, მაგრამ ყველაფერი როდი მრგებს“. ჭეშმარიტება თავისი არსით არანაირად არ ზღუდავს თანამედროვე ადამიანის თავისუფლებას, არამედ აზრს სძენს მას, აჩვენებს მიზანს და გახრწნისგან იცავს. როგორც წმ. იოანე ღვთისმეტყველი ამბობს: „სცანთ ჭეშმარიტი და ჭეშმარიტებამ განგათავისუფლნეს თქუენ“.
_ მაგრამ ჩვენ გვაქვს რეალობა, ფაქტები, როდესაც ჭეშმარიტების „დაკანონებას“, მიღწევას ძალადობით ცდილობენ…
_ ჭეშმარიტებისა და სიმართლის მსახურება, სიყვარულისა და სხვისადმი შესაბამისი ლმობიერების გარეშე, შიზოფრენიის საწინდარია. დააკვირდით სქემატური და დაშტამპული კლიშეებით მოაზროვნე ფანატიკოსებს და თქვენ დაინახავთ მათში კლინიკურ რეალობას. მათი მუდმივი სურვილია, დასაჯონ ყველა, ვინც ოდნავ მაინც განსხვავებულად აზროვნებს. ეს არის შედეგი იმ მდგომარეობისა, როცა რწმენა იდეოლოგიად ყალიბდება და როცა კანონი ხდება კერპივით ცივი თუ უგრძნობი და როცა „სულიერება“ გვევლინება ცოდნის ჯალათად. ამ ვითარებაში გნოსეომაქიის ერესამდე (უცოდინარობის მწვალებლობა, თითქოს მორწმუნე ადამიანს არ სჭირდება ცოდნა, _ რედ.) ცოტა მანძილი რჩება.
_ და მაინც, დავუბრუნდეთ ხელისუფლებების, გნებავთ, სახელმწიფოსა და ეკლესიის კონფლიტქსა თუ თანაარსებობას დამოუკიდებლობის პერიოდიდან, როდესაც ბევრი რამის შეცვლა იყო შესაძლებელი. მინიმუმ თანაცხოვრების ახალი წესების დადგენა.
_ მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის სახელმწიფოსთან ზედმეტად გადაჯაჭვული იურიდიული ტანდემი სერიოზული პრობლემა და სულიერი სნებოვნებაა, რომელსაც ორივე მხარე დამოკიდებულებათა ზღვარდაუდებლობაში ავლენს.
პრეზიდენტი ზვიად გამსახურდია, რომელიც რუსიფიკაციის, კრემლის მეხუთე კოლონისა და „ველიკო-დერჟავული“ აგენტურის მამხილებელი გახლდათ, დაამხეს და ქვეყნიდან გააძევეს, რასაც უმძიმესი და ფატალური შედეგები მოყვა სახელმწიფოსათვის. პრეზიდენტ გამსახურდიას გარკვეული შეცდომებიც ჰქონდა.
_ რას გულისხმობ?
_ იგი არ ითვალისწინებდა პოზიტიური და ჯანსაღი სეკულარიზმის აუცილებლობას. მეტიც: ეკლესიის ნაციონალიზაციისა და სახელმწიფო პოლიტიკის ხელშემწყობ ინსტრუმენტად მოაზრების საქმეში ზედმეტად არასახარბიელო, თუმცა კი გულწრფელ ნაბიჯებს დგამდა. იგი ცდილობდა ახლებური სიმბიოზის შექმნას ზნეობრივი სიწმინდის ნიადაგზე, რაც, რაღა თქმა უნდა, ვერ განახორციელა მავანთა გამოისობით, რომელთაც ის უწუნებდა ამა თუ იმ მძიმეცოდვიან საქციელს.
_ თუმცა ჩვენ სახელმწიფოებრივ ჭრილში ვერ დავინახეთ, შეიძლება პირიქითაც ვთქვათ, დავინახეთ ეკლესიის _ საპატრიარქოს პოზიცია _ იგი გახდა მხარე, როდესაც ქვეყანა სამოქალაქო ცეცხლის ალში იყო გახვეული. და არა მარტო ამ დროს…
_ ბანდფორმირებების თარეში და მაროდიორობა, წითელი ინტელიგენციის კოლაბორაციონისტული დირექტივები, ედურად შევარდნაძის კორუფციული და ინფანტილური ხელისუფლების პარპაში, „ქურდულისა და შავი სამყაროს“ აღვირახსნილობა და მენტალური მჩაგვრელობა… _ სამწუხაროდ, ეს ის საკითხებია, რაზედაც საქართველოს საპატრიარქოს პოზიცია არ ჰქონია და არც არასდროს გაუპროტესტებია!
_ ან ჰქონდა და ამიტომაც არ გაუპროტესტებია… თუმცა შემდეგ ქვეყანა დამშვიდდა.
_ დიახ, საქართველოს 1995 წლის კონსტიტუციამ სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის ურთიერთობის განსაზღვრისას სამი უმნიშვნელოვანესი პრინციპი დაადგინა _ მე-9 მუხლი: 1. ეკლესია დამოუკიდებელია სახელმწოფოსგან; 2. სახელმწიფო აცხადებს რწმენისა და აღმსარებლობის სრულ თავისუფლებას; 3. სახელმწიფო აღიარებს ქართული მართლმადიდებელი ეკლესიის განსაკუთრებულ როლს საქართველოს ისტორიაში. საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია, რომელმაც 1990 წელს მსოფლიოს საპატრიარქოსგან ავტოკეფალია აღიდგინა და რომელიც დღენიადაგ იღებდა პასუხისმგებლობას ისტორიაზე, იმ პერიოდისთვის, უმეტეს შემთხვევაში, პოლიტიკურად ანგაჟირებული და დესტრუქციული იყო.
_ ანუ რას გულისხმობ?
_ ობიექტურობისთვის უნდა აღინიშნოს, რომ საპატრიარქოს ადმინისტრაცია და მენეჯმენტი, კათოლიკოს-პატრიარქ ილია II-ის მმართველობის პირობებში, ძალზე ლოიალური და, გარკვეული აზრით, კონფორმისტულიც კი იყო კრემლის საცეცებისა და მისი იდეოლოგიური მანქანების წინაშე. სწორედ ამგვარი მოცემულობის გათვალისწინებით, სადღეისოდაც, მრავალი ექსპერტი თუ ანალიტიკოსი სავსებით არგუმენტირებულად მიიჩნევს, რომ ამჟამინდელი საეკლესიო სისტემა არის კოლაბორაციონისტული რეჟიმი, რომელიც ძალაუფლებით ტკბობას განაგრძობს და ტრიუმფალიზმის ხიბლშია გახვეული.
_ რადგან უახლეს ისტორიას შევეხეთ, გვერდს ვერ ავუვლით კონკორდატს, რომელსაც, ასე თუ ისე, უნდა მოეწესრიგებინა ეკლესიისა და სახელმწიფოს ურთიერთობები არა მხოლოდ ქაღალდზე, რეალურ ცხოვრებაშიც…
_ აღნიშნული დოკუმენტი განსაზღვრავს ეკლესიის უფლებებს განათლების, ქონებრივ, საქორწინო და კულტურის სფეროებში; იცავს აღსარების საიდუმლოს, ადასტურებს სახელმწიფოს მხრიდან ეკლესიისთვის მიყენებული ზარალის არსებობას და სახელმწიფოს ვალდებულებას მისი ნაწილობრივი კომპენსაციის შესახებ.
_ ზარალის, რომელიც დღემდე დაუდგენელია და ჩვენ, გადასახადის გადამხდელები, ინფორმირებულებიც კი არ ვართ, როდემდე უნდა ვიხადოთ ეს კომპენსაცია?
_ დიახ, ეს ნამდვილად არის პრობლემა. დავუბრუნდეთ კონკორდატს, რომელიც ასევე აწესრიგებს ეკლესიისა და საერო ხელისუფლების ურთიერთობებს სახელმწიფოს ზოგიერთი ფუნქციის შესრულების პროცესში _ სამხედრო ნაწილებში, სასწავლო დაწესებულებებსა და საპატიმროებში მოძღვრის ინსტიტუტის თაობაზე.
სახელდობრ, განათლების სეკულარული ხასიათი გულისხმობს საჯარო საგანმანათლებლო დაწესებულებების პირდაპირ რელიგიურ-კონფესიური ზეწოლისგან თავისუფლებას და იგი მოქალაქეთა სინდისისა და აღმსარებლობის თავისუფალ არჩევანს ეფუძნება. ამ შემთხვევაში განათლების ორგვარი ფორმა ფუნქციონირებს: 1) რელიგიისა და ეთიკის სწავლების; 2) რელიგიის შესახებ ინფორმაციული ცოდნის მიწოდების.
უნდა ითქვას, რომ საქართველო ერთადერთი ქვეყანაა ცივილიზებულ სამყაროში, სადაც რელიგიური სწავლება აბსოლუტურად სტერილურია.
_ სტერილურობა განმარტე, თუ შეიძლება…
_ კონსტიტუციური შეთანხმება მტკიცე სამართლებრივი საფუძველია საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის. მასში ცვლილებებისა და დამატებების შეტანა შესაძლებელი იქნება მხოლოდ სახელმწიფოსა და ეკლესიის ურთიერთშეთანხმებით. ამასთანავე, სახელმწიფო ორგანოების მიერ კონსტიტუციური შეთანხმების ნორმებისა და პრინციპების საწინააღმდეგოდ გამოცემულ სამართლებრივ აქტებს იურიდიული ძალა არ ექნებათ. ამასთან დაკავშირებით მართებულად აღნიშნავენ იურიდიულ ლიტერატურაში, რომ „ეს შეთანხმება არ არის სახელმწიფოს, როგორც უფლებრივად ზემდგომი ორგანიზაციის ქვემდგომისათვის უფლებების ბოძების დოკუმენტი. იგი წარმოადგენს თანასწორუფლებიანი ორი იურიდიული პირის შეთანხმებას საკუთარი ქვეყნის მოქალაქეთა წინაშე პასუხისმგებლობის გადანაწილების შესახებ. ამგვარად, მასში ცვლილებების შეტანა შესაძლებელია მხოლოდ ორივე მხარის უმაღლესი საკანონმდებლო ორგანოს – საქართველოს პარლამენტისა და წმინდა სინოდის დამტკიცებით. ცვლილებისთვის საჭიროა, აგრეთვე, ორმხრივი ხელმოწერა, ანუ ცვლილების მომხრე უნდა იყოს როგორც სახელმწიფო, ისე _ ეკლესია. ამით იურიდიულად თავიდან იქნება აცილებული მთავრობის თვითნებური ქმედება ეკლესიის მიმართ.
_ სხვათა შორის, სწორედ ეს ურთიერთდამოუკიდებლობა განსაზღვრავს მეტწილ შემთხვევებში მნიშვნელოვან პრობლემებს.
_ თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ზემოთ მოხმობილმა უპრეცედენტო მოვლენამ, რომელმაც ხაზგასმით აღიარა დომინანტი ეკლესიის როლი სახელმწიფოებრივი განვითარების, ეროვნულ-კულტურული ფასეულობებისა და სულიერი ღირებულებების, ანუ თვითმყოფადი იდენტობის შენარჩუნებაში, გარკვეულწილად, გააჩინა საზიანო საცდურიც ქრისტიანიზაციისა და მისიონერული პროცესის დაცულობის საქმეში საკუთრივ ეკლესიისთვის. ამასთან, აუცილებელია აღინიშნოს, რომ ამ უპირატესობას აქვს ქაოსური ხასიათი, მკაცრად არ არის კანონმდებლობით რეგლამენტირებული და ვალდებულებებში ფიქტიურ-ფორმალურია. ზოგ შემთხვევაში კი იგი პრინციპულად ვრცელდება მოქალაქეთა ურთიერთობებზე და გარკვეული ფორმით, მაგალითად, საგანმანათლებლო დაწესებულებებში ინდოქტრინაციითა და პროზელიტიზმით, ზღუდავს მათ თანასწორობას.
_ და მაინც, უმნიშვნელოვანესია დამოუკიდებელი ინსტიტუტის, ეკლესიის, სახელმწიფოში სახელმწიფოს დაფინანსების საკითხი…
_ საქართველოში მართლმადიდებელი ეკლესიის მატერიალური მხარდაჭერა მასშტაბურია და ბიუჯეტიდან დოტაციის წესით მიღებული პირდაპირი დაფინანსების გარდა, სარეზერვო ფონდებიდან და მუნიციპალიტეტების ბიუჯეტიდან თანხების მიღებასა და საკმაოდ დიდი ოდენობის უძრავ-მოძრავი ქონების გადაცემას მოიცავს. ეკლესიის დაფინანსება კონსტიტუციური შეთანხმებით გათვალისწინებული პირობების დარღვევით ხორციელდება და ზიანის ანაზღაურებისა და კომპენსაციის ნაცვლად, ეკლესია რეალურად სახელმწიფოსგან პირდაპირ დაფინანსებას იღებს. მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის გამოყოფილი მატერიალური სიკეთის ძირითადი ნაწილი გაურკვეველი საქმიანობის განხორციელებას ხმარდება და წინააღმდეგობაში მოდის სეკულარიზმის კონსტიტუციურ პრინციპთან. დაფინანსების პრაქტიკის ანალიზი აჩვენებს, რომ სახელმწიფო, როგორც წესი, არ ამოწმებს მართლმადიდებლური ეკლესიისთვის უძრავ-მოძრავი ქონებისა თუ ფინანსური სახსრების გადაცემის საჭიროებას და შემდგომში ამ სახსრების გამოყენების მიზნობრიობას. ანუ არ არსებობს არავითარი მონიტორინგი აუდიტის წესით.
_ რეალურად მიანიშნებ კორუფციის შესაძლებლობაზე ეკლესიაში. მაგრამ თავად ეკლესიის წარმომადგენლები, უფრო სწორად, საპატრიარქო, ასეთი აზრის განვითარებას ეკლესიის დისკრედიტაციის მცდელობად მიიჩნევს…
_ დიახ, არსებობს იმგვარი წარმოდგენაც, რომლის მიხედვითაც მავანნი აცხადებენ, რომ საპატრიარქოში კორუფცია ვერ იქნება, რადგან მას, როგორც ინსტიტუციას და რელიგიურ ორგანიზაციას, სახელმწიფოს წინაშე არანაირი ფინანსური ვალდებულება არ გააჩნია და შესაბამისად ყველა სახის მანიპულაცია თუ მაქინაცია გამართლებულად მიიჩნევა, რადგან კანონი არ ირღვევაო. ვფიქრობ, რომ ასეთი მსჯელობისას ავიწყდებათ ერთი, მეტად საგულისხმო გარემოება: საუბარი ეხება რელიგიურ ორგანოს, რომელსაც კონსტიტუციაზე, სისხლისა თუ სამოქალაქო სამართლის კოდექსზე მაღლა, მორალური სტანდარტი, ზნეობრივი სიწმინდე, უანგარობა და უპოვარება ევალება მისივე სარწმუნოების მცნებებიდან გამომდინარე და თუკი ანტიკორუფციული სამსახური ან სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური მას არ ამხელს, ეს იმას როდი ნიშნავს, რომ იქ ყველაფერი რიგზეა და ფილიგრანული კრისტალურობით ვითარდება. სინდისთან მარტო დარჩენილი და იმუნიტეტმორგებული საპატრიარქოს მესვეურები რომ მხოლოდ საგანმანათლებლო დაწესებულებებისთვის არ ხარჯავენ თანხებს, ეს, ალბათ, ვიზუალურადაც თვალში საცემი და აშკარაა.
_ და რა უფლება გვაქვს, არ ვენდოთ მათ პატიოსნებას, ეჭვი შევიტანოთ მათ ქმედებებში?
_ ეკლესიაში სავსებით განსხვავებული კრიტერიუმები და საზომია პატიოსნების, სიმართლისა და პასუხისმგებლობისა, ვიდრე საერო სივრცეში. ამასთან, კანონზე მაღლა არავინ უნდა დადგეს! რომელიმე ცოდვა თუ არ არის კრიმინალიზებული, სულაც არ მეტყველებს ვინმეს მორალურ უდანაშაულობაზე. ხშირად მოისმენთ ისეთ შეფასებებსაც, სადაც ეკლესია-მონასტრების, ტაძრებისა და სამლოცველოების აგება და ამ საქმისთვის ფულადი სახსრების ხარჯვა, უპირველეს პრიორიტეტად მიიჩნევა. არადა, იდეაში, ეკლესიის ძლიერება არა შენობა-ნაგებობების სიმრავლეში, არა იურიდიულ ბერკეტებში, ფინანსურ რესურსებსა და გავლენის სფეროებში, არამედ სულიერი ტაძრების, ანუ ადამიანების შინაგან და ინტელექტუალურ აღმშენებლობაში გამოიხატება. შესაბამისად, თუ მაინც სასურველია, რომ თანხების ინვესტირება სწავლა-განათლების სფეროში მოხდეს, დიდი ალბათობით, სწორედ ეს იქნება ეკლესიის წარმატების ნამდვილი გამოხატულებაც.
აღსანიშნავია, რომ სახელმწიფოს მიერ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის გაწეული პირდაპირი ფინანსირება 2013 წლისთვის 25 მილიონ ლარამდე გაიზარდა. სულ 2002-2015 წწ. სახელმწიფოს მიერ ეკლესიისთვის გაწეულმა პირდაპირმა ფინანსურმა დახმარებამ 230 მილიონ ლარს გადააჭარბა. ამას გარდა, ცალკე შემწეობის სახით არსებობს მუნიციპალიტეტების მიერ გაწეული ფინანსური დახმარება, რაც იმავე პერიოდში 5 მლნ. ლარს აჭარბებს. აქვე აუცილებელია აღინიშნოს, რომ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის საქმიანობა არ იბეგრება და მღვდელმსახურები განთავისუფლებულნი არიან სავალდებულო სამხედრო სამსახურისგან; საპატრიარქოზე არ ვრცელდება აუდიტისა და სხვა მაკონტროლებელი სამსახურების ხელისუფლება. ეს ერთადერთი ორგანიზაციია, რომელსაც სახელმწიფო მსგავს დახმარება/შეღავათებს უწევს.
_ ფაქტია ისიც, რომ ყოველწლიურად იზრდება საპატრიარქოსთვის გადაცემული ქონების მოცულობა და ოდენობა…
_ ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრმა (EMჩ) შეისწავლა ბოლო პერიოდის ყოველწლიური საბიუჯეტო სუბსიდირების მიღმა, სახელმწიფოს მხრიდან საპატრიარქოსთვის ფინანსური და ქონებრივი რესურსის გადაცემის პრაქტიკა. აღმოჩნდა, რომ 2016-2017 წლებთან შედარებით, 2018 წელს საპატრიარქოსთვის გადაცემული ქონების მასშტაბი მუდმივად მატულობს, რაც, სავარაუდოდ, მიმდინარე პოლიტიკურ პროცესებს, მათ შორის, წინასაარჩევნო კონტექსტს უკავშირდება. ამასთან, ნიშანდობლივია, რომ 2014-2018 წლებში სახელმწიფომ საპატრიარქოს 1 714 822 კვ.მ. მიწის ფართობი გადასცა. ტენდენცია პროგრესირებადია და ამოუწურავ ხასიათს იძენს. ამ ფონზე მოსყიდვის, ფულის გათეთრების, კარტელური ბიზნეს-სქემებისა და მონოპოლიის არამართლზომიერი გამოვლინებები ბუნებრივ მდგომარეობად ჩამოყალიბდა. სწორედ ეკლესიის გარდაუვალმა მიდრეკილებამ მეტი და მეტი გაპოლიტიკურებისადმი, ანუ ფუფუნების, კომფორტისა და განცხრომისადმი, წარმოშვა ყველაზე სერიოზული კრიზისები ქრისტიანობის ისტორიაში. სწორედ მაშინ, როდესაც ქრისტიანობა პოლიტიკურობის აპოთეოზს აღწევდა, ის უმალ განიცდიდა შიდა კრიზისს, რომელიც მასვე აზარალებდა.
_ და მაინც, რატომ გვჭირდება სეკულარიზმი?
_ ქართული რეალობის პარადიგმიდან თუ ამოვალთ, დანანებით უნდა აღვნიშნოთ, რომ ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის ურთიერთობა, ხშირად გამხდარა ვაჭრობის საგანი, სადაც ამომრჩეველი, ელექტორატი თუ მრევლი, საბაზრო საქონლად აღიქმება. პოლიტიკური ხელმძღვანელობა და ისტებლიშმენტი მაამებლურ დამოკიდებულებაშია დომინანტ ეკლესიასთან და ტრადიციულ რელიგიებთან იმისთვის, რათა დივიდენდები მოიპოვოს მოსახლეობაში.
სეკულარიზმის შემთხვევაში საინტერესოა ხუან ლინცისა და ალფრედ სტეპანის ფორმულა ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის „ორმაგ გამიჯვნაზე~. პრაქტიკულად, ეს ნიშნავს ორმაგ ავტონომიას: ეკლესიას უნდა შეეძლოს ხელისუფლებისგან დამოუკიდებლად მოქმედება, ასევე ხელისუფლებასაც უნდა შეეძლოს ეკლესიიგან დამოუკიდებლად გადაწყვეტილების მიღება.
_ მაგრამ, პრაქტიკულად, ეს ასე არ ხდება, რაც ეკლესიას მნიშვნელოვნად აზიანებს და მეტიც, იგი სახელმწიფოს განვითარების შემაფერხებელ ინსტიტუტად ყალიბდება…
_ ისტორიულად, ჯანსაღი ეკლესია ყოველთვის ერთი პრიზმიდან ამოდიოდა _ ის, ერთი მხრივ, ღმერთს ანიჭებდა საკუთარ იმპერიუმს, ხოლო მეორე მხრივ _ კეისარს საკუთარ დომინიუმს. სწორედ ამ ფაქტორმა აქცია ქრისტიანობა იმპერიულ და ლეგალიზებულ რელიგიად, რადგან სხვა მონოთეისტური რელიგიებისგან ყველაზე მეტად სწორედ „ღმრთისა“ და „კეისრის“ ძალაუფლების სივრცეთა ერთმანეთისგან გამიჯვნით განსხვავდებოდა იგი. სადღეისოდ შექმნილ ქართულ გამოცდილებაზე თუ შევჩერდებით, ფაქტია, რომ კონფესიური სახელმწიფო წყობილება, კლერიკალიზმი, პაპოცეზარიზმი, ეპანაგოგა და თეოკრატია _ სამწუხაროდ, ეს ის რეაქციული პოლიტიკაა, რომელიც მავანთა მსოფლმხედველობრივი მიზანია. ეს ის სენია, როდესაც ეკლესია თავის პრეროგატივას აჭარბებს. ფაქტობრივად, ამ მოდელის დანერგვას ცდილობს დღევანდელი, აწ უკვე დისკრედიტებული და რენომე დაქვეითებული საპატრიარქოს ადმინისტრაცია.
ამრიგად, მნიშვნელოვანია, ქრისტიანობის თანამედროვე მესვეურებმა საქართველოში ჯეროვნად დააფასონ პატრიარქ ამბროსი ხელაიას აზრი, რომ „რელიგია არ არის სახელმწიფოსაგან წარმოშობილი და დაწესებული. მას აქვს თავისი დამოუკიდებელი საფუძველი არსებობისა და მათ აქვთ სხვადასხვა სფერო მოქმედებისა“. როგორც შემდეგ სიტყვებში პატრიარქი ამბობდა, გინდ ეკლესიისთვის ყველანაირი პოლიტიკური და იურიდიული სტატუსი ჩამოერთმიათ, „მას მაინც დარჩება ერთი სფერო თავისუფალი მოქმედებისა, ერთი კუთხე, თავისი წმიდათა წმიდა… ეს არის მისი შინაური რელიგიური ცხოვრება, რომელიც ექვემდებარება ღვთისაგან დაწესებულ ნორმებს“.
შექმნილი ვითარებიდან გამომდინარე, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ თანამედროვე თეოლოგებსა და სასულიერო პირებს განსაკუთრებული პასუხისმგებლობა და მისია ეკისრებათ სეკულარიზმის ჭეშმარიტი მნიშვნელობის ფართოდ წარმოჩინებასა და პოპულარიზებაში.

კოკა წერეთელი