თამუნა მჭედლიშვილი

კურორტ ბახმაროსთვის სამშენებლო კომპანია „ორბის“ პროექტის სინათლეზე გამოტანამ საზოგადოებაში არაერთგვაროვანი რეაქცია გამოიწვია.  პროექტს, ფაქტობრივად, არ ჰყავს მომხრეები პროფესიულ წრეებში. სამოქალაქო საზოგადოებაც და ადგილობრივი მოსახლეობაც ერთიანია პროექტის რისკების შეფასებისას.

მნიშვნელოვანი და გასათვალისწინებელია ერთი გარემოებაც _ კომპლექსის, რომელიც „ორბის“ თქმით უნდა იყოს ბახმაროს ცენტრი,  ქალაქგეგმარებითი პროექტი ისე მომზადდა და შეთანხმდა ეკონომიკის სამინისტროსთან, რომ  საზოგადოების ჩართულობა გადაწყვეტილების მიღების პროცესში აბსოლუტურად იგნორირებული იყო. ჩვენს მკითხველს გვინდა შევახსენოთ, რომ ევროკავშირთან აღებული ვალდებულებების თანახმად, ქალაქგეგმარებითი პროექტების შემუშავებისა და გადაწყვეტილების მიღების პროცესში სავალდებულოა, დაცული იქნეს მოქალაქეთა ჩართულობისა და თანამონაწილეობითი დაგეგმარების პრინციპები. ანალოგიურ მოთხოვნებს აყენებს გაეროს მდგრადი განვითარების მიზნებიც, რათა სივრცეები განვითარდეს ინკლუზიურად და გათვალისწინებული იყოს ავთენტიკური ლანდშაფტის შენარჩუნება-დაცვის პრინციპები.

არის თუ არა „ორბის“ პროექტი ბახმაროს სწორი განვითარების წინაპირობა? საჭიროებს თუ არა ტერიტორია მასშტაბური მონსტრული მიზიდულობის ცენტრს? როგორ „ხედავენ“ ერთ შენობაში მოქცეულ ბახმაროს არქიტექტორები? წაახალისებს თუ არა მსგავსი პროექტის განხორციელება სამომავლოდ კურორტზე ამ ტიპის განაშენიანებას? რა ბუნებრივი კატაკლიზმების გამოწვევა ან ზიანის მიყენება შეუძლიათ ასეთი მასშტაბის მშენებლობებს ბახმაროში?

„ქრონიკა+“ კომპანია „ორბის“ მიერ კურორტ ბახმაროში ასაშენებელი წარმოდგენილი პროექტის შესახებ ესაუბრება არქიტექტორსა და ქალაქმგეგმარებელ ირაკლი ჟვანიას:

_ ბატონო ირაკლი, ძალიან დიდი უკმაყოფილება და კრიტიკა მოჰყვა „ორბის“ მიერ წარმოდგენილ სასტუმროს ტიპის კომპლექსურ პროექტს, რომლიც ბახმაროში უნდა აშენდეს. თქვენი აზრით, რატომ გახდა მიუღებელი ეს მასშტაბური პროექტი როგორც ადგილობრივი მცხოვრებლისთვის, ასევე მთლიანად საზოგადოების ფართო ნაწილისთვის, რომელთაც წარმოდგენილ პროექტს მონსტრიც კი შეარქვეს?

_ ბახმაროსთვის სამშენებლო კომპანია „ორბის“ მიერ წარმოდგენილი პროექტი ძალიან ბევრი კუთხით არის მიუღებელი. ჯერ ერთი, ძალიან დიდი, ბახმაროსთვის მონსტრული მასშტაბისა და პარამეტრების შენობა არის, რაც ამოვარდნილია აბსოლუტურად გარემო კონტექსტიდან _ როგორც ბუნებრივი ლანდშაფტიდან, ასევე ბახმაროში საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში ჩამოყალიბებული ნაშენი გარემოსგან. ასეთ ალპურ და  მთიან ლანდშაფტში ასეთი უზარმაზარი შენობების ჩადგმა არის ძალიან უხეში ჩარევა გარემოში და არ არის მართებული. რატომ? იმიტომ, რომ ერთიანი, დიდი ფორმის შენობა იკითხება საკმაოდ უხეშად. წარმოდგენილი პროექტი ვიზუალურადაც დიდია, რაც ესთეტიკურადაც ამახინჯებს ბუნებრივ გარემოს და იქ არსებული მცირე ზომის სახლების ჰარმონიას, რომელიც შეფენილია რელიეფზე. გარკვეულწილად, პროექტის ასეთი დიდი მასშტაბი, ჰარმონიაში მოქცეულ უკვე არსებულ განაშენიანებასა და ბუნებრივ ლანდშაფტს შორის, ირღვევა ვიზუალურადაც. არსებული განაშენიანებების მასშტაბი ადამიანურია. რა თქმა უნდა, ერთ შენობაში მოქცეული უზარმაზარი სამშენებლო სივრცე გამოიწვევს კოლოსალური კედლის ეფექტის მქონე ნაგებობის წარმოშობას, სადაც დაიბლოკება ხედები და გაუარესდება ჰაერი, აერაცია. ამიტომ სწორი იქნებოდა, მთელი ამ მოცულობის მშენებლობის არა ერთ შენობაში ჩასმა, არამედ რამდენიმე მცირე ზომის შენობად გაყოფა.

_ რას გულისხმობთ?

_ მასშტაბური პროექტის რამდენიმე მცირე ზომის შენობად დაყოფას და სივრცის გახსნას ვგულისხმობ, სადაც უკეთესი მზის განათება იქნებოდა. ამგვარად, აღარ მივიღებდით ერთ დიდ მონსტრულ შენობას და რამდენიმე შენობაში გადანაწილებული ფართი გვექნებოდა. მივიღებდით რამდენიმე მცირე ზომის ნაგებობას გახსნილი ხედებით, ლანდშაფტი არ იქნებოდა დაბლოკილი, უკეთესი იქნებოდა აერაციაც, მზის სხივების მოხვედრა ამ ცალკეული ნაგებობების სივრცეებში.

_ როგორ შეაფასებდით „ორბის“ მიერ წარმოდგენილ პროექტს? გამოირჩევა ეს მასშტაბური ნაგებობა რაიმე არქიტექტურული ღირებულებით და განსაკუთრებულობით?

_ როცა ამ შენობის პროექტს ვუყურებთ, არაფერი მიუთითებს  მთის არქიტექტურაზე, რაც სპეციფიკური მიმართულებაა. ყველა ქვეყანაში არსებობს მთის არქიტექტურის სპეციფიკა _ თავისი ადგილობრივი კულტურული და არქიტექტურული ელემენტების გათვალისწინებით და სწორედ ასეთი მიდგომით უნდა დამუშავებულიყო ეს პროექტი, ჩემი აზრით. მთის არქიტექტურისთვის დამახასიათებელი არის ორქანობიანი სახურავები გარკვეული დახრის კუთხით, ასევე დამახასიათებელია ხის მასალის გამოყენება.

_ „შალეს“ სტილს გულისხმობთ?

_ დიახ, „შალეს“ ტიპს, როგორც ამას ალპებში ეძახიან. ძალიან საინტერესოდ შეიძლებოდა ასეთი სტილის პროექტის, მაგალითად, ქართულ რეალობაში გადმოტანა _ „შალეს“ ტიპისა და მასშტაბის შენობების, გარკვეულწილად, ქართულ, თუნდაც, გურულ ტრადიციულ არქიტექტურაში გადათარგმნა. შესაბამისად, რამდენიმე ნაწილად დაყოფილი მთლიანი მოცულობა უფრო ბუნებრივად შეიძლებოდა არსებულ ფერდზე გადანაწილებულიყო.

_ „ორბის“ პროექტი არის მიზიდულობის ცენტრის შექმნით „გამოჩეკილი“ მონსტრი?

_ როდესაც საუბარია მიზიდულობის ცენტრის შექნაზე, ეს მიზიდულობის ცენტრი არანაირად არ ნიშნავს, აპრიორი, ერთ შენობაში ყველაფრის ჩატენას. ამის გამო ზიანდება და ფუჭდება ყველაფერი, რის შესახებაც უკვე ვისაუბრე… ამიტომ ეს ცენტრი შეიძლება გადანაწილდეს ერთმანეთის მიმართ ისე, რომ „რაღაც“ შექმნან… მათ შორის საინტერესო საზოგადოებრივი, ღია სივრცე, სადაც რეკრეაციული ზონებიც იქნება, გასართობი ობიექტებიც და საბავშვო სივრცეებიც… აბსოლუტურად არ უშლის ხელს მცირე მოცულობითი დაყოფა ყველა იმ მიზნის მიღწევას, რაც პროექტის განმხორციელებლებს სურთ _ განათავსონ რესტორნები, აუზები, სპორტული დარბაზები და ა. შ. ამ ყველაფერს კი სჭირდება მთაში პროექტირების გამოცდილების მქონე არქიტექტორი, რაც ამ შემთხვევაში არ ჩანს. ეს შენობა შიძლება იდგეს ზღვის პირას პლაჟზე, ეს შენობა შეიძლება იდგეს ქალაქშიც… არაფერი მიუთითებს იმას, რომ ეს უზარმაზარი შენობა არის მთიანი გარემოსთვის დაპროექტებული.

_ მასშტაბურობისა და მონსტრი შენობის დაპროექტებით „ორბი“ თავს „იმართლებს“ ტურისტების წლიური რაოდენობითა და სეზონის ამუშავების გათვლებით, რაც ვითომ „ჩადეს“ ამ კონკრეტულ პროექტში… გათვლა წელიწადში 300 000 ადამიანზე აქვთ, ანუ თვეში, დაახლოებით, 25 000-ს ტურისტს მიიღებენ…

_ ამ დროს არაფერ შუაშუია ეს ორი რამე ერთმანეთთან. როგორც თქვენთან საუბარში ავხსენი, თუ როგორ შეიძლებოდა ამ პროექტის განხორციელება, მარტო ზამთრის სეზონს არ ნიშნავდა. ზაფხულის პეროდშიც მუშაობს ალპებში „შალეები“ და წელიწადის ნებისმიერ დროს, ზამთარ-ზაფხულ. ანუ ერთ შენობაში მოქცევა არაფერ შუაშია კომპლექსის ან კურორტის მთელი წლის განმავლობაში მუშაობასთან.

_ ბატონო ირაკლი, რამდენი მეტრი იქნება „ორბის“ პროექტის მიხედვით შენობის სიმაღლის მაქსიმუმი? 12 მეტრია პროექტში დაფიქსირებული, თუ არ ვცდები.

_ დიახ, სიმაღლე 12 მეტრია, მაგრამ იმის გამო, რომ შენობა დახრილ ფერდობზეა და მისი სხვადასხვა ნაწილები ტერასულად ვითარდება წინა მხრიდან, შიდა ეზოდან თუ შევხედავთ, ეს 12 მ. ბევრად მეტად მოგეჩვენებათ. ეს იმიტომ, რომ დაბალ წერტილში, კონკრეტულ ნიშნულზეა 12 მ. სიმაღლე. ჩემი აზრით, 12 მეტრში ვერ ჩაეტევა… შენობა ფერდს მიუყვება, პირველ მხარეს რომ ვუყურებთ, 6 სართულია, მაგრამ შემდეგ ზევით იწევს. თვალითაც კი შეიძლება დაითვალო რვა სართული, თუ ყველაზე დაბალ და მაღალ წერტილებს გდავთვლით. ამიტომაც ვამბობ, რომ საჭიროა ამ მოცულობის დაყოფა, რადგან ერთიან მოცულობად ეს სიმაღლეც აღიქმება ერთიანობაში _ ყველზე დაბალ წერტილში და უკანა მხარეს. ერთიანობაში ამიტომაც არის შესაბამისად ასეთი ეფექტი _ მონსტრი შენობის დეფექტი.

_ ასეთი მასშტაბური მშენებლობის დაწყებას, მის საბოლოო სახემდე მიყვანას, უპირველეს ყოვლისა, სჭირდება ინფრასტრუქტურის მოწყობა: გზების დაგება, წყალ-კანალიზაციის გაყვანილობების ჩაყრა, ნარჩენების გატანა, ელექტრო გაყვანილობის მონტაჟი… საინტერესოა, ამ სახის სამუშაოების გატარება კომპანია „ორბს“ აქვს ვალდებულებად დაკისრებული, თუ ადგილობრივ მუნიციპალიტეტს?

_ რაც შეეხება ვალდებულებას, გარემოს ინფრასტრუქტურის მოწესრიგების შესახებ კომპანია „ორბს“ არ აქვს ხელშეკრულებაში ასეთი სახის მითითება ჩაწერილი. გზების მოწესრიგება გასაგებია, რომ მუნიციპალიტეტის საქმეა, მაგრამ ჩვენ არც მუნიციპალიტეტის სახელმწიფო საჯარო სექტორის მხრიდან გაგვიგია მსგავსი რამ. გასაკვირია: არც ხელშეკრულებაში არის ჩადებული ის, რომ სახელმწიფო კისრულობს ინფრასტრუქტურის მოწესრიგებას. შედეგად მივიღებთ იმას, რომ მიზიდულობის ცენტრში თუ წელიწადში 300 000 სტუმარი უნდა მიიღონ, კითხვა ჩნდება, _ როგორი ინფრასტრუქტურით უნდა ისარგებლოს ამდენმა ტურისტმა? როგორი გზებით უნდა მივიდეს დანიშნულების ადგილას და თუ ეს საერთოდ გათვალისწინებული არც არის, წარმოიდგინეთ, რა ცუდ დღეში ჩავარდება გარემო… თუ გრუნტის გზებით უნდა მიხვიდე ამხელა კომპლექსთან, რას გამოიწვევს ეს? ზამთარში, თოვლის პირობებში _ ტალახსა და სიბინძურეს, ზაფხულში _ მტვერსა და გამონაბოლქვს. ამის მაგალითები ძალიან ბევრი გვაქვს ბაკურიანსა და გუდაურში, სამწუხაროდ. მანქანების საშინელი საცობები იქმნება, როდესაც ყველა იმ ერთი წერტილისკენ მიემართება. ამიტომ მოუწყობელი ინფრასტრუქტურა გააუარესებს მდგომარეობას და ავნებს გარემოს. ან დაგროვილი დიდი რაოდენობა ნარჩენებისა ვინ უნდა გაიტანოს, ან ასეთი დიდი მოცულობა წყალმომარაგებისა და კანალიზაციის რამ უნდა გაატაროს? შესაბამისად, ჩემი აზრით,  ბახმაროში სიტუაცია, ამ მხრივ, ბევრად გაუარესდება.

_ არის თუა არა სადისკუსიო ველი შექმნილი არქიტექტორებსა და ადგილობრივებს შორის, რათა არსებულ საგანგაშო სიტუაციას  სწორი მიმართულება მიეღო?

_ ასეთი პლატფორმის შესახებ მე პირადად არ მსმენია. მხოლოდ სოციალურ ქსელში, მედიაში, ცალკეულ კერძო საუბრებში კი, მსჯელობენ… მაგრამ ერთიანი პლატფორმის შესახებ, ჯერჯერობით, ინფორმაცია არ მაქვს. რამდენადაც ვიცი, ადგილობრივი მოსახლეობა მობილიზებულია, მაგრამ რის გამოსწორებას შეძლებს, ძნელი სათქმელია… 

_ კომპლექსის მშენებლობის დასრულება 2025 წლისთვის არის დაგეგმილი. რამდენად გახლავთ შესაძლებელი, 2 წელიწადში ასეთი მასშტაბური კომპლექსის, თანაც ასეთი რთული რელიეფის გათვალისწინებით, მშენებლობის დასრულება მოესწროს?

_ ეჭვი მეპარება, ასეთი მასშტაბის კომპლექსი 2 წელიწადში აშენდეს. ბახმაროში ნახევარი წელი თითქმის თოვლია, რომელიც სამშენებლო სეზონს ამოკლებს… ფაქტობრივად, მხოლოდ ერთი წლის სამშენებლო სამუშაოების 2 წლის განმავლობაში ჩატევა ვერ მოესწრება. ზაფხულის სეზონზე, როდესაც იქ უამრავი დამსვენებელია, მთელ ტერიტორიაზე უნდა მიმდინარეობდეს მასშტაბური სამშენებლო სამუშაოები _ როგორც საძირკველის ამოღების, ასევე ბეტონის ჩასხმის და მასალების მიწოდების. ეს შექმნის ძალიან რთულ მდგომარეობას: სამშენებლო ტექნიკის მოძრაობის კუთხით, იქაურობის გადატვირთვით _ გამონაბოლქვის, სამშენებლო მტვერისა და მოუწესრიგებელი სამშენებლო მოედნების სახით. მოსახლეობამაც ძალიან კარგად იცის, როგორ „მოწესრიგებულად“ მიმდინრეობს ხოლმე საქართველოში სამშენებლო პროცესი… მაგალითად, ბათუმში „ორბის“ ცათამბჯენებს რომ მიუახლოვდე, ჯერ კიდევ დატვირთულია მთლიანად და ტერიტორია ისევ შემოღობილია, რადგან ტროტუარის, პირველი სართულის დონეზეც, ჯერ კიდევ, უამრავი ნაგავი ყრია. ასეთი სიტუაცია განმეორდება ბახმაროშიც… ეს ძალიან შეაწუხებს დამსვენებელს, რომელიც იქ სუფთა ჰაერისთვის ავა…

_ ბატონო ირაკლი, ბახმაროს კომპლექსის პროექტის ავტორი „ვილკინსონ ეირია“ა. რატომ შეაჩერა არჩევანი „ორბმა“ უცხოურ კომპანიაზე და არა ადგილობრივზე?

_ არ ვიცი, ამაზე „ორბმა“ უნდა გასცეს პასუხი. „ვილკისონ ეირი“ უცხოური კომპანიაა, თუმცა წეღანაც ვთქვი, რომ მთაში პროექტირებას სჭირდება გამოცდილბა. ეს გამოცდილება „ვილკინსონ ეირს“ არ აქვს, როგორც ჩანს. ამ კომპანიის საიტზე შევედი და ვერცერთი პროექტი ვერ მოვიძიე, რომელიც განხორციელებული იქნებოდა ალპურ ლანდშაფტში. მათ ინდუსტრიული დიდი პროექტები აქვთ დიდ ქალაქებში. უბრალოდ, ეს აქრქიტექტურა არ არის მთის არქიტექტურა. ის, რომ კომპანია დიდია და ცნობილია, არ ნიშნავს ხოლმე იმას, რომ ყოველთვის, ყველა ადგილას კონკრეტულ დავალებას სწორად შეასრულებს. ბევრად უკეთესად შეეძლო ასეთი პროექტი დაემუშავებინა მცირე არქიტექტურულ ოფისს, რომელიც მუშაობს საფრანგეთში, შვეიცარიაში, ავსტრიაში, რომლებსაც დიდი გამოცდილება აქვთ შექმნან მთის არქიტექტურა. ეს შეიძლება ყოფილიყო ადგილობრივიც და უცხოურიც ერთობლივი. კარგი იქნებოდა თანამშრომლობა რაღაც დონეზე, რათა გამოყენებული ყოფილიყო ადგილობრივი, ტრადიციული გურული ელემენტები არქიტექტურაში, რაც ძალიან მოუხდებოდა, დაამშვენებდა და შეერწყმოდა როგორც შენობას, ასევე  გარემოს.

„ქრონიკა+“ დაინტერესდა, არსებობს თუ არა გეოლოგიური დასკვნები და გაუძლებს თუ არა კურორტ ბახმაროს რთული რელიეფი ისეთი მასშტაბური კომპლექსის მშენებლობას, როგორსაც აპირებს „ორბი“? რა სახის რისკები შეიძლება დადგეს კონკრეტული პროექტის განხორცილების შემთხვევაში? ამ საკითხების შესახებ რამდენიმე შეკითხვით მივმართეთ ექსპერტს, დედამიწის შემსწავლელ მეცნიერებათა ინსტიტუტისა და სეისმური მონიტორინგის ეროვნული ცენტრის ხელმძღვანელს, სრულ პროფესორს გეოფიზიკის მიმართულებით, თეა გოდოლაძეს:

_ ქალბატონო თეა, ხართ თუ არა ინფორმირებული იმის შესახებ, რომ სამშენებლო კომპანია „ორბმა“ ჩაატარა გეოლოგიური კლევა, ხელთ აქვთ ექსპერტიზის დასკვნა იმის შესახებ, რომ უზარმაზარი, 350-აპარტნომრიანი გიგანტური სასტუმროს კომპლექსის აშენება ბახმაროს რთულ რელიეფზე იქნება სრულიად უსაფრთხო?

_ რაც მე ვნახე, არის მოკლე მიმოხილვა, დასკვნა და ეს კვლევა  გეოინჟინერიას აქვს ჩატარებული. ეს გავიგე მაშინ, როდესაც ვეძებდი აღნიშნული პროექტის შესახებ გეოლოგიური კვლევების შესახებ ინფორმაციას. რაც შეეხება ზემოთ ხსენებულ დასკვნას, ეს არის წმინდა საბჭოთა სტილში დაწერილი საექსპერტო დასკვნა, რომელიც მოიცავს მხოლოდ და მხოლოდ გეოლოგიურ ლაბორატორიას, სადაც აღნიშნულია, რომ კომპლექსი გათვლილია რვაბალიან მიწისძვრებზე. სწორედ ამით ყველაფერი ნათქვამია, რადგან ასე აღარ კეთდება არც საექსპერტო დასკვნები და არც გეოლოგიური და გეოტექნიკური სამუშაოები. მით უმეტეს, როდესაც საქმე გვაქვს ერთ-ერთ ტექტონიკურად აქტიურ რეგიონთან და როდესაც ვეხებით აჭარა-თრიალეთის რღვევას, ასე ვთქვათ, ნაოჭა სისტემას. ბახმარო საკმაოდ რთული სისტემაა გეოლოგიურად, ტექტონიკურად და 8 ბალის შემოტანა აქ მძიმე ფონს ქმნის იმ თვალსაზრისით, რომ სპეციალისტები ამ დასკვნაზე არ მუშაობდნენ. წავიკითხე ინტერნეტში, რომ ჩატარებულია ზვავსაშიშროების მოდელირება და აშენდება დამცავი კედლები. რატომ ვირჩევთ ისეთ ლოკაციებს ამხელა კომპლექსის ასაშენებლად, სადაც თუნდაც მინიმალური საფრთხის შემთხვევაში დამცავი კედლების აშენების აუცილებლობა დგება? რატომ დებენ სასწორზე ადამიანების სიცოცხლეს და თუნდაც მცირე ზვავსაშიშროების შემთხვევას არ ითვალისწინებენ? ძალიან საინტერესოა, ნალექების მონაცემები რა პერიოდზე და როგორ არის გათვლილი?

_ როგორი ლანდშაფტი გვაქვს ბახმაროში _ არსებობს თუ არა რისკები, მასშტაბურად ინფრასტრუქტურის მოწესრიგების შემთხვევაში ამ ე. წ. მიზიდულობის ცენტრისთვის? ვგულსხმობ, გზების გაყვანას, ელექტროგაყვანილობებს, კანალიზაციის სისტემას, საპარკინგე სივრცის მოწყობას და ა. შ., რა საფრთხეებს შეუქმნის უზარმაზარი კომპლექსი და ასევე ურბანული მხარის მოწესრიგება კურორტ ბახმაროს?

_ ურბანული კუთხით შეიძლება ძალიან სერიოზული საფრთხეები შეექმნას ბახმაროს. არსებობს  გეოლოგების ჯგუფი, რომლებიც წინააღმდეგები არიან დიდი კომპლექსების აშენების ტექტონიკურ და მთაგორიან რელიეფში. რატომღაც ახლა „მოდაშია“ ლანდშაფტური არქიტექტურა, უნდა მოერგოთ ლანდშაფტს, რადგან გარემომ ცუდად არ იმოქმედოს შემდგომ. რაც შეეხება ცალსახად შოვისა და ბახმაროს შედარებას, აქ იდენტური პრობლემები არ არის, შოვში სხვა პრობლემა იდგა და ბმა ამ ორ ლოკაციას შორის არ იქნება სწორი. მაგრამ გავიმეორებ: ასეთი მაღალმთიანი რელიეფის, კურორტების დატვირთვა მსგავსი პროექტებით წარმოუდგენლად ცუდია. ასეთი ტერიტორიების ურბანიზაცია, თუ სწორად არ გაკეთდა, არ გაამართლებს. აშენდეს მცირე ზომის ნაგებობები, რაც შესაბამისობაში მოვა იმ კლიმატურ და რთულ  გეოლოგიურ მოცემულობებთან, როგორიც აქვს კურორტ ბახმაროს.

_ რატომ არ ფრთხილობს „ორბი“?

_ რაც შეეხება „ორბის“ პოლიტიკას, უკან არ დავიხევ, რომ გავაკრიტიკო ისეთი კომპანიები, რომლებიც ორიენტირებულები არიან მასშტაბური პროექტების მშენებლობაზე. ისინი მაქსიმალურ მოგებას სწორედ ამ მასშტაბური მშენებლობებით აღწევენ. „ორბის“ ნამოქმედარია ბათუმი. ბათუმის სეისმური რისკი არის გაზრდილი იმ ბაკქანალიაში, რაც ამ მაღალსართულიანი კორპუსების მშენებლობას მოჰყვება და მოჰყვა უკვე.