„გადაუარა ბალახმა საფლავს,
სიცოცხლის წერტილს.
ჩემთვის შენ როგორ არა ხარ,
მე აღარა ვართ შენთვის“

ისევ გწერ წერილს.
ადრე გწერდი: „მეც მალე მოვალ შენთან, თუ ცოდვებით დამძიმებული ჩემი სული შენამდე მოაღწევს“. ვერ შეგისრულე, რასაც დაგპირდი. თუ ყველაფერი უფლის ნებაა, მაშინ არ მიკვირს. ის, როგორც ყოველთვის, როგორც არაფერს, ისე ვერც სიკვდილს იმეტებს ჩემთვის.
მე ყოველ ღამე მამაო ჩვენოსავით ვკითხულობ ჭანტურიას ამ ლექსის სტრიქონებს. ვფიქრობ იმათზე, ვინც მიყვარდა და ვისაც ვუყვარდი. ისინი, რომლებიც ამ ცხოვრებიდან უცებ გაქრნენ. მე კარგად ვიცი, უეცრად გამქრალ სიცოცხლის ფასი და ვიტანჯები, რომ არაფერი შემეძლო ამის შესაჩერებლად. წამსვლელი თავად მიდის, მაგრამ გპატიობს ყველაფერს, რითაც ნებსით თუ უნებლიეთ გული ატკინე და ისიც გტანჯავს, რომ პატიებაც სასჯელია. ხანდახან სტუმრად მოდიან ჩემთან ლევანი და ტატო, ზუკა და რემკა, მიშა და გიორგი. მოდიან, როგორც ადრე, სიცოცხლეში, ჩამომისხდებიან საწოლთან და მიღიმიან.
შენ არასოდეს მოდიხარ.
თავიდან ვწუხდი, მერე მივხვდი. მე და ნათელა შენზე ისე ვსაუბრობთ, როგორც ცოცხალზე. ნათელას არასოდეს უთქვამს: „გიზო რომ გარდაიცვალა“… „ან გიზოს დაკრძალვაზე“… და მეც შენზე საუბრის ეს ფორმა ბუნებრივად მივიღე. ნათელა ამბობს: „დღეს გიზოსგან რომ მოვდიოდი, ისეთი ქარი ამოვარდა, ვაკის პარკამდე სულ ფრიალ-ფრიალით წამიღო“… ან „გიზო რომ წავიდა, მერე ვიპოვე ის წიგნი“… მეც, შესაბამისად: „ნათო, შაბათს მეც წამოვალ გიზოსთან“…
ერთი წელი გავიდა უკვე.
ვიცი, ზუსტად ვიცი, რას გრძნობს ნათელა. თუმცა ის ამაზე არასოდეს ლაპარაკობს. მისთვის ცხოვრება ნაცრისფერი და სწორხაზოვანი გახდა. სხვების დასანახად, როგორც ყოველთვის, ამაყია და მშვიდი. ღამეა მისთვის თავშესაფარი, ღამით დარდითა და ნაღველით ივსება ბინა. ღამისთვის იზოგავს შენზე ფიქრს, შენზე დარდს, როგორც დევნილი ბოლო ტყვიას. ღამე გელაპარაკება, გეკამათება, გეფერება. გიყვება ყველაფერს კოკიზე, ირინეზე, ლალიზე, ნიკაზე, მარიამზე და არასოდეს _ საკუთარ თავზე. მისთვის შენ ხარ ყველგან და არსად. ხან ბრაზობს შენზე. იმ დღეს დამირეკა და მეუბნება: „ისე ვეჩხუბე გიზოს, ისე ვეჩხუბე“… შენს არქივს აწესრიგებდა. ეტყობა, რაღაც ისეთი ნახა, არ მოეწონა. ვაიმე, გიზოო, ეჭვიანობა, თურმე, არ კვდება, ეჭვიანობა გრძელდება მერეც. მე სიცილი დავიწყე, _ რა სისულელეს ამბობ-მეთქი. შემომიტია: „იცავ, არა? დაიცავი! შენ გიზოს მაშინ არ იცნობდი და რა იცი, რა იყო და როგორ იყო, 50 წლის წინანდელი ამბავი იყო“. ადრე შენ მეუბნებოდი, „სულ ნათელას მხარე გიჭირავს, ორნი ხართ და მე კი ვერ გერევითო“. ახლა შეიცვალა როლები. ახლა ნათელა მეუბნება: „შენ ხომ შენს მეგობარს არასოდეს გაამტყუნებ“. მე სულ მიკვირდა თქვენი ერთიანობა, თქვენი დამოკიდებულება, ამდენი ხნის თანაცხოვრების მერეც, რაღაცნაირი, უცნაური გრძნობა ერთმანეთის მიმართ. მიხაროდა, რომ ასეთი სიყვარული არსებობდა ქვეყანაზე.
ახლაც მიხარია, ასეთი ურთიერთობა რომ აქვს ნათელას შენთან. სანამ ასე იქნება, სანამ ეს არ შეიცვლება, სანამ ნათელა არ შეეგუება უშენოდ ყოფნას, მანამდე მის არსებობას, ცხოვრებას სიცოცხლე ერქმევა. და თუ შეეგუა, არ ვიცი, არ მინდა ახლა ამაზე ფიქრი.
უკვე ერთი წელი გავიდა.
აღდგომის სწორზე შენი სტუდენტები, ყოფილი სტუდენტები, მსახიობები ამოვიდნენ შენთან. ჯერ სასაფლაოზე, მერე შენთან სახლში. ისხდნენ, ვახშმობდნენ, იგონებდნენ შენთან გატარებულ წუთებს, საათებს, თვეებსა და წლებს.
25 სექტემბერი შენი დაბადების დღეა.
მე დილით დავურეკე ნათელას. ვუთხარი, რომ შენთან ავიდოდი და იქ დავხვდებოდი. ამოვედი და ვერ მოგაგენი. დავდიოდი, დავდიოდი და ვერ გპოულობდი. ჯერ საკუთარ თავზე გავბრაზდი, მერე _ შენზე. კაცი სულიერი არ იყო ირგვლივ. ხომ იცი, რა მშიშარა ვარ, მაგრამ იქ არ მეშინოდა. მერე თქვენთან დავრეკე. კოკის შევჩივლე, _ აქ ვარ და გიზო არ მიშვებს თავისთან-მეთქი. _ გიჟი ხარ, მარტო როგორ წახვედიო. და რა გაირკვა? წრეზე რომ დავდიოდი, ოთხჯერ გავუარე შენს საფლავს. ხუთი ნაბიჯი რომ გადამედგა მარჯვნივ, გნახავდი, მე მარცხნივ მივდიოდი. ხშირად გითქვამს, _ აცა-ბაცა ნუ დადიხარო. ეჰ, ჩემო გიზო, მთელი ცხოვრება აცა-ბაცა ვიარე და ახლა რა გამომასწორებდა?! უამრავმა სტუმარმა მოგაკითხა. ისევ სტუდენტები, ისევ შენი მსახიობები. ისევ შენს სახლში გაგრძელდა შენს მონატრებასა და უშენობაზე საუბარი. ისევ ახსოვდათ, რომ ამ დღეს ისევ შენთან უნდა ყოფილიყვნენ.
შენი წასვლის მერე, დაინიშნა თუ არა შენი სპექტაკლი „რევიზორი“, მარჯანიშვილში წავედი. ვიჯექი დარბაზში და გაოცებული ვუყურებდი, ისე თამაშობდნენ, როგორც პრემიერაზე. ანტრაქტზე გოგონებთან ავედი საგრიმიოროში, სამივეს ყვავილები მივუტანე. ვუთხარი: „ეს თქვენ, ვიცი, გიზოს გაუხარდებოდა“… სავარძელში ჩავჯექი და მივხვდი, რაღაც მაწუხებდა. სიჩუმე. შევხედე გოგონებს, იდგნენ, დუმდნენ, ხმის ამოღებას ყელში გაჩრილი ცრემლის ბურთი უშლიდათ, ყვავილებით ხელში და სამივე დუმდა. რადიოში ისმოდა: „იწყება მეორე მოქმედება“. არც ერთი განძრეულა. ისევ ხმა რადიოში: „სად ხართ? ვიწყებთ“. ისინი იდგნენ. ავდექი. გამატარეს და უკან გამომყვნენ. მაყურებელი ცარიელ სცენას მისჩერებოდა. გასუსულები ისხდნენ დარბაზში. იმასაც ხვდებოდა მაყურებელი, რომ რაღაც უჩვეულო სიტუაცია იყო, რომ ჩუმად და უხმოდ უნდა დალოდებოდა დაგვიანებულ მსახიობებს.
მალე დაინიშნა შენი მეორე სპექტაკლიც „თეთრი იასამანი“. ანტრაქტზე, როგორც შენ დროს, მსახიობების ჰოლში გავედი. კატოს ვუთხარი, _ არ შეიძლება, ცოტა ფრთხილად რომ დაენარცხო სცენას და ასე არ ირბინო? ფეხმძიმედ ხარ, გაიგე!“ დანარჩენებიც ამყვნენ ზურნა-დუდუკივით, _ ჩვენც ვეუბნებით, მაგრამ ესმის? კატომ ტკეპნით, ხისტად თქვა: „მე ისე ვითამაშებ ჩემს სცენას, როგორც ბატონმა გიზომ დადგა და, საერთოდ, ფეხმძიმობა ავადმყოფობა არ არის“. ისევ სევდა მოიტანა შენი სახელის ხსენებამ. გამახსენდა, ერთხელ გკითხე, კატო მაშინ შენი სტუდენტი იყო, _ რა შვება კატო, ხომ კარგი გოგოა? და რა მითხარი? _ კი, ძალიან ნიჭიერია და ძალიან ჯიუტია. გამიკვირდა შენი პასუხი და გითხარი, _ ვის ჰგავს, ნეტა, ნინოს და მიშას შვილი, ისინი სულ სხვანაირები არიან… გაგეღიმა, _ ნიჭი გენეტიკურად მოსდგამს, ორი გენიოსი ბაბუის ბადიშია, ხასიათი კი, ეტყობა, შენ დაანათლე.
დარბაზი კარგა ხანს იდგა ფეხზე და ტაში არ ცხრებოდა.
შარშანდელი სეზონი ჭოლა წულაძის პრემიერით „ბაკულას ღორებით“ დაიხურა. თეატრის ფასადზე გაკრული ბილბორდი იუწყებოდა, რომ ეს სპექტაკლი ლევან წულაძემ მისი მასწავლებლის, რეჟისორ გიზო ჟორდანიას ხსოვნას მიუძღვნა.
ოპერის თეატრში კი ახალი სეზონი შენი „აბესალომ და ეთერით“ გაიხსნა. როგორც ყოველთვის, დარბაზში უამრავი ემოცია იყო და როგორც ყოველთვის, ბილეთის შოვნა ისევ ჭირდა.
ერთი ძალიან სამწუხარო ამბავიც მოხდა _ გარდაიცვალა შენი და ნათელას დიანა. მშვენიერი, კეთილი და მუდამ ღიმილიანი. წავიდა უცებ, ახლობლებს კი დარდი და ნაღველი დაუტოვა.
ოზურგეთის თეატრმა შენი დადგმული სპექტაკლი „ბოშები“ ითამაშა მოზარდმაყურებლის სცენაზე. კულისებში ასულ ნათელას მსახიობები ცრემლით შეეგებნენ. თითქმის ყველა მსახიობი ერთსა და იმავეს ამბობდა: „ბატონმა გიზომ სიცოცხლე გაგვიხანგრძლივა, ამ სპექტაკლზე რომ დაგვაკავა და ჩვენთან იმუშავა“.
სხვა რა გითხრა? მე ისევ იშვიათად გავდივარ ქუჩაში, შიგადაშიგ შენი სტუდენტები და ყოფილი სტუდენტები მხვდებიან, მესალმებიან და ეს სალამი სამძიმარსა ჰგავს. მეც სამძიმარივით ვაბრუნებ სალამს.
იცი, კიდევ რა მოხდა? კანის ფესტივალზე მერაბ ნინიძე იყო წარდგენილი. იდგა სცენაზე ლამაზი, უზადოდ ჩაცმული და ყელზე შენი ნაქონი „ბაბოჩკა“ ეკეთა. ნათელამ გაუგზავნა საჩუქრად. მერე კანში ჩაწერილი ინტერვიუს დროს ხელში ეკავა შენი „ბაბოჩკა“, შენზე საუბრობდა. ამბობდა, რომ გიზო ჟორდანიამ, მისმა პედაგოგმა, მარტო მსახიობის ხელოვნებას კი არ აზიარა, არამედ გიზო იყო ადამიანი, რომელმაც ღრმა კვალი დატოვა მის ცხოვრებაში. რომ დღესაც გიზოს შემოქმედებაზე დაწერილ წიგნს კითხულობს, რომელიც გიზომ აჩუქა თბილისში და ის ახლა მისი სამაგიდო წიგნია.
მეტი რა გითხრა?..
ჩვენ ხომ გარდაცვლილებზე ბუნდოვანი წარმოდგენა გვაქვს, შეიძლება კიდეც შენი სული ყველაფერს ხედავს. ხედავს და იცის, რას განიცდიდნენ მაშინაც და ახლაც როგორ წუხან უშენობას, რამდენი ცრემლი გაგაყოლეს ვინც გიყვარდა და ვისაც უყვარდი. ისიც იცის შენმა კოლეგა ქალბატონმა, როცა შენი გარდაცვალების ამბავი გაიგო, ერთი წინადადებით თქვა ყველას სათქმელი:
„წავიდა ქართული თეატრის უკანასკნელი მოჰიკანი“.
ეს ერთი წელი ჩვენთვის შენ იყავი ყველგან, ყველგან და არსად.
ეს ერთ წელი ღმერთმა იცის, რა იყო შენთვის.

შეხვედრამდე,
ფისო ჯოჯუა