მიხეილ ხაჩიძე

 

ღაზის ომი დასრულდა — ან, უფრო სწორად, შეჩერდა.

ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმება, რომელიც 2025 წლის ოქტომბერში ოფიციალურად დადასტურდა, ახალ ეტაპს ქმნის ისრაელ-პალესტინურ კონფლიქტში. თუმცა ეს „დასასრული“ არ ნიშნავს მშვიდობას. ის უფრო გულისხმობს ძალადობის დროებით გაჩერებას, რომლის უკან ჯერ კიდევ დგას დაღლილი, განადგურებული და დაყოფილი რეგიონი.

 

დონალდ ტრამპის მიერ წარდგენილი გეგმა, რომელიც მიზნად ისახავს გრძელვადიან სტაბილურობას, იქცა დღის წესრიგის მთავარ თემად.

მისი ინიციატივა — Pეაცე Bოარდ ფორ Gაზა — თითქოს აერთიანებს ჰუმანიტარულ დახმარებას, დემილიტარიზაციასა და დროებით მმართველობას. მაგრამ რამდენად რეალისტურია ეს გეგმა და შეძლებს თუ არა ის ომის შემდეგ გაჩერებულ რეგიონში ახალი წესრიგის დამკვიდრებას?

 

I. ომის ფასი: როგორ მივიდა ღაზა ამ ზღვრამდე?

 

2023 წლის 7 ოქტომბერი _ დღე, რომელიც ისრაელის ისტორიაში შევიდა, როგორც ტრაგიკული სიმბოლო.

„ჰამასის“ ორგანიზებულმა შეტევამ, რომელმაც ათეულობით ქალაქსა და დასახლებას დაარტყა, მკვეთრად შეცვალა ისრაელის უსაფრთხოების დოქტრინა.

მაშინ დაიწყო ოპერაცია, რომელიც მოგვიანებით გადაიქცა მიწის, საჰაერო და საზღვაო მასშტაბურ კამპანიად — ერთ-ერთ ყველაზე სისხლიან კონფლიქტად 21-ე საუკუნეში. ღაზა, ფაქტობრივად, იქცა სამხედრო ფრონტად.

ისრაელის მიზანი იყო „ჰამასის“ სრული განადგურება და განთავიფუსლება მძევლებისა, რომლებიც ღაზელმა ტერორისტებმა 7 ოქტომბერს გაიტაცეს და სექტორის გვირაბებში ჯოჯოხეთში გადამალეს.

ისრაელმა ომის პერიოდში  დაკარგა ასობით სამხედრო და მშვიდობიანი მოქალაქე, ათასობით მძევალი იქცა შანტაჟის ინსტრუმენტად.

ამ ფონზე შეერთებულმა შტატებმა, რომელსაც ტრამპის დაბრუნებამ კვლავ მიანიჭა აქტიური შუამავლური როლი, გადაწყვიტა პოლიტიკური გამოსავალი მოეძებნა — არა მხოლოდ ისრაელის დასაცავად, არამედ საკუთარი გეოპოლიტიკური წონის აღსადგენად ახლო აღმოსავლეთში. ტრამპმა თავიდან სხვა გეგმა წარადგინა, უფრო პროისრაელური, თუმცა ის ჩავარდა, ამის შემდეგ ახალი გეგმა ამ სახით წარმოიქმნა და მხარეებიც მიუსხდნენ მოლაპარაკებების მაგიდ

 

II. ტრამპის გეგმა: სტრუქტურა და მიზანი

 

ტრამპის გეგმა, ოფიციალურად წარმოდგენილი, როგორც Gაზა Pეაცე ანდ ღეცონსტრუცტიონ Fრამეწორკ, მოიცავს 20-მდე ძირითად პუნქტს.

მისი მთავარი იდეაა კონფლიქტის მყარი გაყინვა და ტერიტორიის გარდამავალი მართვა საერთაშორისო ზედამხედველობით.

 

ძირითადი პრინციპები:

1. დაუყოვნებლივი ცეცხლის შეწყვეტა — ყველა სამხედრო მოქმედება უნდა შეწყდეს და განისაზღვროს დროებითი გამყოფი ხაზები;

2. პატიმრებისა და მძევლების გაცვლა — „ჰამასი“ ვალდებულია, გაათავისუფლოს ყველა ისრაელელი მძევალი 72 საათში; პასუხად განთავისუფლდება პალესტინელი ტერორისტების ნაწილი;

3. დემილიტარიზაცია — „ჰამასს“ აეკრძალება იარაღის ფლობა; კონტროლს განახორციელებს მრავალეროვნული უსაფრთხოების მისია;

4. Bოარდ ოფ Pეაცე – დროებითი მმართველობა _ ტექნოკრატიული ორგანო, რომელიც სამი წლის განმავლობაში მართავს ღაზის ადმინისტრაციულ, ეკონომიკურ და უსაფრთხოების პოლიტიკას;

5. ინფრასტრუქტურის აღდგენა — საერთაშორისო ფონდების მეშვეობით დაგეგმილია ჰოსპიტალების, ენერგოსისტემის, სასმელი წყლისა და გზების აღდგენა;

6. პალესტინური ხელისუფლების დაბრუნება — ტრამპის გეგმა ითვალისწინებს, რომ ღაზა კვლავ დაუბრუნდეს ოფიციალურ პალესტინურ ადმინისტრაციას, მაგრამ მხოლოდ მას შემდეგ, რაც რეგიონი იქნება განიარაღებული;

7. რეგიონული ჩართულობა — ეგვიპტე, იორდანია, არაბთა გაერთიანებული საემიროები და მაროკო ჩაერთვებიან რეკონსტრუქციის საბჭოში.

 

ტრამპმა გეგმა წარადგინა სიტყვებით: „ჭე’რე ნოტ ჯუსტ ენდინგ ა წარ. ჭე’რე ბუილდინგ ა პეაცე ტჰატ წორკს“ (ჩვენ მარტო ომს არ ვამთავრებთ, ჩვენ ვაშენებთ მშვიდობას, რომელიც მუშაობს, _ რედ.). მაგრამ კრიტიკოსები ამბობენ, რომ ამ სიტყვების უკან რეალური მექანიზმები არ დგას.

 

III. მიღწევები და პირველი ნაბიჯები

 

გეგმის პირველი ეტაპი უკვე ამოქმედდა.

9 ოქტომბერს ისრაელსა და „ჰამასს“ შორის გაფორმდა ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმება, რომლის მიხედვითაც ისრაელი თანდათან გაათავისუფლებს დაკავებულ ტერიტორიებს და ნაწილობრივ გაიყვანს სამხედრო ძალებს.

პარალელურად, ღაზაში შედის ათასობით ტონა ჰუმანიტარული დახმარება: საკვები, მედიკამენტები, საწვავი.

აშშ-მა და ევროკავშირმა დააფუძნეს ღაზის სარეკონსტრუქციო ფონდი (Gაზა ღეცონსტრუცტიონ Fუნდ), რომლის ბიუჯეტი 12 მილიარდ დოლარს აღწევს.

პროექტის ფარგლებში იგეგმება 50 ათასი საცხოვრებელი სახლის აღდგენა და რამდენიმე საავადმყოფოს მშენებლობა.

მაგრამ წარმატება ნაწილობრივია. ღაზის ჩრდილოეთში კვლავ რჩებიან შეიარაღებული ჯგუფები, რომლებიც უარს აცხადებენ დათმობაზე.

„ჰამასის“ სამხედრო ფრთა „ან-ნასრი“ ამბობს, რომ არ მიიჩნევს ტრამპის გეგმის პირობებს ვალდებულებად. ამასთან, ბოლო ორ დღეში ისრაელის ჯარის გასვლის შემდეგ „ჰამასის“ ტერორისტების მიერ არაერთი დანაშაული დაფიქსირდა სექტორში, მებრძოლები ერთმანეთსაც უპირისპირდებიან და ხოცავენ კიდეც.

 

IV. კრიტიკული ხედვა: ტრამპის გეგმის სუსტი წერტილები

 

ტრამპის გეგმა შეიძლება ჩაითვალოს პოლიტიკურ შთაბეჭდილებად, მაგრამ არა სრულად რეალისტურ სტრატეგიად.

 

1. დეტალების ნაკლებობა

 

გეგმა არ განსაზღვრავს, ვინ განახორციელებს უსაფრთხოების ზედამხედველობას და რა სანქციები დაეკისრება მხარეებს პირობების დარღვევის შემთხვევაში.

„ჰამასის“ დემილიტარიზაცია მხოლოდ სიტყვიერადაა დაფიქსირებული, მაგრამ მექანიზმი გაურკვეველია. არადა, სწორედ ეს არის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფაქტორი, რომლის გამჭვირვალობასაც ისრაელი მოითხოვს. ომის ერთ-ერთი მიზანიც ესაა.

 

2. ისრაელის სკეპტიციზმი

 

ისრაელის სამხედრო ხელმძღვანელობა ღიად ამბობს, რომ სრული უსაფრთხოება ვერ მოიპოვება, სანამ ღაზაში ნებისმიერი ფორმის შეიარაღება არსებობს.

დროებითი ზავი მათთვის არ ნიშნავს გამარჯვებას, არამედ მხოლოდ „მოსასვენებელ პაუზას“. ანუ ნიშნავს, რომ გარიგება შეიძლება ჩავარდეს და ომი ისევ განახლდეს.

 

3. პალესტინის პოზიცია

 

პალესტინის „ხელისუფლება“ (PA) აცხადებს, რომ მზად არის დაბრუნდეს ღაზაში, მაგრამ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მას ექნება სრული სუვერენიტეტი. ტრამპის გეგმა კი ამ უფლებას ზღუდავს ტრანზიტორული საბჭოს მეშვეობით.

 

4. საერთაშორისო უფლებების საკითხი

 

გაეროსა და Aმნესტყ Iნტერნატიონალ-ის განცხადებით, არც ერთი პუნქტი არ მოიცავს ომის დანაშაულების გამოძიებას. მათი მტკიცებითვე, სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის გარეშე მშვიდობა ვერ იქნება გამძლე.

ამასთან, თუ ეკონომიკური აღდგენა არ დაიწყება სწრაფად, ნებისმიერი პოლიტიკური შეთანხმება შეიძლება გადაიქცეს ქაღალდზე დარჩენილ დოკუმენტად.

ევროკავშირი და გაერო მხარს უჭერენ ჰუმანიტარულ ნაწილს, თუმცა აცხადებენ, რომ გრძელვადიანი სტაბილურობა დამოკიდებულია პასუხისმგებლობის, სამართლისა და ადამიანის უფლებების დაცვის უზრუნველყოფაზე. ევროპული ინსტიტუტები ცდილობენ, აკონტროლონ დაფინანსება და რეკონსტრუქციის პროცესი, რათა თავიდან აიცილონ ახალი კონფლიქტი.

 

V. რეგიონული რეაქცია: ნიღბები და ინტერესები

 

ტრამპის გეგმა უკვე გახდა რეგიონული დებატების საგანი.

                •             ეგვიპტე მიესალმება ინიციატივას, რადგან მას აძლევს სტაბილურობის გარანტიას სინაის საზღვარზე;

                •             საუდის არაბეთი ამ გეგმას განიხილავს, როგორც ტესტს, რომელიც განსაზღვრავს აშშ-ის რეალურ გავლენას რეგიონში;

                •             ირანი და „ჰეზბოლა“ მკვეთრად ეწინააღმდეგებიან: მათთვის ტრამპის გეგმა ნიშნავს ისრაელის დე ფაქტო გამარჯვებას;

                •             თურქეთი ოფიციალურად არ უარყოფს, მაგრამ პრაქტიკულად არ მონაწილეობს პროცესში — ეჭვობს, რომ ეს გეგმა მიზნად ისახავს პალესტინური წინააღმდეგობის გაჩუმებას;

აშშ-ის მიზანია რეგიონული ალიანსების გამყარება და ირანის იზოლაცია — სწორედ ამ კუთხით უნდა წავიკითხოთ ტრამპის აქტიურობა.

 

VI. რეალობის ფარდა: დასრულდა თუ არა ომი?

 

ოფიციალურად – დიახ.

ფაქტობრივად – არა.

 

ღაზას ჯერ კიდევ „ჰამასი“ აკონტროლებს ტერორისტების საშუალებით. მათი ხელები ისრაელელების სისხლითაა დაფარული.

ისრაელი ჯერ არ გრძნობს უსაფრთხოებას; „ჰამასი“ კი ჯერ არ გრძნობს დამარცხებას. მშვიდობა ამ პირობებში მხოლოდ სტატისტიკური მდგომარეობაა და არა — პოლიტიკური შედეგი. ტრამპის გეგმა შეიძლება გახდეს ხიდი ახალ ეტაპზე — თუ მას დაემატება ნამდვილი პასუხისმგებლობა და სამართლიანობა. მაგრამ ის შეიძლება გახდეს დროებითი ვიტრინა, რომლის მიღმაც ისევ ახალი ომი მომწიფდება.

 

VII. დასკვნა: ისტორიის ციკლი და მომავლის შანსი

 

ღაზის ომის დასრულება უფრო ჰგავს პაუზას, ვიდრე დასრულებას. ტრამპის გეგმა კი პოლიტიკური სცენარია, რომელიც შეიძლება წარმატებად იქცეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მხარეები იპოვიან რეალურ კომპრომისს.

შეიძლება ითქვას:

ისრაელმა მოიგო ბრძოლა, მაგრამ არა გული და გონება პალესტინელების.

„ჰამასი“ გადარჩა, მაგრამ დაკარგა ტერიტორია და ლეგიტიმაცია.

აშშ დაბრუნდა თამაშში, მაგრამ მსოფლიო რჩება სკეპტიკური.

ახლა დროა, მშვიდობა აღარ იყოს მხოლოდ დოკუმენტი, არამედ ყოველდღიური პრაქტიკა. თუ ტრამპის გეგმა ამას ვერ მიაღწევს, ომი უბრალოდ „გადადებულია“.

 

ტრამპის ვიზიტი ისრაელსა და ეგვიპტეში

 

და ამ ფონზე 2025 წლის 13 ოქტომბერს დონალდ ტრამპი ახლო აღმოსავლეთის ტურნეს იწყებს. ის ჯერ ეწვევა ისრაელს, შემდეგ ეგვიპტეს, რათა ოფიციალურად აღნიშნოს ღაზაში ომის დასრულების შეთანხმების პირველი ფაზის განხორციელება. ვიზიტი მოიცავს ქნესეტში (ისრაელის პარლამენტი) გამოსვლას, განთავისუფლებულ ისრაელელ მძევლებთან შეხვედრას და ეგვიპტეში სამშვიდობო შეთანხმების ხელმოწერას. შეთანხმება ითვალისწინებს „ჰამასის“ მიერ 20 ისრაელელი მძევლის განთავისუფლებას, რის შემდეგაც ისრაელი გაათავისუფლებს 250 პალესტინელ ტერორისტს და დაახლოებით 1700 სხვა პირს, რომლებიც კონფლიქტის დროს არიან დაკავებულები. შეთანხმება ასევე მოიცავს ჰუმანიტარული დახმარების გაზრდას ღაზაში.

ტრამპი გეგმავს გამართოს მსოფლიო ლიდერთა სამიტი შარმ ელ-შეიხში, რომელიც მიზნად ისახავს საერთაშორისო მხარდაჭერის მოპოვებას სამშვიდობო გეგმის განხორციელებისთვის. შეთანხმება მოიცავს საერთაშორისო სამშვიდობო ძალების განლაგებას ეგვიპტეში, ყატარში, თურქეთში და შესაძლოა გაერთიანებული არაბეთის ემირატებში.

ტრამპი ასევე დააარსებს სამშვიდობო საბჭოს (Bოარდ ოფ Pეაცე), რომელიც ზედამხედველობას გაუწევს ღაზის რეკონსტრუქციას და პალესტინის ახალი მთავრობის ჩამოყალიბებას.

ვიზიტი შედგება იმ დღეს, როდესაც „ჰამასმა“ უნდა გაათავისუფლოს ბოლო 48 მძევალი, აქედან 20 ცოცხალია და 28 მოკლული. ეს პროცესი ტრამპის სამშვიდობო ინიციატივის განხორციელების დასაწყისად მიიჩნევა.

 

ნეთანიაჰუს პოზიცია ტრამპის ღაზის შეთანხმებაზე: დიპლომატია თუ სამხედრო ზეწოლა?

 

ისრაელის პრემიერ-მინისტრი ბენიამინ ნეთანიაჰუ ღაზაში ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმებასა და დონალდ ტრამპის სამშვიდობო ინიციატივას სტრატეგიულად აფასებს. მის განცხადებებში აშკარად ჩანს, რომ ნეთანიაჰუ სთავაზობს დიპლომატიურ გეგმა-მოქმედებებს, მაგრამ მზად არის სამხედრო ზეწოლა გამოიყენოს, რათა დაიცვას ისრაელის უსაფრთხოება და „ჰამასის“ კონტროლი ღაზაზე მინიმუმამდე შეამციროს.

ნეთანიაჰუ აღნიშნავს, რომ „ჰამასის“ განიარაღება და ღაზის დემილიტარიზაცია განხორციელდება „როგორც მშვიდობიანად, ისე ძალისმიერადაც“. მისი თქმით, „ჰამასი“ მძევლების განთავისუფლებას მხოლოდ სამხედრო და პოლიტიკური ზეწოლის შედეგად დათანხმდა.

პრემიერ-მინისტრი ხაზს უსვამს, რომ შეთანხმების მიღწევა არის მისი მკაცრი პოზიციის შედეგი, რომელიც საშუალებას აძლევს ისრაელს, შეინარჩუნოს კონტროლი ღაზის მნიშვნელოვან ნაწილზე, ხოლო „ჰამასის“ განიარაღება რჩება პრიორიტეტად, მიუხედავად შეთანხმების პირობებისა.

ბენიამინ ნეთანიაჰუ აცხადებს, რომ მიაღწია შეთანხმებას ყველა მძევლის დაბრუნების შესახებ, მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთს ეს შეუძლებელი ეგონა.

„მე მჯეროდა, რომ ძლიერ სამხედრო ზეწოლას ძლიერ დიპლომატიურ ზეწოლასთან ერთად თუ გამოვიყენებდით, შევძლებდით ყველა მძევლის დაბრუნებას და სწორედ ეს გავაკეთეთ“, – განაცხადა ნეთანიაჰუმ.

ნეთანიაჰუს თქმითვე, ამ პერიოდის განმავლობაში ინტენსიურ შიდა და საერთაშორისო ზეწოლასთან ჰქონდა საქმე. როგორც ისრაელის პრემიერ-მინისტრმა განაცხადა, მისი გადაწყვეტილებები მხოლოდ ისრაელის უსაფრთხოებით იყო განპირობებული.

„ეს ნიშნავს ომის მიზნების მიღწევას, მათ შორის მძევლების დაბრუნებას, ირანისგან მომავალი საფრთხის აღმოფხვრას და ირანული ღერძის განადგურებას, რომლის ცენტრალური კომპონენტიც „ჰამასი“, – განაცხადა ნეთანიაჰუმ.

ნეთანიაჰუმ დონალდ ტრამპს „ჰამასზე“ დიპლომატიური ზეწოლისთვის მადლობა გადაუხადა. მისი თქმით, ტრამპმა კიდევ ერთხელ დაამტკიცა თავისი მეგობრობა ისრაელისადმი. ისრაელის პრემიერის განცხადებით, „ჰამასი“ შეთანხმებას მხოლოდ მაშინ დათანხმდა, როდესაც  ტრამპის გეგმამ ისინი საერთაშორისო იზოლაციაში მოაქცია.

ნეთანიაჰუმ აღნიშნა, რომ შემდგომ ეტაპებზე „ჰამასი“ განიარაღდება და ღაზა დემილიტარიზებული იქნება: „თუ ეს მიიღწევა მარტივი გზით, შესანიშნავია, ხოლო თუ არა, ეს მიიღწევა რთული გზით“, – განაცხადა ნეთანიაჰუმ.

 

რეგიონული კონტექსტი

 

ნეთანიაჰუს შეფასებით, შეთანხმება ხელს უწყობს არა მხოლოდ „ჰამასის“ განიარაღებას, არამედ ირანის გავლენის შემცირებას რეგიონში. ის ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ შეთანხმება მნიშვნელოვან სტრატეგიულ ნაბიჯს წარმოადგენს „ირანის ღერძის“ შესუსტების თვალსაზრისით.

პრემიერ-მინისტრი მადლობას უხდის დონალდ ტრამპს სამშვიდობო პროცესში აქტიური შუამავლობისთვის და აღიარებს აშშ-ის როლს ცეცხლის შეწყვეტის მიღწევაში. შეთანხმების განხორციელება, მისი თქმით, აშშ-ის მხარდაჭერის გარეშე წარმოუდგენელია.

ნეთანიაჰუს განცხადებები ხშირად შეიცავს მუქარას და ხაზს უსვამს, რომ თუ „ჰამასი“ ვერ შეასრულებს შეთანხმების პირობებს, ისრაელი მზად არის, განაახლოს სამხედრო მოქმედებები. ეს უტყუარად აჩენს ამბიციას, რომ ისრაელი არ განიხილავს შეთანხმებას, როგორც სრულად პოლიტიკურ მოგებას, არამედ როგორც პრაქტიკულ ხელსაწყოს რეგიონის სტაბილურობის შესანარჩუნებლად.

 

ფინალური აკორდი

 

ნეთანიაჰუს პოზიცია ტრამპის სამშვიდობო ინიციატივის მიმართ არის სტრატეგიული, კომპლექსური და ორმაგი: ერთი მხრივ, დიპლომატიური თანამშრომლობა აშშ-სთან და საერთაშორისო საზოგადოების ჩართულობით; მეორე მხრივ, მზადყოფნა სამხედრო ზეწოლისთვის „ჰამასის“ კონტროლის შესამცირებლად.

ეს ბალანსი აჩვენებს, რომ ისრაელი ცდილობს უზრუნველყოს არა მხოლოდ მშვიდობა, არამედ საკუთარი უსაფრთხოება და რეგიონული გავლენა ღაზასა და მის შემოგარენში.

ტრამპის სამშვიდობო ინიციატივა ღაზაში წარმოადგენს მკაფიო მცდელობას, შეინარჩუნოს რეგიონში აშშ-ის გავლენა, ჩაახშოს კრიზისი და უზრუნველყოს ისრაელის უსაფრთხოება. გეგმა არა მხოლოდ ცეცხლის შეწყვეტის მექანიზმია, არამედ პოლიტიკურ-სტრატეგიული ინსტრუმენტი, რომელიც ამყარებს დიპლომატიურ ჩარჩოს, თუმცა არ ამცირებს შესაძლო სამხედრო ანგარიშსწორების რისკებს.

მოკლედ, ტრამპის ინიციატივა ქმნის დროებით, შედარებით რბილ ბალანსს ჰუმანიტარულ საჭიროებებს, დიპლომატიურ მოლაპარაკებებსა და უსაფრთხოების პრიორიტეტებს შორის. რეგიონში სიმშვიდე შესაძლებელია, მაგრამ იგი რჩება ზუსტი, სტრატეგიული მონიტორინგისა და საერთაშორისო ჩართულობის ნაწილად. ეს ბალანსი აჩვენებს, რომ ტრამპის გეგმა არის სტრატეგიული მექანიზმი, რომელიც განსაზღვრავს ახლო აღმოსავლეთში ამერიკის გავლენასა და ისრაელის სტაბილურობას მომდევნო თვეების განმავლობაში.