გიგა გელხვიიძე

„ქართულმა ოცნებამ“ სამოქალაქო საზოგადოების დრაკონული კანონებით მარწუხებში მოქცევის მცდელობის შემდეგ, ქართული მედიისთვის მოიცალა. საქართველოს პარლამენტმა ორი მოსმენით განიხილა „მაუწყებლობის შესახებ“ კანონში შესატანი ცვლილებები, რომელიც ორ პაკეტად არის წარმოდგენილი. ერთ-ერთ მათგანს ივანიშვილის გუნდი ბრიტანული კანონის ანალოგს უწოდებს და პრეტენზიების შემთხვევაში, დიდი ბრიტანეთთან ამისამართებს ადამიანებს, ხოლო მეორე ნაწილი თავად შეიმუშავა და იმის მიხედვით, როგორც საზოგადოებას აცნობენ ინფორმაციას, იკრძალება მედიაში უცხოური დაფინანსების შემოსვლა, თუმცა რეალურად აღნიშნული კანონის მიზანი სხვა რამ არის.

„ქართული ოცნების“ მიერ შემუშავებული საკანონმდებლო ცვლილებები თავდაპირველად მხოლოდ მაუწყებლებზე (ტელევიზია და რადიო) იყო გათვლილი, თუმცა შემდგომში მმართველი პარტიის ცალკეულმა წარმომადგენლებმა რეპლიკების სახით გაახმოვანეს ის, რომ საჭიროა მოხდეს რეგულირება ონლაინმედიისა და სოციალური ქსელებისაც კი.

ამ და სხვა საკითხებზე „ქრონიკა+“-ს ესაუბრება „რეგიონულ მაუწყებელთა ალიანსის“ დირექტორი, ნათია კუპრაშვილი, რომელიც წლების მანძილზე აქტიურად არის ჩართული მედიასთან შესახებ საკითხების განხილვებში:

_ ნათია, „მაუწყებლის შესახებ“ კანონში შესატან ცვლილებებზე გკითხავ, _ რას უპირებს მედიას „ქართული ოცნება“?

_ „მაუწყებლობის შესახებ კანონზე“ არის ორი პაკეტი, რომელიც უკვე გავლილია ორი მსმენით და ორივეს ჰქვია „მაუწყებლობის შესახებ კანონში ცვლილებები“. ერთი არის ე. წ. ბრიტანული კანონი, ე. წ. იმიტომ, რომ არ არის ბრიტანული და მეორე არის უშუალოდ „ქართული ოცნების“ მიერ დაწერილი კანონი, რომელიც ეხება დაფინანსების ნაწილს.

ბრიტანულს ეძახიან შინაარსობრივ რეგულაციებს, რომელიც ბრიტანული იმიტომ არ რის, რომ კოპირებით არის გადმოტანილი ქართული, მაუწყებლის ქცევის კოდექსიდან, რომელიც 2009 წელს დავწერეთ ერთად. ამაში ვგულისხმობ იმას, რომ მაშინ მარეგულირებელ კომისიასა და „ნაციონალურ მოძრაობას“ უნდოდა, რომ გარკვეულწილად რეგულაციები შემოეღო შინაარსობრივი მედიისთვის, მედიამ ეს გავაპროტესტეთ და ვუთხარით, რომ შეგვიძლია რაღაც წესებზე შევთანხმდეთ, რომელიც გვექნება როგორც ქცევის კოდექსი და ეს ქცევის კოდექსი 2009 წლიდან მოქმედებს. ანუ მაუწყებლებისთვის ეს იყო სავალდებულო და ნორმატიული, კანონქვემდებარე აქტი, რომელიც გვეუბნება, რომ ახლა რაც წერია შინაარსობრივ ვალდებულებაში, იყო ჩვენი ვალდებულება, ოღონდ ამას თავად ვარეგულირებდით, ანუ იყო საბჭოები, სადაც შეეძლო ნებისმიერს ეჩივლა და ა. შ. ბევრი ისეთი საკითხია, რომელიც ჩამოთვლილი არის.

_ მაშინ, რა გააკეთა ახალი „ოცნებამ“ ამ მიმართულებით?

_ ამათ ის გააკეთეს, რომ რაც მაშინ უნდოდა „ნაციონალურ მოძრაობას“, ესენი ხომ შემსრულებლები არიან მათი ყველა ცუდი პრაქტიკის, მათი მემკვიდრეები არიან და ესეც ლამაზად აიღეს და გადმოგვიტანეს შინაარსობრივად რეგულირებები. ამას აკეთებენ იმისთვის, რომ ეს იყოს სადამსჯელო და ამის გამო მარტივად შეეძლოთ არხის დახურვა. „ოცნება“ ხდება (ისედაც ჰყავთ რიგებში „ნაციონალური მოძრაობის“ ბევრი წარმომადგენელი) „ქოციონალური მოძრაობა“.

მეორე კანონი ეს უკვე მათი გამოგონილია და ხალხს კი ატყუებენ, რომ ეს არის გარე დაფინანსებაზე, თუმცა ეს არ არის გარე დაფინანსებაზე, არის შიდა დაფინანსებაზე უმეტესწილად, რადგან პირდაპირ აუქმებენ ერთ-ერთ სერვისს რომელზედაც აქამდე იჯდა მაუწყებელი. სამი ტიპის რეკლამა აქვს მაუწყებელს, ზოგადად რისი გაყიდვაც შეუძლია: ეს არის კომერციული რეკლამა, სოციალური რეკლამა და პოლიტიკური რეკლამა. პოლიტიკური რეკლამა აქამდეც უფასოში გადაუტანეს, ანუ ძირითადად უფასოდ შეუძლიათ გააკეთონ პოლიტიკური რეკლამა, კომერციული რეკლამისთვის 2015 წლიდან მოყოლებული შეამცირეს დრო, „საზოგადოებრივ მაუწყებელს“ მისცეს რეკლამის გაყიდვის უფლება, რომ წაეღო რეკლამა კომერციული მედიებიდან, შეამცირეს რეკლამის სახეობები. ანუ ყოველ წელს რომელიღაცა სახის კომერციულ რეკლამის გვიკრძალავდნენ, ხან ერთს, ხან მეორეს, მედიკამენტების რეკლამა, იარაღის, სასმელების, თამბაქოს რეკლამა, ლუდომანიის რეკლამა... რამდენი რეკლამა ჩამოგითვალოთ, რომელსაც მოყვა „ქართული ოცნება“ და ყოველ წელს გადახედავდა კომერციულ მაუწყებელს, ვისგან ჰქონდა შემოსავალი და ასე აუქმებდა სახეობებს, დროს გვიმცირებდა სარეკლამოს. ახლა უკვე მიადგა მესამე სახეობის რეკლამას, სოციალურს და პირდაპირ აგვიკრძალა, რომ გავყიდოთ. ამას ვინც ისმენს, ხომ ხვდება, რომ კლავენ მედიას. მას აღარ შეუძლია მიიღოს ფინანსები, კომერციული ფონდი განაპირობებდა მედიის დამოუკიდებლობას და თავისუფლებას. რომ გაიძახიან, ვიღაცის ინტერესებს ატარებო და ა. შ., არ არის სწორი. ვიღაცის ინტერესებს მაშინ არ ატარებ, თუკი გაქვს შენი შემოსავალი და ამას კრძალავენ ფაქტობრივად და სოციალურ რეკლამას აუქმებენ, როგორც სახეობას. ეს არის ერთ-ერთი მიზანმიმართული კიდევ ერთი ნაბიჯი, რომლის გადადგმითაც უნდათ, რომ დამოუკიდებელი მედია არ არსებობდეს ქვეყანაში და ასევე რასაც აკეთებენ არის ის, რომ შენ რომც გქონდეს კომერციული შემოსავალი, რეკლამა, აქაც კი გეუბნებიან, რომ მე ირიბი ინტერესები გასაკონტროლებელი მაქვსო. მანდ უნდა გავიგო ის, რომ თუნდაც ვიღაცამ რეკლამა დაგიკვეთა და მომსახურება დაგიკვეთა, იმის უკან ხომ არ არის რაიმე ინტერესებიო? ახლა ვინმეს წარმოუდგენია, რომ რომელიმე ბიზნესმა საერთოდ გარისკოს ასეთ დროს მაუწყებელთან ურთიერთობა? წავა და სხვაგან გააკეთებს რეკლამას, არ აიტკივებს თავს. არ შემოვა არც სპონსორობაში და არც ურთიერთობაში, ექნება მარტივი შიში. რად უნდა შემოწმებები და კონტროლის პალატები თავის სამსახურში? ამასაც კი აჩერებენ, საერთოდ არ არის არაფერ შუაში აქ საგრანტო დაფინანსება.

_ როგორია წილობრივად მედიებში საგრანტო დაფინანსება?

_ საგრანტო დაფინანსებები, მაგალითად, რეგიონულ ტელევიზიებში 5%-იანი წილი იყო, ნაციონალურ არხებზე გაცილებით მეტი შედიოდა, მათ შორის, ტელეკომპანია „იმედში“, მარეგულირებელზე გამოქვეყნებული დათვლებითაც შესაძლებელია ამის ნახვა _ იქ გაცილებით მეტი იყო უცხოური ჩარიცხვები, ვიდრე, მაგალითად, პატარა რეგიონულ ტელევიზიებში. საბოლოო ჯამში, „ქართულმა ოცნებამ“ გადაწყვიტა, რომ გააუქმოს დამოუკიდებელი მაუწყებლობა ქვეყანაში და მხოლოდ ვისაც თვითონ ეტყვის, ის ბიზნესი დახარჯავს ფულს სადაც ეტყვის. ასევე იქნებიან პოლიტიკურად აფილირებული აქტორები და ასეთ მაუწყებელს უფრო აქვს გადარჩენის შანსი. პოლიტიკური ინტერესების ფული ასე მარტივად არ ბრუნავს ქვეყანაში. რანაირად შეიძლება გვქონდეს ამდენი ნაციონალური არხი, რომელთა დიდი ნაწილი არის დოტაციური, წამგებიანი? ერთადერთი, რომელიც წამგებიანი არ არის, რეგიონული ტელევიზიებია, რადგანაც იციან, რამდენს შოულობენ და რამდენი აქვთ დასახარჯი. ვინ აცდის მაგათ გადასახადების არგადახდას, როგორც აცდიან ნაციონალურ მაუწყებლებს. ამ ყველაფერს რომ მოუყრი თავს, ხომ უნდა მიხვდე, რა ტიპის გადაწყვეტილებებს იღებს „ქართული ოცნება“?! ის იღებს დამოუკიდებელი ტელევიზიებისა და რადიოების გაუქმების გადაწყვეტილებას.

_ ონლაინმედია და სოციალური ქსელები _ თავდაპირველად, როდესაც მოხდა „მაუწყებლის შესახებ კანონში“ შესატანი ცვლილებების შესახებ ინფორმაციის გასაჯაროება მმართველი პარტიის მხრიდან, საუბარი იყო მხოლოდ მაუწყებლობაზე და შემდგომში უკვე გაჩნდა სხვა განშტოებებიც, როგორიც არის ონლაინმედია და სოციალური ქსელები („ხალხის ძალის“ თავმჯდომარე სოზარ სუბარი იყო პირველი, ვინც გააჟღერა მსგავსი რამ პარლამენტის სხდომაზე). ამ შემთხვევაში რა ტიპის შეზღუდვებთან გვექნება შემხებლობა?

_ ჯერ დაამატეს და შემდგომ ამოიღეს ისევ, ეს ყველაფერი ერთ დღეში მოხდა. ჯერ თქვეს, ამათზეც ხომ არ გავავრცელოთო და შემდეგ გადაიფიქრეს, მარამ დროებით, რადგანაც იმისთვის, რაზეც ჩვენ ახლა ვსაუბრობთ, რომ აღსრულდეს, ამას სჭირდება ადმინისტრაციული რესურსი, რომელიც მათ არ ეყოფოდათ ფიზიკურ პირებსა და ონლაინებზე, ეს უფრო შემდგომი ნაბიჯია. როგორც კი საზოგადოება, სისტემები, მათ შორის ეს ონლაინმედიები და ფიზიკური პირები თავს დაიმშვიდებენ, რომ  ჩვენ არ შეგვეხება, ამის შემდგომ გააქტიურდება ეს კანონი. ჯერჯერობით მხოლოდ ტელევიზიებსა და რადიოზე შეაჩერეს ეს კანონი და მათ ვებგვერდებზე და არა ზოგადად ონლაინმედიებზე.

_ თქვენც აღნიშნეთ, რომ ეს დროებითია და აუცილებლად დაუბრუნდება ონლაინმედიებს. ასეც იქნება ლოგიკური განვითარებით, პრინციპში, რადგანაც დღეს ძალიან აქტიურია ონლაინმედიები _ რა მოხდება შემდგომ? სად მივდივართ, როდესაც შეზღუდულია ონლაინმედიაც და ფიზიკური პირების გვერდებიც?

_ მანამდე რომ ვხუმრობდით ჩრდილო კორეაზე, ჩინეთსა და რუსეთზე და ზოგადად ქვეყნებზე, სადაც არ არსებობს თავისუფალი მედია, აქ მივდივართ. პრინციპში, მივდივართ იქ, საიდანაც წამოვედით, საბჭოთა კავშირის დროს როგორც იყო, თუმცა შეიძლება იყოს რაღაც ჰიბრიდული ნაწილი, რომ ასე ბუტაფორიულად გქონდეს შენ ე. წ. ოპოზიციურად აფილირებული მედიები, რომლებიც მხოლოდ პოლიტიკურ ფილტრში გაატარებენ შინაარსებს. დანარჩენი, როგორც გითხარით, დამოუკიდებელი ხმის, დამოუკიდებელი მედიის განადგურებისკენ მიდის მთელი ძალისხმევა და თუკი კრიტიკა გინდა, ეს კრიტიკა უნდა იყოს რაღაც პარტიულ რგოლში მოქცეული. დამოუკიდებელი კრიტიკა ინდივიდსაც რთულად ექნება. ის გაკონტროლდება თავიდან ბოლომდე, აქეთკენ მიდის ყველაფერი.

_ საუბრის დასაწყისშიც ახსენეთ და ახლაც მინდა გკითხოთ, _ რა ბედი ელის რეგიონულ მედიას? იმ მედიებს, სადაც ნაკლებად ვხედავთ ბიზნესის აქტიურობას (ჯერ კიდევ შეზღუდვებამდე) ფინანსური რესურსის ჩადების კუთხით და რომლებისთვისაც ის 5% საგრანტო დაფინანსება (სხვადასხვა პროექტში ჩართულობით იღებენ) ძალიან მნიშვნელოვანია იმისთვის, რომ იარსებონ?

_ როგორც ვთქვით, რეგიონულ ტელევიზიებში, ერთობლივად რომ დაითვალეს, სადღაც 5% იყო საგრანტო შემოსავალი, თუმცა ახლა გაუქმება ხდება არ საგრანტო შემოსავალი, არამედ რეკლამის შემოსავალი, რომელიც იყო ძირითადი რეგიონულ ტელევიზიებში, სოციალური რეკლამის გაყიდვას ვგულისხმობ; აგრეთვე კომერციული რეკლამის გარკვეულწილად შეზღუდვებს, რადგანაც იქ კონტროლში შემოდიან და შესაბამისად გაყიდვა გაჭირდება. ეს არის ჩვენთვის დარტყმა, რომ გვიკრძალავენ ბიზნესს, მედიაბიზნესი იკრძალება. ეს მოიტანს და უკვე მოიტანა შედეგები, რომ საინფორმაციო წარმოება უკვე რამდენიმე მაუწყებელში არის გაჩერებული (ტელეკომპანია „ბორჯომი ტვ“ და „ტელეარხი 25“ ამ დროისთვის, საინფორმაციო ფორმატში არ მაუწყებლობენ). ყოველდღიურიდან მაუწყებელთა დიდი ნაწილი გადასულია ყოველკვირეულ წარმოებაზე საინფორმაციოების, რაც კატასტროფაა სექტორისთვის. ბოლომდე გაუქმების წინააღმდეგ ვიბრძოლებთ. ბრძოლაში ვგულისხმობთ იმას, რომ საზოგადოება ყოველთვის პოულობდა გამოსავლებს და პატარა მედიაბიზნესებიც იპოვიან გამოსავალს, თუკი ეს კანონები იქნება მიღებული და მგონია, რომ ეს კანონები დიდხანს არ იმუშავებს. გადაეწყობიან შემდეგ ახალ რეალობაზე და ბევრი მათგანი მაშინ მუშაობდა ჯერ კიდევ, როდესაც უფრო შეზღუდული იყო გარემო, მოძებნიან გზას იმისთვის, რომ თავისი აუდიტორიისთვის ლოკალურ დონეზე გააგრძელონ მუშაობა. რეალურად ჩვენ ვლაპარაკობთ მაუწყებლებზე, რომლებსაც ოჯახები აკეთებდნენ ტრადიციულად. მათთვის ეს არის ისეთი საქმე, რომელსაც ასე იოლად არ შეეშვებიან, ეს  მატერიალურთანაც არის დაკავშირებული, თუმცა არა მხოლოდ ამასთან. შეიძლება ვინმეს არ ესმოდეს, როგორ ახერხებდნენ ეს მაუწყებლები, რომ არ ყოფილიყვნენ წამგებიანი. ამას ახერხებდნენ ენთუზიაზმის ხარჯზე. შესაბამისად, რაღაცები ამის ხარჯზე გაგრძელდება. ჩვენც არ ვაპირებთ გაჩერებას, როგორც გაერთიანება, პირიქით, ვფიქრობთ, რომ ახლა უფრო საჭირო ვართ წევრებისთვის და კიდევ უფრო დავუდგებით გვერდით. ვეცდებით, ვიპოვოთ გამოსავლის გზები. ვაპირებთ ამ ქვეყანაში ყოფნას, მუშაობის გაგრძელებას, რადგანაც როგორი პოლიტიზებულიც არ უნდა იყოს პარტიული ველი, მგონია, რომ არის რაღაც საკითხები, რომლებიც არცერთს გვერდს არ აგვივლის. ისეთი თემებიც არსებობს ამ ქვეყანაში, რომელიც ერთნაირად შეიძლება შეგვეხოს ხვალ ან ზეგ და ასეთ დროს ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს, რომ ადგილზე არსებობდეს დამოუკიდებელი მედია. შექმნილი რეალობიდან გამომდინარე, რაც საჭიროა, ის აუცილებლად იარსებებს და ამაზე გვექნება მაქსიმალური ძალისხმევა.