მიხეილ ხაჩიძე

11 მარტს საუდის არაბეთში უკრაინისა და შტატების დელეგაციებს შორის მოლაპარაკები თითქმის მთელი დღე მიმდინარეობდა. ცნობილი გახდა უკრაინის მზადყოფნა, მიიღოს შეერთებული შტატების მიერ შეთავაზებული დროებითი _ 30-დღიანი ცეცხლის შეწყვეტა. უკრაინის მზაობის საპასუხოდ, ვაშინგტონი განაახლებს უკრაინის სამხედრო დახმარებასა და დაზვერვის გაზიარებას, რომელიც შეჩერდა თეთრ სახლში ზელენსკისა და ტრამპის მწვავე სიტყვიერი გაცვლის შემდეგ.

უნდა ითქვას ისიც, რომ უკრაინულ-ამერიკული მოლაპარაკებები ჯიდაში დაახლოებით ორ-ნახევარჯერ მეტხანს მიმდინარეობდა, ვიდრე თებერვალში საუდის არაბეთის დედაქალაქ ელ-რიადში შტატებისა და რუსეთის დელეგაციების მოლაპარაკებები.

ამასთან, შეხვედრაზე შტატები და უკრაინა შეთანხმდნენ, დაადგინონ თავიანთი მოლაპარაკების გუნდების შემადგენლობა და დაუყოვნებლივ დაიწყონ მოლაპარაკებები ხანგრძლივი მშვიდობის მისაღწევად; უკრაინის დელეგაციამ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ ევროპელი პარტნიორები უნდა იყვნენ ჩართულები სამშვიდობო პროცესში; მხარეები შეთანხმდნენ უკრაინის კრიტიკული წიაღისეულის განვითარების შესახებ შეთანხმების დადებაზე რაც შეიძლება მალე.

„უკრაინა მზად არის, შეწყვიტოს ომი და დაიწყოს საუბარი“, _ თქვა რუბიომ ჯიდაში. ეს რეალურად ყველაზე დიდი ინტრიგაა ამჟამად, რადგან მანამდე, ჯერ კიდევ მოლაპარაკებების დაწყებამდე, მოსკოვმა თქვა, რომ „ზელენსკის კიევის რეჟიმს“ მშვიდობა არ სურს.

რუბიომ კი განაცხადა, რომ ახლა  რუსეთის ჯერია, ბურთი სწორედ რუსეთის მოედანზეა. მან იმედი გამოთქვა, რომ რუსეთიც თანახმა იქნება ცეცხლის შეწყვეტაზე, მაგრამ თუ ისინი იტყვიან უარს _ მაშინ, _ როგორც მან თქვა, _ გვეცოდინება, ვინ აბრკოლებს მშვიდობას.

აღსანიშნავია, რომ უკრაინა ჯიდაში მოლაპარაკებებზე მივიდა სურვილით, რომ ცეცხლის შეწყვეტა მომხდარიყო ჰაერსა და ზღვაზე. ჰაერი ნათელია _ რუსეთი გამუდმებით ატერორებს უკრაინის ქალაქების მშვიდობიან მოსახლეობას დრონებითა და სარაკეტო თავდასხმებით, ასევე ურტყამს უკრაინის ენერგეტიკასა და სხვა ინფრასტრუქტურას. ზღვით _ ასევე ნათელია. კიევს სურდა შავი ზღვის გავლით ექსპორტისთვის საზღვაო-სატრანსპორტო დერეფნის სრული უსაფრთხოება, მაგრამ შტატებმა მოულოდნელად შესთავაზა ცეცხლის სრული შეწყვეტა ერთი თვით და კიევი დასთანხმდა, მიუხედავად იმისა, რომ მანამდე არ არსებობდა მზადყოფნა ცეცხლის შეწყვეტისთვის ხმელეთზე, სადაც მთავარი ბრძოლები მიმდინარეობს.

შეხვედრის დამთავრების შემდეგ განცხადება გააკეთა შტატების პრეზიდენტმა დონალდ ტრამპმაც. ის ილონ მასკსა და მის შვილთან ერთად ტესლას ახალ ავტომობილს არჩევდა, როცა მედიამ შეხვედრაზე ჰკითხა. ტრამპმა თქვა, რომ ზელენსკის ვაშინგტონში ისევ მიიწვევს და რომ დიდი შეთანხმების დადება იგეგმება.

უკრაინის პოზიცია

უკრაინის პრეზიდენტმა ვოლოდიმირ ზელენსკიმ (რომელიც საუდის არაბეთში იყო და პრინც მოჰამედ ბინ სალმანს შეხვდა) 11 მარტს საღამოს გამოსვლაში განაცხადა:

„საუბარი მოიცავდა ამერიკული მხარის წინადადებას, სასწრაფოდ გადაედგათ პირველი ნაბიჯი და ეცადათ დაემყარებინათ ცეცხლის სრული შეწყვეტა 30 დღით არა მხოლოდ რაკეტებიდან გასროლით, უპილოტო საფრენი აპარატებიდან და ბომბებთან დაკავშირებით და შავ ზღვაში, არამედ მთელი ფრონტის ხაზის გასწვრივ. უკრაინა იღებს ამ წინადადებას, ჩვენ მას დადებითად მივიჩნევთ, მზად ვართ, გადავდგათ ასეთი ნაბიჯი“.

უკრაინის პრეზიდენტის აპარატის ხელმძღვანელმა ანდრიი ერმაკმა სოციალურ ქსელში დაწერა, რომ მშვიდობაზე საუბრისას მთავარი სიტყვა არის „სამართლიანი“.

„ეს არის მომავლისთვის _ ბოლოს და ბოლოს, ცეცხლის შეწყვეტაზე დათანხმების შემდეგ დიპლომატიური მოლაპარაკებები უნდა დაიწყოს, როგორც ჩანს, ფართო სამშვიდობო შეთანხმებაზე, რომელიც მოიტანს ამ ძალიან „სამართლიან“ და ასევე ხანგრძლივ, სტაბილურ მშვიდობას“, _ განმარტა მან.

კიევს ასევე სურს უსაფრთხოების გარანტიები _ მათგან ერთ-ერთია უკრაინაში ევროპული ქვეყნების სამშვიდობო კონტინგენტის განლაგება, მაგრამ არა მხოლოდ ევროპის სამშვიდობო ძალების მონიტორინგისთვის.

აღსანიშნავია ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორიც, კერძოდ, ჯიდაში მოლაპარაკებების წინა ღამეს უკრაინის ასობით დრონმა მასირებული იერიში მიიტანა რუსეთზე. მოსკოვში ოთხი აეროპორტიც კი დახურეს. დაშავდა 20-მდე ადამიანი, 2 კი მოკვდა. სულ რუსეთის 10 რეგიონს უტევდნენ დრონები. გარდა ამისა, უკრაინული დრონები დაესხნენ „დრუჟბას“ ნავთობსადენს, რომლითაც რუსული ნავთობი სლოვაკეთსა და უნგრეთს მიეწოდება, სწორედ იმ ქვეყნებს, რომლებიც ამჟამად კრემლის პოლიტიკური მეგობრები არიან. უკრაინის სიმამაცე და გმირობა ჯიდაში მოლაპარაკებებზეც აღნიშნეს.

პუტინის პოზიცია

რუსეთის პრეზიდენტმა ვლადიმირ პუტინმა გამოაცხადა მზადყოფნა, შეწყვიტოს საომარი მოქმედებები უკრაინაში, მათ შორის, ერთთვიანი ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ. ამავდროულად, ცეცხლის შეწყვეტა მოითხოვს ორივე მხარის „მტკივნეულ“ მომზადებას, _ თქვა მან. 13 მარტს მოსკოვში გამართულ პრესკონფერენციაზე, რომელიც გადაიცა ღოსსიყა-24-ით („როსია-24“), პუტინმა თქვა, რომ ცეცხლის შეწყვეტა მოითხოვს კონტროლის საკითხის მოგვარებას მთელი ფრონტის ხაზზე. გარდა ამისა, მან ფაქტობრივად მოითხოვა კურსკის რეგიონში მდებარე უკრაინული ძალების დანებება, გამოაცხადა მათი სრული ბლოკადა რუსული არმიის მიერ (დამოუკიდებელი წყაროები ამას არ ადასტურებენ) და უკრაინის არმიისთვის იარაღის მიწოდების შეწყვეტა პაუზის დროს. პუტინმა თქვა, რომ ცეცხლის შეწყვეტის მომზადების საკითხები მოითხოვს შემდგომ მოლაპარაკებებს, მათ შორის, სავარაუდოდ, პუტინსა და ტრამპს შორის საუბარს.

პუტინმა მადლობა გადაუხადა ტრამპს მოლაპარაკებებში მონაწილეობისთვის. მისი თქმით, სახელმწიფოს მეთაურებს საკმარისი აქვთ საკუთარი „მიმდინარე საქმეები“, მაგრამ აშშ-ის პრეზიდენტი, ჩინეთის, ინდოეთის და სამხრეთ აფრიკის ლიდერების მსგავსად, მონაწილეობს მშვიდობის მიღწევის „კეთილშობილურ მისიაში“.

დაბოლოს, უნდა ვთქვათ ისიც, რომ ტირანმა პუტინმა მანამდე განაცხადა, რომ რუსეთს არ აქვს განზრახული დათმობა ან რაიმე კომპრომისზე წასვლა სამშვიდობო მოლაპარაკებებში და რომ რუსეთმა უნდა აირჩიოს მშვიდობიანი მოგვარების ვარიანტი, რომელიც საუკეთესოდ შეეფერება რუსეთს.

რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა სერგეი ლავროვმა ასევე განაცხადა პრესკონფერენციაზე, რომ რუსეთი უარს იტყვის უკრაინაში ევროპული სამშვიდობო ძალების განლაგების შესახებ ნებისმიერ წინადადებაზე, რათა უზრუნველყოს მომავალი ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმების დაცვა.

ამდენად, ახლა ტრამპის ადმინისტრაციას დასალაგებელი სწორედ პუტინთან აქვს.

რა პროგნოზები აქვთ ანალიტიკოსებს? _ ინტერვიუ პოლიტოლოგ ვიქტორ სავინიოკთან:

რა პროცესების წინაშე ვართ? რა რეალობაა დღეს სამყაროში და როგორ ცვლის ტრამპის ფაქტორი მსოფლიო პოლიტიკურ ისტებლიშმენტს? რას უნდა ველოდოთ ახლო პერიოდში _ ამ თემების შესახებ „ქრონიკა+“-მა ინტერვიუ ჩაწერა უკრაინელ პოლტოლოგსა და ანალიტიკოს ვიქტორ სავინიოკთან:

_ ბატონო ვიქტორ, დავიწყოთ ტრამპის პოზიციებზე საუბრით: რა მესიჯია ეს მსოფლიოსთვის? ვხედავთ მისი განცხადებების ცვლილებებს, მის ცვალებად ხასიათს. ერთ პოზიციას ანაცვლებს მეორე. რასთან გვაქვს საქმე რეალურად?

_ პირველ რიგში, აშშ ავლენს სტრატეგიას, რომელსაც შეერთებული შტატები ახორციელებს 2010-იანი წლების დასაწყისიდან. ის მოიცავს ფოკუსირებას ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის დაპირისპირებაზე აზიაში, ამავდროულად, ევროპაში ამერიკული ყოფნის შემცირებაზე. ასევე ამ სტრატეგიის მომხრეების აზრით, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ამოცანაა რუსეთსა და კომუნისტურ ჩინეთს შორის ალიანსის ჩამოყალიბების პრევენცია. ამ მიზანს მიაღწია ობამას ადმინისტრაციამ 2008-2016 წლებში, თავდაპირველად გამოაცხადა კრემლთან ურთიერთობების „გადატვირთვა“, ხოლო 2014 წლის შემდეგ თავიდან აიცილა რუსების ზედმეტი პროვოკაცია უკრაინის მნიშვნელოვანი სამხედრო დახმარების გაწევით და მოსკოვის წინააღმდეგ ძლიერი სანქციების შემოღებით.

დონალდ ტრამპმა განაგრძო მისი განხორციელება პირველივე ვადის განმავლობაში, რაც აშკარა იყო ნატოს ევროპული წევრი ქვეყნებისადმი მისი მკაცრი განცხადებებიდან, რომლებიც ითხოვდნენ თავდაცვის ხარჯების გაზრდას. ჯოზეფ ბაიდენის ადმინისტრაცია ასევე აგრძელებდა ევროპაში ყოფნის შემცირების კურსს და ასევე ცდილობდა, რუსეთს აეცილებინა მიზეზი უკრაინის წინააღმდეგ აგრესიის ესკალაციისთვის 2022 წლის 24 თებერვლის შემდეგ, უკრაინის თავდაცვის ძალებისთვის გარკვეული ტიპის იარაღის მიწოდების შეფერხებით ან მათი გამოყენების შესაძლებლობების შეზღუდვით.

2023-2024 წლების საარჩევნო კამპანიის დროსაც კი დონალდ ტრამპმა განაცხადა, რომ აპირებდა ამ სტრატეგიის უფრო აქტიურად განხორციელებას. ახლა კი ჩვენ მოწმენი ვართ, რომ ხელისუფლებაში დაბრუნების შემდეგ ის თავისი სტილით ინტენსიურად ცდილობს აღადგინოს მთელი სისტემა ისე, რომ გარანტირებული იყოს საგარეო პოლიტიკის სწრაფი გადამისამართება აზიურ თეატრზე. ამავდროულად, ტრამპსა და მის გარემოცვას მიაჩნია, რომ კრემლთან დიალოგის დამყარების გარეშე ეს გადაადგილება შეუძლებელი იქნება. მეორეც, როგორც ზოგიერთი მკვლევარი და ჟურნალისტი ელოდა, მეორე ვადის ათვლიდან ტრამპმა დაიწყო კიდევ უფრო აქტიური მოქმედება არსებული ინსტიტუტებისა და კანონმდებლობის გვერდის ავლით. და ეს გამოიხატება არა მხოლოდ იმით, რომ ახალი ადმინისტრაციის თანამდებობის პირების უმეტესობა შეირჩა არა კომპეტენციის პრინციპით, არამედ პირადი ერთგულების პრინციპითა და პრეზიდენტის კურსის დაუფიქრებლად გაყოლის სურვილით. ამის მაგალითია ადმინისტრაციის ეფექტიანობის დეპარტამენტის ახლად დანიშნული ხელმძღვანელის, მილიარდერ ილონ მასკის შემთხვევაც. 

_ სადამდე მიიყვანს ყოველივე ეს შტატებს?

_ ის, რომ ახალი ადმინისტრაცია რეალურად უგულებელყოფს ხელისუფლების სასამართლო შტოს, რომელიც ცდილობს შეზღუდოს გარკვეული გადაწყვეტილებების უარყოფითი შედეგები ან დაიცვას მოქალაქეთა უფლებები, გარდა ამისა, ის ქმნის პირობებს ენერგოსისტემაში, სადაც არ მუშაობს კონტროლ-ბალანსის სისტემა, რომლითაც, სხვათა შორის, ამერიკელები ყოველთვის ამაყობდნენ. ამის გამო ნელა, მაგრამ აუცილებლად ჩნდება სისტემა, რომელშიც არა საკანონმდებლო და სასამართლო შტოები ზედამხედველობენ აღმასრულებელი შტოს ქმედებებს და აკონტროლებენ მის გადაწყვეტილებებს, არამედ აღმასრულებელი შტო, დონალდ ტრამპის ხელმძღვანელობით, ცდილობს გააკონტროლოს ყველა და, საჭიროების შემთხვევაში, აღმოფხვრას ვინც მისთვის არასასიამოვნოა. საბოლოო ჯამში, ტრამპი და მისი გარემოცვა უგულებელყოფს პრესას, რომლის მთავარი ამოცანაა ხელისუფლების საქმიანობის კონტროლი სხვადასხვა დონეზე და სხვადასხვა ინდუსტრიაში. ამის ნაცვლად, ისინი ქმნიან ალტერნატიულ მექანიზმებს სოციალური მედიის ან ბლოგების საშუალებით, სადაც მათი თეზისები და პრეტენზიები პირდაპირ არის წარმოდგენილი, ყოველგვარი ალტერნატიული შეფასებებისა და კრიტიკის გარეშე. ამიტომ ძნელია არ დაეთანხმო, მაგალითად, ჰამბურგის უნივერსიტეტის პოლიტოლოგ ელვირა როზეტის შეფასებას, რომელმაც ცოტა ხნის წინ ინტერვიუში გამოთქვა ეჭვი, რომ 2026 წლის შემოდგომაზე აშშ-ში დაგეგმილი საპარლამენტო არჩევნები (ე. წ. შუალედური არჩევნები), რომელიც ამომრჩევლის მიერ ადმინისტრაციის შეფასებად არის აღქმული, პატიოსნად და გამჭვირვალედ ჩატარდება.

_ ტრამპის რიტორიკა ერთგვარ არასტაბილურობის განცდას ტოვებს დემოკრატიებისთვის, ევროპისა და თავად შტატებისთვისაც გარკვეულწილად?

_ დონალდ ტრამპის რიტორიკა კანადასა და ევროპული ნატოს წევრი ქვეყნების მიმართ აჩენს კითხვებს იმის შესახებ, შეიძლება თუ არა შეერთებული შტატები სანდო მოკავშირედ ჩაითვალოს? რა თქმა უნდა, ჩვენ აღმოსავლეთ ევროპაში შეგვიძლია დავეთანხმოთ თეზისს, რომ ევროპელებმა მეტი უნდა გააკეთონ კონტინენტზე უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად და რუსეთის „შესაკავებლად“, მაგრამ ტრამპის რიტორიკა გრენლანდიასთან, დანიასთან და კანადასთან დაკავშირებით მიუღებელია, რადგან თავდაცვის ალიანსები არ იდება მოკავშირისგან ძალის საფრთხის შესახებ მინიშნებების მისაღებად, არამედ იმისთვის, რომ ერთობლივად დავიცვათ თავი გარე მოწინააღმდეგეებისგან და ერთობლივად უპასუხონ უსაფრთხოების სხვა გამოწვევებს. ამ კონტექსტში ჩნდება კითხვა, _ მზად იქნება თუ არა დღევანდელი ადმინისტრაცია, შეასრულოს 1949 წლის ვაშინგტონის ხელშეკრულების მე-5 მუხლით გათვალისწინებული ვალდებულებები ნატოს ევროპულ წევრ სახელმწიფოზე რუსეთის პოტენციური თავდასხმის შემთხვევაში?

_ რა პროცესები მიმდინარეობს, როგორ რეალობასთან გვაქვს საქმე?

_ რაც შეეხება შეერთებულ შტატებს, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ დასტურდება შეფასებები, რომლებიც მიუთითებდნენ იმაზე, რომ დონალდ ტრამპის ახალი ადმინისტრაციის პოლიტიკა კიდევ უფრო იზოლაციონისტური იქნებოდა. ეს წარმოადგენს თითქმის ტექტონიკურ ცვლილებას მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ოფიციალური ვაშინგტონის მიერ გატარებულ საგარეო პოლიტიკასთან მიმართებით. ყოველივე ამის შემდეგ, ამ პოლიტიკის ერთ-ერთი მთავარი პრინციპი იყო ის, რომ მისი განხორციელებისას შეერთებული შტატები ეყრდნობა გლობალური პარტნიორობის ქსელს. უპირველეს ყოვლისა, ეს ეხებოდა ნატოს წევრ ქვეყნებს, ასევე იაპონიას, სამხრეთ კორეასა და ავსტრალიას. ამჟამად, მიუხედავად ტრამპის ადმინისტრაციის გეგმებისა, ფოკუსირება მოახდინოს კომუნისტურ ჩინეთთან დაპირისპირებაზე, ჯერ არ არსებობს თვალსაჩინო სიგნალები, რომლებიც მიუთითებენ აზიაში ამერიკული ალიანსების შესაძლო გაძლიერებაზე. და ამერიკის პრეზიდენტის ქცევა ევროპელი პარტნიორების მიმართ ნაკლებად სავარაუდოა, რომ პოზიტიურ სიგნალს გაუგზავნის აშშ-ს აზიელ მოკავშირეებს, რომლებსაც შესაძლოა ეჭვი ჰქონდეთ, დაეხმარება თუ არა ვაშინგტონი მათ კომუნისტურ ჩინეთთან ან მის პროჩინურ ჩრდილოეთ კორეასთან დაძაბულობის ესკალაციის შემთხვევაში.

_ ამ დროს საინტერესოა, რა პოზიციონირებას და მსოფლმხედველობას ინარჩუნებს ევროპა?

_ რაც შეეხება ევროპას, ევროპელი პოლიტიკოსები ნელ-ნელა აცნობიერებენ კონტინენტის უსაფრთხოებაზე მეტი პასუხისმგებლობის აღების აუცილებლობას, მათ შორის, „ბირთვული ქოლგის“ და უკრაინის მუდმივი თავდაცვის მხარდაჭერის პერსპექტივიდან. ამ შემთხვევაში ევროპა არაერთი გამოწვევის წინაშე დგას. ყოველივე ამის შემდეგ საქმე ეხება არა მხოლოდ გაურკვევლობას კონტინენტზე აშშ-ს ძალების ფართოდ გავრცელებასთან დაკავშირებით, არამედ ერთობლივი პოლიტიკის შემუშავებასა და მათ განსახორციელებლად ძალისხმევის კოორდინაციას. და ეს ადვილი საქმე არ იქნება, რადგან, ერთი მხრივ, ყოველ შემთხვევაში, სლოვაკეთი და უნგრეთი ეწინააღმდეგება უკრაინისადმი მხარდაჭერისა და თავდაცვის ხარჯების გაზრდას. მეორე მხრივ, გაერთიანებულ სამეფოს, რომელიც ბირთვული სტატუსიდან გამომდინარე გასაღებია ევროპაში უსაფრთხოების სისტემის გასაძლიერებლად, აქვს შეზღუდული შესაძლებლობები ევროკავშირთან თავისი პოლიტიკის კოორდინაციისთვის, რადგან ის არ არის მისი წევრი 2020 წლის იანვრიდან. გარდა ამისა, ევროპულ სახელმწიფოებს შორის ჯერ კიდევ არ არსებობს კონსენსუსი უკრაინის მხარდაჭერის ზომების, ხანგრძლივობისა და მასშტაბის, უკრაინაში ევროპელი სამშვიდობოების პოტენციური განლაგებისა და კრემლის აგრესიული პოლიტიკის საპასუხოდ მათი თავდაცვის შესაძლებლობების გაძლიერების კუთხით.

საბოლოო ჯამში, მსოფლიოში იზრდება სახელმწიფოებს შორის გაურკვევლობისა და შფოთვის დონე მათი უსაფრთხოების, საზღვრების ხელშეუხებლობისა და მათი მოქალაქეების კეთილდღეობის უზრუნველყოფის თვალსაზრისით. ყოველივე ამის შემდეგ დონალდ ტრამპის ადმინისტრაციის იზოლაციონისტური კურსი აჩენს კითხვას, უნდა თუ არა, შეერთებული შტატების ზოგიერთმა მოკავშირემ მომავალში უნდა მოიპოვოს საკუთარი ბირთვული იარაღი, რათა უზრუნველყოს საკუთარი ეროვნული უსაფრთხოება. რა თქმა უნდა, ეს სახელმწიფოები დაარღვევენ ბირთვული იარაღის გაუვრცელებლობის რეჟიმს, მაგრამ მათ ექნებათ ძალიან ნათელი მაგალითი უკრაინის შემთხვევაში, რომელმაც მიიღო სრულმასშტაბიანი შეჭრა ბირთვული სახელმწიფოსგან, მას შემდეგ, რაც დათმო საკუთარი ბირთვული იარაღი. გარდა ამისა, ახალი ადმინისტრაციის კურსმა მნიშვნელოვნად დააზიანა შეერთებული შტატების იმიჯი, როგორც სახელმწიფოსი, რომელიც ასოცირდებოდა დემოკრატიასთან და კანონის უზენაესობასთან.