ექსკლუზიური ინტერვიუ ექსპერტ-ანალიტიკოსთან ახლო აღმოსავლეთის საკითხებში, ვასილ პაპავასთან

მიხეილ ხაჩიძე

მიუხედავად იმისა, რომ დასავლეთ სირიაში ძალადობის გავრცელებამ კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენა გარდამავალი მთავრობის უნარი, გააკონტროლოს მასთან დაკავშირებული ჯგუფები, მკვლელობებმა ასევე ეჭვი გააჩინა რუსეთისა და ირანის ჩარევის შესახებ სირიის საქმეებში.

მას შემდეგ, რაც 6 მარტს დაიწყო შეტაკებები სამთავრობო ძალებსა და გადაყენებულ დიქტატორ ბაშარ ალ-ასადის ლოიალურ მებრძოლებს შორის, უფლებადამცველმა ჯგუფებმა, რომლებიც აკვირდებიან სიტუაციას სირიაში, დააფიქსირეს 800-ზე მეტი მსხვერპლი, მათ შორის, მშვიდობიანი მოსახლეობა. ინტერვიუებისა და ღია წყაროს მონაცემების ანალიზის საფუძველზე „ქრონიკა+“ შეეცდება, უფრო მკაფიო სურათი მოგაწოდოთ, თუ რა ხდება სირიის შიგნით.

მიუხედავად იმისა, რომ მეამბოხე ჯგუფებმა აჰმად ალ-შარაას მეთაურობით ელვისებური შეტევის შედეგად 2024 წლის დეკემბერში დაამხეს მოსკოვისა და თეირანის მიერ მხარდაჭერილი ბაშარ ალ-ასადის მთავრობა, რუსეთმა მაინც შეინარჩუნა კავშირები ახალ მთავრობასთან, მაგრამ ირანი სრულიად გამოირიცხა ურთიერთობებიდან. და აი, მარტის დასაწყისში დაიწყო შეტაკებები ლატაკიის პროვინციაში.

უფლებადამცველი ორგანიზაციები აცხადებენ, რომ დაღუპულთა შორის ასობით მშვიდობიანი მოქალაქეა, რომელთა უმეტესობა ალავიტები არიან, უმცირესობის წარმომადგენლები, რომლებიც ასადის რეჟიმის მხარდამჭერები იყვნენ. გაერომ 11 მარტს განაცხადა, რომ მთელი ოჯახი, მათ შორის, ქალები და ბავშვები, დაიღუპნენ ძალადობის დროს. გაანალიზებული კადრები აჩვენებს, რომ ყველაზე სასტიკი ძალადობა ალავიტი მშვიდობიანი მოსახლეობის წინააღმდეგ (შიიტური რელიგიური ჯგუფი, რომელსაც ასადები განეკუთვნებიან, _ რედ.) მოხდა საპორტო ქალაქ ლატაკიაში, სადაც მდებარეობს რუსული ავიაბაზა ხმეიმიმი. ზოგიერთ ვიდეოში ნაჩვენებია უიარაღო მამაკაცების დახვრეტა ზურგიდან, ზოგი კი ასახავს მსხვერპლზე ფიზიკურ ძალადობასა და დამცირებას, როგორიცაა ძაღლებივით ყეფა და ცხედრეზე გადავლა.

ამ ფონზე, ისრაელის ძალებმა გააფართოეს ტერიტორიული კონტროლი სამხრეთ სირიაში _ ზოგიერთი ცნობით, ისინი ქვეყნის დედაქალაქიდან დაახლოებით 20 კილომეტრის დაშორებით დგანან. ისრაელი ანადგურებს სამხედრო ობიექტებს და სჭირდება სამხრეთ სირიის დემილიტარიზაცია.

თავშესაფარი პოვეს რუსეთის საჰაერო ბაზაზე

PLANET LABS-ის („პლანეტ ლებსი“) მიერ გამოქვეყნებული სატელიტური სურათები აჩვენებს, რომ ჯერ კიდევ 7 მარტს ხალხმა დაიწყო შეკრება რუსეთის საჰაერო ბაზის მახლობლად, ხმეიმიმზე. იქ, სავარაუდოდ, თავშესაფარს ეძებდნენ თავდასხმებისგან.

რუსეთი იყო ასადის მთავარი მხარდამჭერი, რომელიც უზრუნველყოფდა მის ჯარებსა და ირანის მიერ მხარდაჭერილ მარიონეტებს საჰაერო დახმარებით. შეგახსენებთ, რომ სწორედ რუსეთის სტრატეგიულმა ავიაციამ დაბომბა და სარაკეტო დარტყმები განახორციელა ალეპოსა და იდლიბის პროვინციებზე. ქალაქები ნანგრევებად იქცა. ბაშარ ასადის რეჟიმმა მაშინ ასევე გამოიყენა ქიმიური იარაღი ამბოხებულების წინააღმდეგ.

და აი, სწორედ ის მეამბოხეები ახლა მართავენ სირიას, მაგრამ კრემლმა მოახერხა სირიის ახალი ხელმძღვანელობის კრიტიკულ პარტნიორად პოზიციონირება, რომელიც ეყრდნობა რუსეთს ადგილობრივი ვალუტის დასაბეჭდად. რუსებმა ამ დრომდე  მნიშვნელოვნად ინარჩუნენ პოზიციებს ორ სამხედრო ბაზაზე, განსაკუთრებით ხმეიმიმში.

ბოლო რამდენიმე დღის განმავლობაში სოციალური მედიის სურათების გაანალიზების შემდეგ, აღმოჩნდა, რომ გენერალ-მაიორი სერგეი გაშკოვი, რუსეთის შერიგებისა და ლტოლვილთა მიგრაციის მართვის ცენტრის ხელმძღვანელი სირიაში, ამჟამად საჰაერო ბაზაზე იმყოფება.

გასაკვირი არ არის, რომ რუსეთს სურს შეინარჩუნოს ძლიერი კავშირები დამასკოსთან, თუნდაც ახალ ხელმძღვანელობასთან, რადგან ხმეიმის საჰაერო ბაზასა და ტარტუსში საზღვაო ბაზაზე კონტროლის შენარჩუნება უზრუნველყოფს სტრატეგიულ წვდომას რუსეთისთვის ახლო აღმოსავლეთში, ჩრდილოეთ აფრიკასა და ხმელთაშუა ზღვაზე.

რა როლი აქვს ირანს?

არ არსებობს დამაჯერებელი მტკიცებულება იმისა, რომ რუსეთი მონაწილეობს სირიის დასავლეთ სანაპიროზე არეულობის გაღვივებაში, მაგრამ ზოგი ირანს ადანაშაულებს. ასადის სახით ირანმა დაკარგა მთავარი მოკავშირე, რომელმაც თეირანს ნება დართო, გამოეყენებინა სირია, როგორც სახმელეთო დერეფანი ერაყსა და ლიბანში მის რეგიონულ მარიონეტებთან დასაკავშირებლად.

ასადის მმართველობის დროს სირიამ გადამწყვეტი როლი ითამაშა ლევანტის სტრატეგიულად მნიშვნელოვან სახმელეთო დერეფანში ირანისთვის. ეს დერეფანი გადამწყვეტი იყო ირანის რეგიონული გავლენისთვის და ასრულებდა ლოჯისტიკურ ბაზას მისი სახელმწიფო და არასახელმწიფო შეიარაღებული დაჯგუფებების ქსელისთვის.

როდესაც სირიელმა აჯანყებულებმა ასადი ჩამოაგდეს, ირანის უზენაესმა ლიდერმა აიათოლა ალი ხამენეიმ პირობა დადო, რომ სირიელები წინააღმდეგობას გაუწევდნენ მეამბოხე მთავრობას.

ამასთან, ბრძოლები დაიწყო დაახლოებით ერთი კვირის შემდეგ, რაც თურქეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა ჰაქან ფიდანმა, რომელიც მხარს უჭერს ალ-შარას ახალ მთავრობას, გააფრთხილა ირანი, არ ეცადოს სირიის ახალი მთავრობის გამოწვევას მისი მოწინააღმდეგე ჯგუფების შეიარაღებით.

ოპერაცია დასრულებულია

11 მარტს სირიის თავდაცვის სამინისტრომ გამოაცხადა ოპერაციის დასრულება „ასადის მხარდამჭერების წინააღმდეგ“. თავდაცვის სამინისტროს სპიკერმა ჰასან აბდულ ღანიმ თქვა, რომ უსაფრთხოების ძალებმა ზღვის სანაპიროზე „აღკვეთეს საფრთხეები და ჩაახშვეს რეჟიმის ნარჩენები“. ღანიმ აღნიშნა, რომ წინ არის მუშაობა სტაბილურობის გაძლიერებისთვის. შემდეგ ეტაპზე უსაფრთხოების ძალები ყურადღებას გაამახვილებენ წესრიგის აღდგენასა და მოსახლეობის დაცვაზე.

სამხედრო ოპერაციის დასრულების შემდეგ უსაფრთხოების ძალებმა განაცხადეს რამდენიმე ეჭვმიტანილის დაკავების შესახებ, რომლებიც მონაწილეობდნენ მშვიდობიან მოსახლეობაზე თავდასხმაში.

სირიის მედიის ცნობით, დაკავებულებს შორის არიან ადამიანები, რომლებიც მონაწილეობდნენ სიკვდილით დასჯაში. დახვრეტა დაფიქსირდა ვიდეოებზე, რომლებიც მედიაში გამოქვეყნდა.

თავის მხრივ, სირიის პრეზიდენტმა აჰმედ ალ-შარამ კი პირობა დადო, რომ „სასტიკად დასჯის სისხლისღვრაზე პასუხისმგებელებს“. „არავინ იქნება კანონზე ზემოთ და რომელთა ხელებიც სირიელების სისხლით არის მოთხვრილი, ადრე თუ გვიან, სამართლიანობის წინაშე წარდგებიან“, _ განმარტა მან.

ამასთან, სირიის ლიდერმა აჰმედ ალ-შარამ reuters-თან („როიტერსი“) ინტერვიუში, ქვეყნის დასავლეთში სამხედრო ოპერაციის დასრულების გამოცხადების შემდეგ, შეტაკებებში ასადის მომხრე ჯგუფები დაადანაშაულა, რომლებსაც, მისი თქმით, საზღვარგარეთიდან ჰქონდათ მხარდაჭერა. ალ-შარამ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ ძალადობის გავრცელება საფრთხეს უქმნის ქვეყნის ერთიანობას და აღიარა, რომ მკვლელობები განხორციელდა შურისძიების მიზნით და დაჰპირდა ყველას, რომ „სამართლიანობა აღსრულდება ყველასთვის...“

სირიაში 50-წლიანი დიქტატურის შემდეგ ბაშარ ასადი 2024 წლის 8 დეკემბერს ჩამოაგდეს. მილიონობით მოქალაქემ მაშინ რეჟიმის ნგრევა იზეიმა. დაახლოებით სამი თვის შემდეგ კი ქვეყანაში ისევ დაიწყო შეტაკებები და ბრძოლები.

ახალი მმართველების თქმით, ასადის ჩამოგდებული რეჟიმის შეიარაღებული მხარდამჭერები თავს დაესხნენ უსაფრთხოების ძალებს ლატაკიის სანაპირო პროვინციაში. მთავრობამ უპასუხა ფართომასშტაბიანი სამხედრო ოპერაციით, მათ შორის, არტილერიისა და ტანკების გამოყენებით. სირიის უსაფრთხოების სამსახურმა განაცხადა, რომ სულ მცირე 200 მისი პერსონალი დაიღუპა ყოფილ სამხედროებთან შეტაკებისას, რომლებიც ასადის მხარდამჭერები იყვნენ.

მიმდინარე პროცესებს „ქრონიკა+“-თან აფასებს ექსპერტი და ანალიტიკოსი  ახლო აღმოსავლეთის საკითხებში ვასილ პაპავა:

_ ბატონო ვასილ, რა ხდება სირიაში, რა პროცესები ვითარდება ქვეყანაში, სადაც დიქტატორი ახლახან ჩამოაგდეს?

_ 2024 წლის დეკემბრიდან მოყოლებული სირიაში ალავიტების შევიწროებამ მასშტაბური ხასიათი მიიღო, რაც არ არის გასაკვირი, გამომდინარე იქიდან, რომ ასადების ოჯახი, რომელიც ალავიტთა უმცირესობას განეკუთვნება, სირიას 44 წლის განმავლობაში დიქტატორული მეთოდებით მართავდა. ეს იყო ტიპური ახლო აღმოსავლური საერო დიქტატურა, რომელიც ძირშივე სპობდა ნებისმიერ ანტისამთავრობო გამოსვლებს. თვითონ სირიის სამოქალაქო ომის პერიოდში კი ამის ნათელი მაგალითია, თუ რა მეთოდებს მიმართავენ ახლო აღმოსავლური დესპოტური რეჟიმები. ალავიტების მასობრივი მკვლელობების სერია მარტში დაიწყო ლატაკიის პროვინციაში. 6-დან 8 მარტამდე, სულ მცირე, 970 მშვიდობიანი მოქალქე მოკლეს, მათი დიდი ნაწილი ალავიტია. მათ შორის არიან 130 წევრი სამთავრობო ძალებისა და ასადის ერთგულ ძალებთან დაკავშირებული ფორმირებების 150-მდე მებრძოლი. ანუ მთლად ცარიელ ადგილას მასშტაბური რეპრესიული კამპანია ალავიტების წინააღმდეგ არ დაწყებული.

_ რა არის მიზეზი ამ დაპირისპირებების სერიისა? როგორ დაიწყო შეტაკებები?

_ სირიის ცენტრალური მთავრობის ძალებმა დაიბრუნეს კონტროლი ლატაკიისა და ტარტუსის პროვინციებზე, სადაც 6 მარტს ალავიტების მცირე შეიარაღებულმა ჯგუფმა ამბოხის წამოწყება სცადა. მიზეზები შეიძლება დასახელდეს: ეს არის დაძაბულობა და შეიარაღებული შეტაკებების გამწვავება სირიის გარდამავალი მთავრობის ძალებსა და ყოფილ პრეზიდენტასადის მხარდამჭერ ძალებს შორის. ასევე ახალი ხელისუფლების წინააღმდეგ ანტისამთავრობო არეულობების წამოწყების მცდელობა _ ალავიტების მხრიდან. როგორც ცნობილია, ალავიტებმა წინასწარ დაგეგმეს სხვადასხვა ქალაქში ეს გამოსვლები და მოაწყვეს შეიარაღებული თავდასხმები სამთავრობო ძალოვნებზე. თავისთავად ახლა, ასეთ ქაოსურ სიტუაციაში, როდესაც ერთიანი ცენტრალიზებული ხელისუფლება არ არსებობს, შეიარაღებული წინააღმდეგობების აღმოფხვრას გასამხედროებული ფორმირებები ასრულებენ და სწორედ ისინი მონაწილეობდნენ ამ რეპრესიულ კამპანიებშიც ალავიტების წინააღმდეგ.

_ პროცესების როგორ განვითარებას პროგნოზირებთ?

_ როგორც ჩანს, დამხობილი პრეზიდენტის მომხრეები და მხარდამჭერები, ალავიტები, რომლებსაც საკვანძო პოზიციები ეკავათ ასადის დროს, ვერ ეგუებიან იმას, რომ ყველაფერი დაკარგეს ასადის დამხობით და მათთვის მიუღებელია დამასკოს ხელისუფლების დღის წესრიგი. მსგავსი გამოსვლები შესაძლოა ისევ განმეორდეს, რადგან საკმაოდ რთულია, ასე ერთი რეპრესიული კამპანიით განაიარაღო ან გაანეიტრალო ის ძალები, რომლებიც 50 წელი მართავდნენ სირიას.

დაბოლოს, უნდა აღვნიშნოთ ისიც, რომ სირიაში მიმდინარე პროცესებმა  გამოიწვია საერთაშორისო აღშფოთება. გერმანიის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ სირიის მთავრობას მოუწოდა პროცესების აღმოფხვრისკენ. აშშ-ის სახელმწიფო მდივანმა მარკო რუბიომ რადიკალური ისლამისტი ტერორისტები დაადანაშაულა მომხდარში. საფრანგეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა კი დამნაშავეების დასჯისკენ მოუწოდა. ბოლო რამდენიმე დღეა, მსოფლიოს ყურადღება სირიისკენ არის მიმართული. ქვეყნდება ფეიქები და პროპაგანდაზე წამოგების თავიდან ასაცილებლად მეტი ყურადრების გამოჩენაა საჭირო.

შეგახსენებთ: სირიის ჩამოგდებული დიქტატორი ბაშარ ალ-ასადი, ოჯახთან ერთად, ქვეყნიდან 2024 წლის 8 დეკემბერს გაიქცა. ისინი იმყოფებიან მოსკოვში, სადაც მათ თავშესაფარი მიიღეს. რუსეთის ოფიციალურმა პირებმა ასადი დიდი ხნის მოკავშირედ მიიჩნიეს.