მიხეილ ხაჩიძე

8 მაისის ღამეს, ორკვირიანი პაუზის შემდეგ, რუსეთმა კიდევ ერთი მასიური სარაკეტო შეტევა განახორციელა უკრაინის ქალაქებზე. თუ მასობრივ დარტყმებად მივიჩნევთ იმ დარტყმებს, რომლებშიც ერთდროულად გამოიყენება სტრატეგიული ბომბდამშენი და 10-ზე მეტი რაკეტა, მაშინ ასეთი დარტყმა წლის დასაწყისიდან ოკუპანტების მხრიდან უკრაინაზე მეთხუთმეტე იყო. 2023 წლის იმავე პერიოდში რუსეთის ფედერაციამ ცხრა მასიური სარაკეტო დარტყმა განახორციელა უკრაინაზე. განსხვავება საკმაოდ თვალსაჩინოა. კიდევ უფრო თვალსაჩინოა გაშვებული რაკეტების ზოგადი სტატისტიკა, რომელიც აჩვენებს, რომ გასული წლის პირველ თვეებთან შედარებით, რუსეთმა თითქმის გააორმაგა დარტყმების ინტენსივობა მოკლე და საშუალო რადიუსის რაკეტებით.

2023 წლის პირველი იანვრიდან 9 მაისამდე 466 ერთეული იქნა გაშვებული უკრაინისკენ, 2024 წლის იმავე პერიოდში _ 800-ზე მეტი.

„შაჰედების“ გამოყენების სტატისტიკა ასევე არაოპტიმისტურად გამოიყურება. გასული წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით, ისინი თითქმის ოთხჯერ მეტი იყო (425 _ 2023 წლის პირველი იანვრიდან 9 მაისამდე, 1664 _ 2024 წლის ანალოგიურ პერიოდში). უკრაინულმა მედიამ შეისწავლა და გააანალიზა, თუ როგორ შეიცვალა რუსეთის ფედერაციის მიდგომა უკრაინის ტერიტორიის საჰაერო დაბომბვასთან დაკავშირებით და რას უნდა ელოდოს ქვეყანა უახლოეს მომავალში. 

რამდენი დისტანციური რაკეტა აქვს რუსეთს?

უკრაინის თავდაცვის სამინისტროს დაზვერვის მთავარი სამმართველოს ცნობით, მიმდინარე წლის აპრილის მდგომარეობით, რუსეთს ჰქონდა დაახლოებით 950 ოპერატიულ-სტრატეგიული და სტრატეგიული დონის რაკეტა (350 კმ-ზე მეტი მანძილით). მანამდე ГУР-ის (უკრაინის დაზვერვა) უფროსის მოადგილე ვადიმ სკიბიცკიმ განაცხადა, რომ ოკუპანტები აწარმოებენ დაახლოებით 115-130 სტრატეგიულ რაკეტას თვეში.

თავისთავად, ეს რიცხვები ბევრს არაფერს ამბობს, მაგრამ თუ მათ დარტყმების სტატისტიკას გამოვიყენებთ და უკრაინის დაზვერვის წინა განცხადებებს გავითვალისწინებთ, შეიძლება გარკვეული დასკვნების გაკეთება. ღია წყაროების მონაცემებით, მიმდინარე წლის დასაწყისიდან, რუსეთის ფედერაცია ყოველთვიურად იყენებდა დაახლოებით 200 მოკლე და საშუალო რადიუსის რაკეტას უკრაინაში (შ-300/400 და KAB-ების ჩათვლით). წარმოების ტემპით და გაშვებული ერთეულების რაოდენობით თუ ვიმსჯელებთ, შეიძლება ჩანდეს, რომ რაკეტები უნდა ამოწურულიყო, თუმცა ყველაფერი ასე მარტივი არ არის.

იანვარში ГУР-მა გაავრცელა ინფორმაცია, რომ ოკუპანტები აწარმოებენ არა მხოლოდ სტრატეგიულ რაკეტებს, არამედ დაახლოებით იგივე რაოდენობის რაკეტებს (ანუ თვეში თითქმის 130 ერთეულს) ოპერატიულ-ტაქტიკური კლასის (როგორიცაა X-31, X-59, 100-დან 400 კმ-მდე დისტანციით). სწორედ აქ იმალება ჩვენთვის საკმაოდ უსიამოვნო პასუხი კითხვაზე, თუ რატომ ისვრის რუსეთის ფედერაცია ახლა ბევრად მეტს, ვიდრე ადრე?

2023 წლის შემოდგომაზე ექსპერტების დიდი უმრავლესობა შეთანხმდა, რომ რუსეთი (ისევე, როგორც ზამთრის წინა სეზონში) კონცენტრირდება ენერგეტიკულ ინფრასტრუქტურაზე, დარტყმებზე. თუმცა ეს ასე სრულიად არ მომხდარა. ზამთრის თვეებში რუსეთის ფედერაცია ძირითადად თავს ესხმოდა სამრეწველო ობიექტებსა და თავდაცვის ინდუსტრიის საწარმოებს. როდესაც გათბობის სეზონი იწურებოდა, რუსულმა არმიამ უცებ შეცვალა ტაქტიკა და სერიოზულად აიღო გეზი ენერგეტიკული ობიექტებისკენ. რატომ მოხდა ეს? დასავლური იარაღის, კერძოდ საზენიტო რაკეტების მიწოდებასთან დაკავშირებული პრობლემების ფონზე, 2024 წლის დასაწყისიდან რუსეთმა დაიწყო უკრაინის საჰაერო თავდაცვის აღჭურვილობის აქტიური ამოწურვა. უკრაინის თითქმის მთელ ტერიტორიაზე „შაჰიდების“ ყოველდღიური შეტევაც მიზნად ისახავდა არა იმდენად გარკვეული მიზნების მიღწევის შთაბეჭდილების შექმნას, რამდენადაც საჰაერო თავდაცვის ძალების ყურადღების გაფანტვას და უკრაინის შესაძლებლობების ამოწურვას, პარტნიორების მიერ დახმარების გაჭიანურების ფონზე. 

იმის გათვალისწინებით, რომ ჯერ კიდევ გასული წლის ზაფხულში რუსეთმა მოაწყო „შაჰიდების“ მასშტაბური პრეზენტაცია  თათარსტანში და 2025 წლის ზაფხულისთვის 6000 ერთეული უპილოტო საფრენი აპარატის გამოშვებას გეგმავს, მათ შესაძლო დეფიციტზე საუბრის საფუძველი  ნამდვილად არ არსებობს. ამას გარდა, რუსეთი ირანული „შაჰიდებით“ მარაგდება და შეიძლება ითქვას, რომ რაც არ უჭირს რუსეთს, ეს „შაჰიდებია“.

„ირანული მოპედების“ (ასე უწოდებენ ამ ტიპის ირანულ დრონებს) გაშვების პარალელურად, ოკუპანტები აქტიურად ნადირობდნენ თვით საჰაერო თავდაცვის ტექნიკაზე. ამისთვის იყენებდნენ ოპერატიულ-ტაქტიკური კლასის ზემოხსენებულ რაკეტებს (როგორიცაა X-31 ან X-59). მიუხედავად იმისა, რომ ამ ტიპის ჭურვებს აქვთ გამოყენების შედარებით მოკლე დიაპაზონი (სხვადასხვა მოდიფიკაციით 100-დან 300 კმ-მდე), ისინი, ძირითადად, მიზნად ისახავენ საჰაერო თავდაცვის აღჭურვილობის შთაბეჭდილებას, განსაკუთრებით სარადარო სადგურებზე, რომლებიც უნდა განეიტრალდეს მასიური დარტყმის წინ ან ბოლო პერიოდში. 

„Kh-31 არის ტიპური სარადარო რაკეტა და რუსებს შეუძლიათ გამოიყენონ Kh-59 მათი შუ სერიის თითქმის ყველა ტიპის თვითმფრინავიდან, ამიტომ ისინი გამოიყენება ფრონტის ქალაქებში, როდესაც ამის შესაძლებლობა არსებობს“, _ განმარტავს ავიაციის ექსპერტი, ვალერი რომანენკო.

თუ გასული წლის დასაწყისში ოპერატიულ-ტაქტიკური რაკეტებით დარტყმები თითზე იყო ჩამოსათვლელი, მაშინ მიმდინარე წლის იანვრიდან რუსებმა მხოლოდ 100 ერთეულზე მეტი Kh-59 გამოიყენეს.

საბოლოოდ, ზემოაღნიშნული ფაქტორები და დასავლური საზენიტო ჭურვების მარაგის დეფიციტი ადრეულ გაზაფხულზევე გამოიკვეთა. კრიზისის პიკად შეიძლება ჩაითვალოს ტრიპილის თბოსადგურზე ოკუპანტების თავდასხმა. იმ დროს უკრაინის პრეზიდენტმა ვოლოდიმირ ზელენსკიმ პირდაპირ თქვა, რომ სადგური მთლიანად განადგურდა, რადგან მის დასაცავად საზენიტო რაკეტები ამოიწურა.

ახალი მომაკვდინებელი „სათამაშოები“

ასევე შეიცვალა რუსული მიდგომები შორი მანძილის იარაღთან დაკავშირებით. გასულ წელს რუსეთის ფედერაციისთვის მთავარი შორი მოქმედების საშუალება იყო Kh-101 და „კალიბრის“ რაკეტები. 2024 წელს სხვა სიტუაციაა. უპირველეს ყოვლისა, ეს ეხება „კალიბრების“ გამოყენებას. უკრაინის საჰაერო ძალების სარდლობის ცნობით, წლის დასაწყისიდან მოწინააღმდეგემ გამოიყენა 20 ერთეულზე ნაკლები ასეთი რაკეტა (იანვარში – 3, თებერვალში – 5, მარტში – 0, აპრილში – 7,  მაისში _ 4). შედარებისთვის: 2022 წლიდან დღემდე, მთლიანობაში, რუსეთის ფედერაციამ უკრაინაში 800-ზე მეტი „კალიბრის“ ტიპის რაკეტა გაუშვა. 

ГУР-ის მონაცემებით, ამჟამად რუსეთში დაახლოებით 270 ერთეული ამ ტიპის აღჭურვილობაა, ამიტომ არც მათ დეფიციტზე საუბარი არ შეიძლება. ამ რაკეტების მთავარი მატარებლები არიან ზღვის ზედაპირი და წყალქვეშა გემები, რომელთა გამოყენება შავ ზღვაში შეიარაღებული ძალების უდავო წარმატებების გათვალისწინებით, რუსებს ეშინიათ. მაგალითად, ამჟამად შავ ზღვაში მხოლოდ 2 „კალიბრის“ გადამტანია.

როგორც ვალერი რომანენკო აღნიშნავს, ამ რაკეტის კიდევ ერთი უფრო აშკარა პრობლემა ის არის, რომ მისი ჩამოგდება შედარებით ადვილია.

„მიუხედავად ყველა პრეტენზიისა, „კალიბრი“ ბევრად უფრო მარტივი რაკეტაა, ვიდრე იგივე X-101, რომელსაც შეუძლია მეტი მანევრირება და დაცვა ხაფანგებისგან. სტატისტიკის მიხედვით, „კალიბრების“ ჩამოგდების პროცენტი ძალიან მაღალია, ამიტომ, ასე მგონია, რომ რუსებმა უარი თქვეს მათ აქტიურ გამოყენებაზე“, _ ამბობს ექსპერტი.

რუსებმა „კალიბრთან“ პრობლემის მოგვარება ამ ტიპის რაკეტების სხვებით ჩანაცვლებით მოახერხეს. ამისთვის, კერძოდ, აპრობირებული ბალისტიკური და ფრთიანი „ისკანდერები“ გამოიყენება. ამ უკანასკნელის 200-ზე მეტი ერთეული აქვთ მარაგში, ასევე შესაძლებელია ყოველთვიურად 40 ერთეულის ოდენობით შევსება. მათ გარდა, რუსეთის ფედერაცია აქტიურად მუშაობს ახალი ტიპის საშუალებებზე, რომლებიც, სანქციების მიუხედავად, რუსეთში, გარკვეულწილად, განაგრძობს განვითარებას. წლის დასაწყისიდან რუსეთის ფედერაცია ცდილობდა გამოეყენებინა ჩრდილოეთ კორეის დახმარება. თუმცა ჩრდილოეთ კორეის კიმსკანდერის ბალისტიკური რაკეტების ნახევარზე მეტი (რუსული KN-23/KN-24 „ისკანდერების“ ანალოგები) დეფექტური აღმოჩნდა, ამიტომ, როგორც ჩანს, მოსკოვმა ამ დროისთვის მიატოვა მათი გამოყენება. ცხადია, სწორედ ამ სიტუაციის გამო კრემლს უწევდა აჩქარებული ტემპით 3M22 ძირცონ ჰიპერბგერითი რაკეტის გამოყენება. მისი გამოყენება პირველად თებერვალში დაფიქსირდა კიევის რეგიონზე თავდასხმის დროს.

„სინამდვილეში, ცირკონი ჯერ კიდევ სამხედრო ტესტირების ეტაპზეა, რადგან მათი მოქმედების შედეგები გაურკვეველია. მიუხედავად იმისა, რომ ჰიპერბგერითია, ის ფრთიანია და თანამგზავრებთან კომუნიკაცია მხოლოდ მაშინ ხდება, როდესაც ის შენელდება 3-4 მახამდე (მახი 1 არის დაახლოებით 1225 კმ/სთ, _ რედ.) და ამ დროისთვის მან მოახერხა ბევრი შეცდომის დაშვება,  ამიტომ უამრავი კითხვაა მის სიზუსტესთან დაკავშირებით“, _ განმარტავს ვალერი რომანენკო.

მიუხედავად იმისა, რომ „ცირკონის“, გამოყენების შედეგები და სიზუსტე ჯერ კიდევ საკმაოდ საკამათოა, რუსეთის ფედერაციამ უკვე დაიწყო მათი წარმოება. ГУР-ის მონაცემებით, ამჟამად „ცირკონის“ საერთო რაოდენობამ შეიძლება მიაღწიოს 40 ერთეულს, არსენალის ყოველთვიურად 10 ერთეულით შევსების შესაძლებლობით.

ზამთრის ბოლოს საჰაერო ძალების სტატისტიკაში გამოჩდა უკრაინის ქალაქებისთვის უფრო საშიში X-69. ეს რაკეტა არის Kh-59-ის მოდიფიცირებული ვერსია გაზრდილი საბრძოლო წონით და დიაპაზონით. სწორედ ამ რაკეტებმა გაანადგურეს ტრიპილის თბოსადგური. 2023 წლის სექტემბერში ბრიტანულმა ანალიტიკურმა ცენტრმა, სტრატეგიული კვლევების საერთაშორისო ინსტიტუტმა (IIშშ) განაცხადა, რომ X-69 არის ჰაერი-ზედაპირი საკრუიზო რაკეტა, სავარაუდოდ, ბრიტანული შტორმ შჰადოწ-ისა და გერმანული თაურუს-ის მსგავსი. მისი განსხვავება ძველი მოდიფიკაციებისგან არის გაძლიერებული დაცვა დაჭერისგან. რაკეტის ფორმა არის ევროპულის მსგავსი, რომელიც საშუალებას იძლევა, შეამციროს მისი რადარის ხილვადობა საჰაერო სივრცეში. გარდა ამისა, ადრინდელი მოდიფიკაციების Kh-59-ს აქვს დიაპაზონი დაახლოებით 250-280 კმ, ხოლო Kh-69-ს, როგორც ტრიპილის თბოსადგურზე დარტყმამ აჩვენა, შეუძლია იმუშაოს 400 კმ-მდე მანძილზე.

KH-69 შეიძლება გამოყენებულ იქნას მრავალი ტიპის თვითმფრინავიდან, მაგრამ მისი მთავარი გადამზიდავი არის უახლესი რუსული su-57 გამანადგურებელი. ასე რომ, ახლა, რაკეტის დისტანციით 400 კილომეტრამდე, ამ თვითმფრინავის საზღვრებთან გამოჩენით უკრაინის რეგიონების თითქმის მესამედში საჰაერო განგაში ირთვება.

***

სრულმასშტაბიანი ომის მიმდინარეობის განმავლობაში მრავალი პროგნოზი გაკეთდა, სადაც ექსპერტები ირწმუნებოდნენ, რომ რუსეთის სარაკეტო მარაგი მალე ამოიწურებოდა.

აშკარაა, რომ მიუხედავად ყველა სირთულისა, კრემლი აძლიერებს სასიკვდილო იარაღის გამოყენების ტაქტიკას, რომელიც ციდან უკრაინელების თავზე სულ უფრო და უფრო მასშტაბურად ცვივა. 

შორ მანძილზე მოქმედ ტერორზე ერთადერთი პასუხი არის უკრაინის მთელი ტერიტორიის თანამედროვე საჰაერო თავდაცვის აღჭურვილობით გაძლიერება და დატუმბვა. და რაც უფრო მალე მიხვდებიან ამას დასავლელი პარტნიორები, მით უფრო გაუადვილდება უკრაინას წინააღმდეგობის გაწევა რუსი ოკუპანტებისთვის.