ამ თემაზე არც ჩვენი პოლიტიკოსები საუბრობენ და არც _ მედია. არადა, ჩვენს მეზობლად, ანუ საქართველოს საზღვრიდან 55 კილომეტრში, შეიარაღებული კონფლიქტის კერაა. საუბარია სომხეთისა და აზერბაიჯანის დაპირისპირებაზე. სხვათა შორის, ეს პირველი შემთხვევაა, როცა მუდმივად დაპირისპირებული ორი მეზობელი ქვეყანა ერთმანეთს მთიან ყარაბაღში კი არა, სხვაგან დაუპირისპირდა და საქმე იქამდეც მივიდა, რომ ოფიციალური ბაქო ოფიციალურ ერევანს ატომურ ელექტროსადგურზე თავდასხმით დაემუქრა.
თუ ეს კონფლიქტი ფართომასშტაბიან შეიარაღებულ დაპირისპირებაში გადაიზრდება, რა ელის საქართველოს?

„ქრონიკა+“ გთავაზობთ ინტერვიუს უსაფრთხოების ექსპერტ კონსტანტინე ფორჩხიძესთან, რომელიც წლების განმავლობაში სამხედრო კონტრდაზვერვის მაღალჩინოსანი გახლდათ და აღნიშნულ თემებს ზედმიწვენით კარგად იცნობს:

_ ბატონო კოტე, სომხეთ-აზერბაიჯანის კონფლიქტის განახლების საბაბი და მიზეზი, თქვენი აზრით, რა უნდა იყოს?
_ მართალია, სომხეთი ოფიციალურად რუსეთის სტრატეგიული მოკავშირეა, მაგრამ პაშინიანის მოსვლის შემდეგ ხელისუფლების მოქმედებებში პროდასავლური ელემენტები გაჩნდა. ყველაფერს თავი რომ დავანებოთ, ქვეყნის მმართველობის ფორმა უფრო დემოკრატიული გახდა, ანუ საპრეზიდენტოდან საპარლამენტოზე გადავიდა. ეს ავტორიტარული სახელმწიფოებისთვის არადამახასიათებელია. მოკლედ, პაშინიანმა სახელმწიფო მოწყობის, დაახლოებით, ისეთი მოდელი შექმნა, როგორიც ჩვენ გვაქვს.
ერთი სიტყვით, სომხეთში დემოკრატიული ძვრები შეინიშნება, რაც იმ ქვეყანას, ანუ რუსეთს, რომელსაც იმპერიული ამბიციები აქვს, არ აწყობს.
_ ე. ი., ეჭვობთ, რომ ის, რაც ახლა სომხეთ-აზერბაიჯანს შორის ხდება კრემლის პროვოცირებულია?
_ რა თქმა უნდა. საერთოდ, ვერც ალიევი გაბედავს და ვერც _ პაშინიანი, რომ ასეთი მოქმედებები შეუთანხმებლად დაიწყოს.
_ ანუ?
_ შეუძლებელია, ამის შესახებ რუსეთს, რომელსაც შეუძლია, ყველაფერი წამში გააჩეროს, თავიდანვე არ სცოდნოდა.
_ ბატონო კოტე, ამბობთ, რომ სომხეთში დემოკრატიული პროცესები დაიწყო. შესაბამისად, იგივე პაშინიანი კრემლს ხომ აღარ დაემორჩილება?
_ გასაგებია, მაგრამ სწორედ მაგას ვამბობ, რომ კრემლს სომხეთში დაწყებული დემოკრატიული პროცესები არ აწყობს. ასეთი საომარი მოქმედებები კი სომხეთის მოსახლეობაში ხელისუფლების მიმართ ნდობა, მინიმუმ, შეირყევა და, საბოლოო ჯამში, საქმე შესაძლოა, პაშინიანის მთავრობის შეცვლამდე მივიდეს.
სხვათა შორის, ასეთი სცენარი კრემლს არაერთხელ გაუთამაშებია.
_ სომხეთ-აზერბაიჯანის მტრობა რამდენიმე ათეულ წელს ითვლის, მაგრამ თქვენს ხელთ არსებული ინფორმაციით, ახლა კონფლიქტი რომელი მხარის ინიციატივით განახლდა?
_ ეს არ ვიცი, მაგრამ მე შედეგების მიხედვით ვმსჯელობ. ეს შედეგი კი ისაა, რომ ოფიციალური ბაქო სომხეთს დაემუქრა, რომ იერიშს მის ატომურ ელექტროსადგურზე მიიტანს. ამ სადგურზე იერიშის მიტანა მხოლოდ სომხეთისთვის კი არა, მთელი რეგიონისთვის კატასტროფა იქნება!
ამასთან, ისიც არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ის რაიონი, სადაც სომხეთ-აზერბაიჯანის შეხლა-შემოხლა მიმდინარეობს, საქართველოს საზღვართან ძალიან ახლოსაა, თუმცა სიმართლე გითხრათ, არ მგონია, რომ ეს კონფლიქტი ფართომასშტაბიან ომში გადაიზარდოს.
_ რატომ არ გგონიათ?
_ საბოლოო ჯამში, რუსეთი ჩაერევა.
_ თუ რუსეთს, როგორც მომრიგებელს, ამ კონფლიქტში ჩარევა უნდა, დროს რატომღა წელავს?
_ როგორც გითხარით, კრემლი ელოდება, რომ სომხეთის ხელისუფლებამ ელექტორატში ქულები დაკარგოს.
_ ისე, ზოგი ამბობს, რომ ოფიციალური ბაქოს უკან შესაძლოა, თურქეთი იდგეს. ამ ვერსიას იზიარებთ, ბატონო კოტე?
_ არა.
_ დამისაბუთეთ, რატომ?
_ ეს შეთქმულების თეორიაა, რომელსაც არ უნდა გავყვეთ.
_ ის, რომ ბაქოს ინტერესები შესაძლოა, ოფიციალურმა ანკარამ გაამაგროს, შეთქმულების თეორია რატომ არის?
_ ზოგი იმასაც ამბობს, ამ კონფლიქტში რუსეთი ჩაერევა და სომხეთის დასახმარებლად მისი ჯარები საქართველოზე გაივლიანო, მაგრამ, ჩემი შეფასებით, პროცესები ამ სცენარით არ განვითარდება.
სხვათა შორის, სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის კონფლიქტი 2016 წელსაც განახლდა, მაგრამ მალევე დასრულდა.
_ კი ბატონო, მაგრამ ახლა, მგონი, სხვა მოცემულობაა _ ბოლოს და ბოლოს, რამდენიმე დღის წინ ბაქოში მრავალათასიანი აქცია გაიმართა და ხალხმა ხელისუფლებას, პრაქტიკულად, ომის დაწყება მოსთხოვა.
_ მესმის, მაგრამ ვიმეორებ: არ მგონია, რომ ყველაფერი ფართომასშტაბიან შეიარაღებულ დაპირისპირებაში გადაიზარდოს. ეს სცენარი არც თურქეთის ინტერესშია და არც _ რუსეთის.
ზოგადად, ახლა ისეთი მოცემულობაა, რომ რუსეთი ვერც აზერბაიჯანის მხარეს დადგება და ვერც _ სომხეთის. აქვე ისიც არ დაგავიწყდეთ, რომ სამივე ქვეყანა _ რუსეთი, აზერბაიჯანი და სომხეთიც „ოდეკაბეს“ წევრია და შეუძლიათ, ნებისმიერი პრობლემა „ოდეკაბეს“ სხდომაზე მოაგვარონ.
ისე, რასაც ახლა ვამბობ, ჩემი ლოგიკური დაკვირვების შედეგია და არ ვამტკიცებ, რომ ჭეშმარიტებაა.
_ ვთქვათ, თქვენი პროგნოზი არ გამართლდა და სომხეთ-აზერბაიჯანის კონფლიქტი, მინიმუმ, დროში გაიწელა. ამით ჩვენი ქვეყანა რა საფრთხის წინაშე დადგება?
_ თუ კონფლიქტი დიდხანს გაგრძელდება, ბუნებრივია, ჩვენც შეგვეხება.
_ როგორ?
_ ჯერ ერთი, ყველაფერი ეს ჩვენს სამეზობლოში ხდება. მეორეც, საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში ეთნიკური აზერბაიჯანელები და სომხები კომპაქტურად ცხოვრობენ. ამას გარდა, ქვემო ქართლში ისეთი რაიონებიცაა, სადაც აზერბაიჯანული და სომხური სოფლები, პრაქტიკულად, ერთმანეთის მეზობლადაა. ხელისუფლებამ სწორედ ამას უნდა მიაქციოს ყურადღება.
მოკლედ, თუ სომხეთ-აზერბაიჯანის დაპირისპირება აქტიურ ფაზაში შევიდა, ყველაფერი ეს შესაძლოა, ჩვენთანაც გადმოვიდეს. საერთოდ, კონფლიქტს ე. წ. გადადინება ახასიათებს, მით უმეტეს, ისეთ რეგიონებში, როგორშიც ჩვენ ვცხოვრობთ.
ისე, სომხური მოსახლეობა რუსეთისგან ოკუპირებულ აფხაზეთშიცაა. მარნეული კი, სადაც აზერბაიჯანელები ცხოვრობენ, თბილისთან ახლოსაა. ამასთან, არცთუ დიდი ხნის წინათ დავით გარეჯთან დაკავშირებით გარკვეული დაძაბულობა არსებობდა.
_ სხვათა შორის, მარნეულში ნარიმან ნარიმანოვის ძეგლის გამო პროცესები ახლაც დუღს _ რამდენიმე დღის წინ „ქართულმა მარშმა“ ამ ძეგლის აღება მოითხოვა. ამ თემაზე სუს-ში გამოძიებაცაა დაწყებული…
_ დიახ, მაგრამ ძეგლთან დაკავშირებული პრობლემა სადავო თემაა.
_ ანუ?
_ ყველაფერი ინფორმაციის ნაკლებობამ განაპირობა… ხელისუფლება კანონების შესრულებას ყურადღებას უნდა აქცევდეს.
_ რას გულისხმობთ?
_ ჩვენი კანონმდებლობით, არ შეიძლება, საქართველოში საბჭოთა სიმბოლიკიანი ძეგლები იდგეს, ანუ თუ სტალინის ძეგლი მოხსნილია, ვიღაცამ შეიძლება, იკითხოს, _ ნარიმანოვის ძეგლი რატომ დგასო?
ერთი სიტყვით, ყველაფერი ეს, ჩემი აზრით, გარედან ინსპირირებულს უფრო ჰგავს, ვიდრე იმას, რომ რომელიმე შიდა პოლიტიკურმა დაჯგუფებამ ეს საკითხი საკუთარი ინტერესებისთვის გამოიყენოს.
ზოგადად, ასეთი რაღაცები ახალი არაა და სომხეთ-აზერბაიჯანის დაძაბულობის ფონზე შესაძლებელია, რომ ინსპირაციის ახალი მომენტები ჩვენთანაც გაჩნდეს. ამიტომაც ვამბობ, რომ ხელისუფლებას მაქსიმალური ოპერატიული ყურადღება მართებს.
_ ოპერატიული ყურადღება მხოლოდ ახლა კი არა, ყოველთვის აუცილებელია, მაგრამ 2008 წლის აგვისტოს ომიდან 12 წლისთავი ახლოვდება. ჰოდა, სიფრთხილე, მგონი, ამ მიმართულებითაც არ გვაწყენდა, ანუ თუ კრემლი სომხეთის დახმარებას გადაწყვეტს, ყველა ვარიანტში საქართველოზე გაივლის და ეს ჩვენი ოკუპაციის ახალი საბაბი ხომ არ გახდება?
_ რუსეთი სომხეთს საქართველოზე გავლის გარეშე დახმარებას ვერ გაუწევს, მაგრამ მაინც მგონია, რომ კრემლი ამას არ გააკეთებს.
ბოლო დროს ე. წ. პოლიტიკური სამკუთხედი ჩამოყალიბდა.
_ რას გულისხმობთ?
_ ირანი, აზერბაიჯანი და რუსეთი ბოლო დროს ერთმანეთს ძალიან დაუხლოვდნენ. ამ დაახლოებაში დიდი როლი რუსეთმა ითამაშა. ამიტომაც ვამბობ, რომ არ შეიძლება, სომხეთ-აზერბაიჯანის კონფლიქტმა ფართომასშტაბიანი სახე მიიღოს, რადგან ამას იგივე ამ „პოლიტიკური სამკუთხედის“ რღვევა მოყვება, რაც რუსეთისთვის საზიანო იქნება.
სხვათა შორის, ერთ-ერთი პირველი ვიყავი, ვინც ვამბობდი, რომ რუსეთი სამხრეთით აპირებდა გაფართოებას და ამიტომაც ცდილობდა, რომ პროცესები ახლო აღმოსავლეთში გადაეტანა. პრაქტიკულად, ეს პროგნოზი გამართლდა.
_ უკაცრავად, ეს რა შუაშია?
_ რუსეთს ურთიერთობა მხოლოდ სომხეთთან კი არა, აზერბაიჯანთანაც აქვს და იგივე „ოდეკაბეს“ სისტემა, რომელიც წეღან ვახსენე და რომლის წევრიც სამივე სახელმწიფოა, მათ გარკვეულ თავშეკავებას ავალდებულებს.
ისე, ზოგს შესაძლოა, სურდეს, რომ ამ განახლებულ კონფლიქტში თურქეთი აზერბაიჯანის მხარეს ჩაერთოს, მაგრამ თურქეთმა ეს ნაბიჯი რომ გადადგას და აზერბაიჯანს სამხედრო დახმარება აღმოუჩინოს, მანაც, რუსეთის მსგავსად, საქართველოს ტერიტორია უნდა გაიაროს.
_ ანუ თუ სომხეთ-აზერბაიჯანის კონფლიქტი ფართომასშტაბიანი გახდება, საქართველოს საფრთხე ყველა მხრიდან დაემუქრება?
_ დიახ, ასეა.
სხვათა შორის, ჩვენ თურქეთსა და აზერბაიჯანთან სამხედრო სფეროში თანამშრომლობაზე ხელშეკრულება გვაქვს. შესაბამისად, ამ ქვეყნების თავდაცვის მინისტრები, როგორც ვიცი, ყოველ წელს იკრიბებიან და სამხედრო-ტექნიკურ თანამშრომლობაზე მსჯელობენ.
_ უკაცრავად, ამით რისი თქმა გინდათ, ანუ რა მინიშნებას აკეთებთ?
_ რუსეთი სომხეთის მოკავშირე რესპუბლიკად ითვლება და აქ ერთი მნიშვნელოვანი ნიუანსიცაა.
_ კერძოდ?
_ იმ შემთხვევაში, თუ სომხეთი რომელიმე მხარესთან შეიარაღებულ კონფლიქტში იქნება ჩათრეული, მაშინ სამხედრო ხელმძღვანელობა რუსეთმა უნდა აიღოს, ანუ სომხეთის შეიარაღებულ ძალებს რუსი სარდალი ეყოლება.
ერთი სიტყვით, სწორედ ესაა შემაკავებელი ფაქტორი, რომ რუსეთი ახლანდელ კონფლიქტში არ ჩაერთოს, რადგან ის არც აზერბაიჯანთან ინტერესებს გაწირავს და ახლო აღმოსავლეთის გამო ურთიერთობას არც თურქეთთან გაიფუჭებს.
_ ასეა თუ ისე, არ ფიქრობთ, რომ საქართველოს ხელისუფლება და, საერთოდ, ჩვენი პოლიტიკური ელიტა ამ კუთხით უფრო მეტ ყურადღებას უნდა იჩენდეს?
_ რა თქმა უნდა, ამ თემებზე ხელისუფლებაც უნდა საუბრობდეს და ოპოზიციაც.
სხვათა შორის, საქართველოს მედიატორის როლის თამაშიც შეუძლია.
_ როგორ?
_ ერთი ქვეყანა ჩვენი სტრატეგიული პარტნიორია, მეორესთან კი მეგობრული ურთიერთობა გვაქვს.
_ ჩვენი სტრატეგიული პარტნიორი აზერბაიჯანია თუ სომხეთი?
_ აზერბაიჯანი _ მასთან სტრატეგიული თანამშრომლობის ხელშეკრულება გვაქვს გაფორმებული.
მოკლედ, ყველაფერ აქედან და ასევე იქიდან გამომდინარე, რომ ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის სტრატეგიულ დერეფანში ვართ ჩართულები, შეგვიძლია, მედიატორის როლი შევასრულოთ.
_ ცალსახად ვიცით, რომ რუსეთი სომხეთის მოკავშირეა. ამასთან, ცალკეული ამერიკელი კონგრესმენები საქართველოს ხელისუფლებაზე ეჭვობენ, რომ ის რუსულ ინტერესებს ატარებს. ამ მოცემულობაში საქართველომ მედიატორობა როგორ უნდა იკისროს?
_ ნაკლებად მჯერა.
_ ნაკლებად რისი გჯერათ?
_ იმ განცხადებების, რომელსაც კონგრესმენები ლობისტების გავლენით აკეთებენ. აქ მთავარი აშშ-ის ოფიციალური პოზიციაა, ანუ ოფიციალური ვაშინგტონი არ ფიქრობს, რომ საქართველოს დღევანდელ ხელისუფლებას პრორუსული განწყობები აქვს.
ისე, ასეთივე წარმატებით შეგვიძლია, წინა ხელისუფლების რუსულ ინტერესებზეც ვისაუბროთ.
_ ბატონო კოტე, რვა წელია, „ნაციონალური მოძრაობა“ ხელისუფლებაში აღარაა და მასზე საუბარი რას მოგვცემს?
_ კი ბატონო, მაგრამ „ნაციონალური მოძრაობა“ და მისი განაყოფები ახლაც ხელისუფლების ნაწილები არიან.
_ ეს როგორ?
_ რატომ გავიწყდებათ, რომ „ნაციონალური მოძრაობა“ და იგივე „ევროპული საქართველო“ საკანონმდებლო ხელისუფლებაშია?
_ არ მავიწყდება, მაგრამ მმართველი პარტია „ქართული ოცნებაა“ და, შესაბამისად, გადაწყვეტილებებსაც ის იღებს.
_ პარლამენტი ხელისუფლების ერთ-ერთი შტოა, მით უმეტეს, ჩვენთან, სადაც საპარლამენტო მმართველობაა, ანუ საქართველოში საპარლამენტოს აღმასრულებელ ხელისუფლებაზე მეტი ძალა აქვს!
მოკლედ, საპარლამენტო რესპუბლიკაში მნიშვნელობა არ აქვს, პოლიტიკური პარტია უმრავლესობაშია თუ უმცირესობაში, ის ხელისუფლების ნაწილია!
_ გეთანხმებით, რომ ქვეყანაში მიმდინარე პროცესებზე გარკვეული პასუხისმგებლობა ოპოზიციასაც ეკისრება.
ისე, თავის დროზე, დავით გარეჯთან დაკავშირებით ვითარება ჩვენი პრეზიდენტის განცხადებების გამო დაიძაბა. სალომე ზურაბიშვილმა სომხეთ-აზერბაიჯანის კონფლიქტზეც რამე რომ თქვას, ამით ხომ არ დავზარალდებით?
_ არა.
_ რატომ?
_ სალომე ზურაბიშვილი გავლენიანი ფიგურა არაა.
_ დიახ, მაგრამ ქვეყნის მთავარსარდალია.
_ მთავარსარდალი კი არის, მაგრამ რეალური ძალა არ გააჩნია _ პრემიერის ასიგნაციის გარეშე მას არანაირი ნაბიჯის გადადგმა არ შეუძლია. ამიტომ ქვეყანაში პირველი პირი, რეალურად, პრემიერ-მინისტრია. აქედან გამომდინარე, ზურაბიშვილის განცხადებებზე არაფერია დამოკიდებული! შეიძლება, მისი ნათქვამი ყურადსაღები იყოს, მაგრამ არ მგონია, რომ მის ნათქვამს ვინმე რამედ აღიქვამდეს!
_ ბოლოს, ბატონო კოტე, თუ კონფლიქტი გართულდება, ხომ არ უნდა ველოდოთ, რომ სომხეთიდან და აზერბაიჯანიდან საქართველოს დევნილები მოაწყდებიან?
_ არ მგონია.
მოკლედ, მინდა, საზოგადოება დავამშვიდო, რომ ეს კონფლიქტი ისეთ სახეს არ მიიღებს, რასაც ერთმანეთის ტერიტორიებზე შესვლა და საომარი მოქმედებები მოყვება.
კიდევ ერთხელ ვიმეორებ: ამ კონფლიქტის მართვა რუსეთს შეუძლია. ყველაფერ ამით რუსეთი შეეცდება, რომ პაშინიანის ხელისუფლების მიმართ სომხეთის მოსახლეობის ნდობა დაიკარგოს!

გიორგი აბაშიძე