საყოველთაო ჯანდაცვის რეფორმა, რომელიც, თავის დროზე, „ქართულმა ოცნებამ“ დააანონსა, როგორც ყველაზე წარმატებული ნოვაცია _ ჩავარდა. 2017 წლიდან იგი იმ სახით, რა სახითაც აქამდე მოქმედებდა, აღარ იქნება.   დავაკონკრეტებთ: „საყოველთაოდ უფასო“ აღარ იქნება! ამის შესახებ უკვე განაცხადა ჯანდაცვის მინისტრმა დავით სერგეენკომ და როგორც ექსპერტებმა შენიშნეს, ეს მობოდიშებასავით ჟღერდა. არადა, 2012 წელს, როდესაც პირველად გაჟღერდა ინფორმაცია ჯანდაცვის საყოველთაო დაზღვევის შესახებ, შეიქმნა კოალიცია „ივანიშვილი _ ქართული ოცნება“ ჯანდაცვის რეფორმის პროგრამის ავტორთა ჯგუფი, სადაც შედიოდნენ ექსპერტები, ფინანსისტები, უცხოელი ანალიტიკოსები და სადაც, სხვათა შორის, არ შედიოდა დავით  სერგეენკო. მათ დადეს პროგრამა და ეს პროგრამა არ განხორციელებულა. ის, რაც განხორციელდა, ეს არის სახეცვლილი, ტრანსფორმირებული, მეტიც, _ დეფორმირებული ვარიანტი, რომელმაც 4 წლის შემდეგ, 2016 წელს, ის შედეგი მოგვცა, რომ სახელმწიფოს ფული არ ეყო და ჩაიშალა.   „ქრონიკა+“ აქვეყნებს ინტერვიუს ამ ჯგუფის ერთ-ერთ წევრთან, რომელიც ჩვენთან რეფორმის ჩაშლის მიზეზებზე საუბრობს. 2012 წელი. სქემა, თუ როგორ უნდა მომხდარიყო მოსახლეობის უფასო პაკეტით დაზღვევა, ვინ ეწინააღმდეგებოდა მაშინ ე. წ. სელექციის გაუქმებას და რა დიდ რევოლუციურ გადატრიალებას ელოდნენ სადაზღვევო სისტემაში?       თეა ჩანადირი _ ჯანდაცვის რეფორმის პროგრამის ერთ-ერთი ავტორი, მედიცინის დოქტორი, ჯანდაცვის ექსპერტი, არასამთავრობო ორგანიზაცია „ჯანდაცვის სისტემის რეფორმისა და მონიტორინგის ცენტრის“ დამფუძნებელი:   _ რეფორმის პროგრამაზე მუშაობის დაწყებისას მთავარი კითხვა იყო შემდეგი: სისტემა უნდა შეცვლილიყო, თუ არ უნდა შეცვლილიყო? ამისთვის კი უკვე არსებული მდგომარეობა, შეძლებისდაგვარად, ვალიდურად, ექსპერტებს უნდა შეეფასებინათ. ზოგადად, სისტემა ხასიათდება ძალიან ბევრი მაჩვენებლით, რითაც იგი ფასდება. საქართველოში ჯანდაცვის სისტემა შესაბამისი ინდიკატორებით მხოლოდ ფრაგმენტულად ფასდებოდა, მაშინ, როდესაც ყველა ევროპული ქვეყანა ამას საკუთარი რეფორმების შედეგების გაცნობიერებისთვის აკეთებს. ანუ როდესაც რეფორმა იწყება, ყოველ წელს თუ არა, ყოველ 3-4 წელიწადში ერთხელ მაინც უნდა გადაისინჯოს. ეს გადახედვა შედეგებიდან გამომდინარე ხდება. თუ ამა თუ იმ რეფორმამ შედეგი არ მოიტანა, იგი ტრანსფორმირდება, ან შეწყდება და უფრო ეფექტიანი ნაბიჯები ინიცირდება.   _ ანუ რა ხდება? 3-4 წელიწადი გავიდა და, რეალურად, უფასო ჯანდაცვის პროგრამა თავის არსებობას წყვეტს? რეფორმამ ვერ გაამართლა?   _ მე ამას უფრო ტრანსფორმირებას ვუწოდებდი.   _ კარგით, მაშინ ვინ აფასებს რეფორმებს და ვინ ითვლის შედეგებს?   _ ამ დათვლის ავანგარდში სახელმწიფო უნდა იდგეს. სწორედ მისი ფუნქციაა რეფორმის პროცესისა და მისგან მიღებული შედეგების კონტროლი, მაგრამ საქართველოში არასოდეს დადებულა საკონტროლო შედეგები.   _ რატომ? აბა, ახლა რა ხდება...   _ იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ არ დათვლილა, თითოეულ ეტაპზე ჯანდაცვის რეფორმამ რა შედეგი მოიტანა, გვაქვს მხოლოდ ემპირიული, არავალიდური მონაცემები, რომ რაღაცა შედგა ან არ შედგა, რომ აი, სოციალური უკმაყოფილებაა, მაგრამ ისიც კი არ დათვლილა, რა ფენას როგორი ტიპის სოციალური ხელმისაწვდომობა აქვს, რა დონის, რა ხარისხის, საიდან მოდის ეს უკმაყოფილებები. არასოდეს ყოფილა იმის მცდელობა, რომ ღრმად შეესწავლათ და შესაბამისად სისტემის არაეფექტიანობის დონე შეემცირებინათ.   _ 4 წლის წინანდელ რეალობას დავუბრუნდეთ, _ თქვენი ჯგუფი მაშინ რას სთავაზობდა ხალხს?   _ ჩვენმა ჯგუფმა იმუშავა, რომ „ქართული ოცნების“ ხედვა ჯანდაცვის სისტემასთან დაკავშირებით პროგრამად ექცია და მასში მაქსიმალურად ყოფილიყო გათვალისწინებული არა მხოლოდ საქართველოს რეალობა, არამედ სხვა ქვეყნების გამოცდილება და მოდელები. უმთავრესი პრობლემა იყო და, ჯერჯერობით, ისევ არის _ ჯანდაცვის ხელმისაწვდომობა და ხარისხი. ახალს ჩვენ არაფერს ვამბობდით, ევროპის ქვეყნებმა ეს უკვე გაიარეს, მაგალითად, გერმანიამ ეს ეტაპი ორი საუკუნის წინათ გაიარა(!!!). ამიტომაც, პირველი რაც „ქართულმა ოცნებამ“ გააჟღერა ჯანდაცვის რეფორმაში, გახლდათ ის, რომ ყველა უნდა ყოფილიყო დაზღვეული. დაზღვევა კი უნდა განეხორციელებინა სახელმწიფოს, საბიუჯეტო ფინანსურ წყაროს და საბაზისო პაკეტი უნდა ყოფილიყო უფასო.   _ როგორც ვიცი, მაშინდელი უმცირესობა, ანუ „ნაციონალები“, ამის სასტიკი წინააღმდეგი წავიდნენ.   _ დიახ, პირველი წინააღმდეგობა „ნაციონალური მოძრაობიდან“ წამოვიდა. მათ აპელირება დაიწყეს, რომ ეს აბსურდია, რად უნდათ მდიდრებს დაზღვევა. შემდეგ იგივე არგუმენტები გაიმეორა არასამთავრობოთა ნაწილმა, რომელიც ასევე ძველ ხელისუფლებასთან და „ნაციონალების“ ჯანდაცვის სისტემასთან ასოცირდებოდნენ. ჩვენ კი საკითხს ვსვამდით შემდეგნაირად, _ რამდენი მდიდარია საქართველოში და გარდა ამისა, როგორ უნდა მოახერხო მათი გამოყოფა, ანუ სელექცია? ე. ი. ვიღაცას უნდა მისცე დაზღვევა, ვიღაცას არ უნდა მისცე. ამ კრიტერიუმების ძებნაში და ამ კრიტერიუმებით საზოგადოების დაყოფაში იმდენი რესურსი იხარჯება და, ზოგადად, საქართველოში ეს იმდენად უპერსპექტივო მცდელობაა, გაღატაკებულ საზოგადოებაში გამოარჩიო მდიდარი 2-3%, რომ ეს უფრო დროის გაყვანისა და რეალურ ცვლილებებზე ირიბად უარის თქმის პოლიტიკას ჰგავს.   _ არადა, 2017 წლიდან სწორედ ამას აპირებენ.   _ ფაქტობრივად, შენ ადამიანებს კლასებად ყოფ, _ ამ კლასს გაძლევ დაზღვევას, ამ კლასს _ არა. კიდევ ერთი კითხვა, რომელიც, რატომღაც, არც ერთ ოპონენტს არ დაუსვამს: 0-დან 6 წლამდე ბავშვები და პენსიონერები რომ სელექციის გარეშე დააზღვიეს, იქ რა, არ იყვნენ მდიდარი ოჯახის ბავშვები, ანდა მდიდარი პენსიონერები? რატომ არ გამოიყენეს მაშინ, 4 წლის წინათ, სელექციის შესაძლებლობა და რატომ მისცეს უფასო დაზღვევა, მაგალითად, სააკაშვილის ბებიას? ანდა მის შვილს, პატარა ნიკოლოზს? ამიტომაც და სხვა კიდევ ბევრი მიზეზისა და არგუმენტის გამო სელექცია არის აბსურდული თემა და მისი მიზანი დროის გაყვანის მცდელობაა.   _ ქალბატონო თეა, რა შედიოდა თავდაპირველ საბაზისო პაკეტში?   _ საბაზისო პაკეტში შედის: ჰოსპიტალური გადაუდებელი შემთხვევები სრულად, მათ შორის, რეანიმაციის კომპონენტი; ამბულატორიული მომსახურება _ როგორც გადაუდებელი, ასევე გეგმური _ სრულად, რომელსაც განახორციელებს ოჯახის, ან სოფლის ექიმი; გეგმური ჰოსპიტალური ქირურგიული მომსახურება  ლიმიტაციის ფარგლებში; მშობიარობა და მასთან დაკავშირებული გართულებების მკურნალობა; გადაუდებელი სტომატოლოგიური მომსახურება; ესენციური მედიკამენტების ჩამონათვალი ოჯახის ექიმის დანიშნულებით, ლიმიტირებისა და თანაგადახდის გზის.   _ საბოლოო ჯამში, ვინ უნდა დააზღვიოს მოსახლეობა, _  სახელმწიფომ, თუ კერძო სადაზღვევო კომპანიებმა?   _ არც ერთმა და არც მეორემ. ჩვენი 4 წლის წინანდელი რეფორმის პროექტის თანახმად, მოსახლეობა უნდა დაეზღვია არამომგებიან ინსტიტუტს იმიტომ, რომ არ შეიძლება,  სახელმწიფოს მიერ მოტანილი ფული წავიდეს რომელიმე კერძო სადაზღვევო კომპანიის მოგებაში. ბიუჯეტიდან დაზღვევისთვის გამოყოფილი თანხა ცალსახად უნდა იყოს არამომგებიანად დახარჯული იმიტომ, რომ ეს არის ხალხის ფული და არ შეიძლება, ხალხის ფულზე წარმოიქმნას მოგება. წინა ხელისუფლების დროს დაზღვევის პროცესი ძალზე მჭიდროდ მიება კერძო სადაზღვევო კომპანიებს. პირველ ეტაპზე, როდესაც „ნაციონალებმა“ საბიუჯეტო სახსრები „მიაწოდეს“ სადაზღვევოებს, მალევე შეუგზავნეს კონტროლის პალატა, რომ მათი მოგებები დაეფიქსირებინათ. მაშინ აღმოჩნდა სწორედ, რომ სახელმწიფო სადაზღვევო სქემაში მონაწილეობამ სადაზღვევოებს 50%-ზე მეტი მოგება მოუტანა. როგორც გამოჩნდა, ეს შემოწმება არ ემსახურებოდა სისტემის ხარვეზების აღმოფხვრას, ეს მონაცემები სახელმწიფოს სჭირდებოდა იმისთვის, რომ სადაზღვევო კომპანიებისთვის ლაგამი ამოედო და მარტივად ემართა. ის, რაც ევალებოდა სახელმწიფოს, რომ კლინიკები გაერემონტებინა, აღეჭურვა, ახალი ინფრასტრუქტურა გაემართა, რასაც ავალებდა ევროპული კონვენციები და მსოფლიოს ჯანდაცვის ორგანიზაცია, სადაზღვევო კომპანიებს გადააბარა, _ ჩვენ თვალს ვხუჭავთ თქვენს 50%-იან მოგებაზე, სამაგიეროდ, ჩვენს (სახელმწიფო) ნაცვლად ააშენებთ 150 საავადმყოფოს და ა. შ. ამის შემდეგ თითქმის ყველა სადაზღვევო კომპანიამ, რომელთა 50%-იანი მოგება საკმარისი არ იყო კლინიკებისა და სტაციონარების ასაგებად, აიღო დამატებით ფინანსური ვალდებულებები, თუნდაც ბანკებიდან კრედიტების სახით და მთლიანად ორიენტირებული გახდა მოგებასა და ამ დანახარჯების ამოღებაზე. ასე და ამრიგად, კერძო სადაზღვევოებს საკმაოდ დიდი რისკები დაემუქრათ და ფინანსურად სტაბილური სუბიექტებიდან ისინი გადაიქცნენ მყიფე წარმონაქმნებად. ანუ სადაზღვევოების სტაბილურობის მითს „ნაციონალურმა“ ხელისუფლებამ წყალი შეუყენა. ამ და კიდევ ბევრი სხვა ფაქტორის გათვალისწინებით მივედით იქამდე, რომ ხალხი უნდა დააზღვიოს არამომგებიანმა ინსტიტუტმა, იმიტომ რომ ბიუჯეტში წასული ფული უნდა უბრუნდებოდეს ხალხს და ამ სქემაში მომგებიანი ინსტიტუციის ჩარევა არ შეიძლება.   _ გასაგებია, მაგრამ დღეს კიდევ უფრო უარესი სიტუაცია მივიღეთ, ვიდრე „ნაციონალების“ დროს იყო. არადა, როგორც თქვენ ამბობთ, თავიდან დაზღვევის საყოველთაო სისტემა სულ სხვა რამეს გულისხმობდა, რაც სინამდვილეში არ განხორციელებულა.   _ „ქართული ოცნების“ რეფორმის პროგრამის თანახმად, ამისთვის უნდა შექმნილიყო ფონდი, მაგრამ ეს არ უნდა ყოფილიყო სახელმწიფო ფონდი. პირიქით, ეს იქნებოდა არასახელმწიფო ინსტიტუცია, რომლის მმართველობის მხოლოდ ერთი მესამედი იქნებოდა ფინანსთა სამინისტროს, ჯანდაცვის სამინისტროსა და სხვა სახელმწიფო სტრუქტურების წარმომადგენლების სახით. რაც მთავარია, სადაზღვევო ფონდის მმართველობითი საბჭო უნდა ყოფილიყო არჩევითი, რაც პლურალიზმის მაღალ ხარისხს შექმნიდა. სწორედ ეს მოდელია ევროპის კონტინენტზე, სადაც ამ მმართველობით საბჭოს ირჩევს მოსახლეობა _ დასახელდება კანდიდატი, დაიბეჭდება ბიულეტენი და ამდაგვარი არჩევენების შედეგად წარმოიქმნება მმართველობითი საბჭო.   _ ანუ სადაზღვევო ფონდს სახელმწიფო ვერ გააკონტროლებდა?   _ რაღაც დონეზე და პროცენტით გააკონტროლებდა, მაგრამ მთლიანობაში ეს იქნებოდა არჩევითი და არა დანიშნული თანამდებობებით დაკომპლექტებული საბჭო. ასეთი იყო კონცეფცია 2012 წელს და მაშინ, მინდა გითხრათ, რომ სადაზღვევო კომპანიებს ღიად არ დაუფიქსირებიათ  თავიანთი პოზიციები, თუმცა მათგან გარკვეული წინააღმდეგობა იყო. ისინი ამბობდნენ, რომ ამით სადაზღვევო ბაზარი გაკოტრდებოდა.   _ მართლა გაკოტრდებოდა?   _ რომ არ ყოფილიყო სახელმწიფოს მიერ ინიცირებული ნებისმიერი სახის დაზღვევა, საერთოდ სახელმწიფოს რომ არ დაეზღვია არავინ, სადაზღვევო კომპანიები მაშინ როგორ რეჟიმში აპირებდნენ ფუნქციონირებას? საბაზისო სადაზღვევო პაკეტი არ მოიცავს ყველა სამედიცინო სერივისს და მომსახურებას, რომელიც ადამიანს სჭირდება _ ეს არის საბაზისო პაკეტი, რომელსაც სახელმწიფო თავის თავზე იღებს. ვერ გავიგე, სადაზღვევო კომპანიებს, მაინცდამაინც, ამ საბაზისო პაკეტში, ბიუჯეტიდან გარანტირებული ფულით უნდათ გადარჩენა? კომერცია ხომ იქითკენაა მიმართული, რომ მან ბენეფიციარი უნდა მოიპოვოს, ჯანსაღ კონკურენტულ ბრძოლაში ჩაერთოს და ხარისხისა და ფასების მიმიზდველობით განავითაროს თავისი ბიზნესი, ისევე როგორც ამას აკეთებს ყველა ნორმალური ქვეყნის კომერციული სტრუქტურა. ბიზნესი არ უნდა იყოს ბიუჯეტზე დამოკიდებული, როგორც ჭიპლარზე მიბმული ბავშვი დედასთან და არ უნდა იკვებებოდეს სახელმწიფო ფულით. სამწუხაროდ, საქართველოში ამ მანკიერი გამოცდილების სტიმულირება ხდებოდა და ბუნებრივია, ბევრ სადაზღვევოს და მათ ლობისტებს ისევ ძველი გარანტირებული და „მუქთი“ შემოსავალი ურჩევნიათ, შესაბამისად, ვფიქრობ, რომ მათ არ დათმეს თავიანთი პოზიციები.   _ როგორი იყო მაშინ ჯანდაცვის მინისტრ სერგეენკოს პოზიცია?   _ იმ ეტაპზე ჯანდაცვის მინისტრის პოზიცია გაურკვეველი გახლდათ იმდენად, რამდენადაც მინისტრი ზოგადი ფრაზებით შემოიფარგლებოდა და კონკრეტიზაციისგან თავს იკავებდა. თუმცა მან მინისტრის რანგში გაკეთებულ პირველ ინტერვიუში განაცხადა, რომ განუხრელად განახორციელებს „ქართული ოცების“ ჯანდაცვის რეფორმის პროგრამას _ ეს რეფორმა კი ჯანდაცვის საყოველთაობის პრინციპისა და არამომგებიანი არასახელმწიფო სადაზღვევო ინსტიტუციის _ ფონდის შექმნის საკვანძო მნიშვნელობაზე იდგა.   _ ფაქტია, რომ ფონდი არ შეიქმნა. სამაგიეროდ, თქვენ შექმენით არასამთავრობო ორგანიზაცია, რატომ?   _ მაშინ ნამდვილად არ გვეგონა, რომ ხელისუფლება თავისივე დანაპირებს და ინოვაციას კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენებდა. „ჯანდაცვის რეფორმისა და მონიტორინგის ცენტრის“ მთავარი მიზანი იყო პრობლემების სწორედ წარმოჩენა და ყველა ჩართული სუბიექტის აზრის შესწავლა-გათვალისწინება. ამ პროცესში ჩართული იყვნენ როგორც ამ დარგის ქართველი ექსპერტები, ასევე საერთაშორისო დონისა და ორგანიზაციების წარმომადგენლები და უცხოელი ექსპერტები. ჩვენი ამოცანა იყო, ვყოფლიყავით შუამავლები საზოგადოებასა და ხელისუფლებას შორის და არ დაგვეშვა კარგი იდეების, კარგი ინოვაციების მანკიერად ტრანსფორმირება. ეს იყო ერთგვარი პრევენცია, რომელიც, ვფიქრობ, თანაბრად მისაღები და მნიშვნელოვანი უნდა ყოფილიყო როგორც საზოგადოებისთვის, ასევე ხელისუფლებისთვის.   „ქრონიკა+“ ჯანდაცვის მინისტრ დავით სერგეენკოს პოზიციითაც დაინტერესდა და ამ კითხვების დასასმელად მას მიმართა. როგორც პრეს-სამსახურის უფროსმა თეა ჩუბინიძემ განაცხადა, აღნიშნული კითხვები მინისტრს ბრიფინგის, ან პრესკონფერენციის დროს შეგვიძლია, დავუსვათ. თუ ისინი არ არის ჩანიშნული, მაშინ მინისტრს ოფიციალურად უნდა გადაეგზავნოს და დაველოდოთ პასუხებს. „ქრონიკა+“ ამ და სხვა კითხვებს, რისი დასმის საშუალებაც ადრე არ ჰქონდა, მინისტრს უახლოეს ბრიფინგზე აუცილებად დაუსვამს.      

თამარ როსტიაშვილი