როდესაც უკრაინის მესამე პრეზიდენტთან, ვიქტორ იუშენკოსთან ინტერვიუს ვგეგმავდი, სიმართლე რომ ვთქვა, რაიმე განსაკუთრებულს არც ველოდი. ყველაფერი სტანდარტულად წარმომედგინა: მივიდოდი, რამდენიმე კითხვას დავუსვამდი, ის ლაკონიურად და საქმიანად მიპასუხებდა, შემდეგ მადლობას გადავუხდიდი, ხელს ჩამოვართმევდი, შეიძლება სამახსოვრო სურათიც გადამეღო და ამით მორჩებოდა ყველაფერი. სინამდვილეში ყველაფერი ზუსტად ასეც მოხდა, ერთი გამონაკლისის გარდა – ვიქტორ იუშენკოს ლაკონურად საუბარი არ გამოსდის. იგი დეტალურად ხსნის ამა თუ იმ, საკითხის არსსა და ინტერვიუს დროს მთლიანად შემოდის კონტაქტში.

,,ქრონიკა+“ გთავაზობთ ექსკლუზიურ ინტერვიუს ვიქტორ იუშენკოსთან:

_ 2004 წელს თქვენ მონაწილეობდით საპრეზიდენტო არჩევნებში, რომელიც შემდეგ რევოლუციაში გადაიზარდა. როგორ დაიწყო ,,ნარინჯისფერი რევოლუცია“? რა იყო ის წინაპირობა, რომლის შემდეგაც თქვენ მშვიდობიანი პროტესტის ფორმას მიმართეთ?

_ ნარინჯისფერი რევოლუცია არ დაუწყიათ პოლიტიკოსებს, იგი საზოგადოებამ დაიწყო _ საზოგადოებამ, რომელსაც ცვლილებები სურდა. უკრაინელები ვეღარ ეგუებოდნენ იმ სისტემას, რომელიც ქვეყანაში საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ მოქმედებდა.

ვფიქრობ, სწორედ ასეთი იყო ხალხის განწყობა. საზოგადოება ელოდა, რომ ჩატარდებოდა არჩევნები და მათი ცხოვრება უკეთესობისკენ შეიცვლებოდა. ამიტომ, როდესაც საპრეზიდენტო არჩევნების პირველი ტური მოვიგეთ, ხალხში უკეთესი მომავლისა და ცვლილებების იმედი გაჩნდა, მაგრამ ისე მოხდა, რომ მეორე ტურში ხელისუფლებამ არჩევნების შედეგები გააყალბა. ამასთან, გაყალბების პროცესი ტოტალური აღმოჩნდა. ხალხი ძალიან უკმაყოფილო იყო. მათ საკუთარი თავისუფლების, საკუთარი არჩევანის დაცვა სურდათ.

მესმოდა, რომ ეს იყო დიდი უსამართლობა. უსამართლობა, პირველ რიგში, იმ ადამიანების, იმ ახალგაზრდების მიმართ, რომლებსაც ნამდვილად უნდოდათ ცვლილებები. მაშინ გამოვედი წინადადებით, ღია პროტესტის ფორმისთვის მიგვემართა და ვინც არჩევნების შედეგებს არ ეთანხმებოდა მაიდანზე გამოსულიყო. ვერ ვიტყვი, რომ ძალიან ვნერვიულობდი იმის თაობაზე, გამოვიდოდა თუ არა ხალხი. მხოლოდ იმაში ვიყავი დარწმუნებული, რომ შექმნილ ვითარებში, მშვიდობიანი პროტესტის ფორმა ერთადერთი სწორი გზა იყო.

ამ განცხადებიდან მეორე დღეს, დილის ათ საათზე, მაიდანზე უკვე ხუთი ათასი ადამიანი იდგა. მათი რიცხვი სულ უფრო მატულობდა და თორმეტი საათისთვის იქ უკვე 40 ათასამდე მოქალაქე იყო შეკრებილი.

ჩვენ წინაშე იყო პოლიტიკური რეჟიმი, რომელიც საერთოდ არ ფიქრობდა დემოკრატიული გზით ხელისუფლების გადაცემას. რა თქმა უნდა, არსებობდა იმის ალბათობაც, რომ მთავრობა საკუთარი ხალხის წინააღმდეგ გამოვიდოდა, მაგრამ აქ მთავარი ის არ იყო, თუ რას გააკეთებდა ხელისუფლება, მთავარი იყო, როგორ ვმოქმედებდით ჩვენ.

_ გქონდათ მკაფიო სამოქმედო გეგმა, თუ იგი მხოლოდ მას შემდეგ გაჩნდა, რაც ხალხი მაიდანზე გამოვიდა?

_ რა თქმა უნდა, მოქმედების გეგმა თავიდანვე დავსახეთ და იგი თორმეტზე მეტი პუნქტისგან შედგებოდა. ერთ-ერთი ძირითადი პუნქტი ის გახლდათ, რომ ჩვენ ბევრნი უნდა ვყოფილიყავით. თუ საპროტესტო აქციაში ბევრი ადამიანი მიიღებდა მონაწილეობას, ვერავინ დაგვძლევდა _ ვერც უკრაინული რეჟიმი, ვერც მოსკოვის ხელისუფლება, ვერც ერთი ბოროტება წინ ვერ აღგვიდგებოდა.

ნარინჯისფერი რევოლუციის დროს საზოგადოება, ფაქტობრივად, ორ ნაწილად გაიყო: ერთი ნაწილი იუშენკოს უჭერდა მხარს, მეორე _ იანუკოვიჩს. სიმართლე გითხრათ, პოლიტიკური სიმპათიებს თვალსაზრისით მათ შორის სხვაობა არცთუ დიდი იყო. აქედან გამომდინარე, ჩვენს მთავარ ამოცანას ღია სამოქალაქო კონფლიქტის თავიდან აცილება წარმოადგენდა. მშვიდობიანი აქცია არ უნდა გადაზრდილიყო წინააღმდეგობის ცხელ ფაზაში.

წარმოიქმნა ორი მაიდანი. მათ შორის მანძილი სულ ოთხასი მეტრი იყო. ხელისუფლება, ალბათ, რაიმე არეულობას ელოდა, რათა შემდეგ ძალა გამოეყენებინა. მუშაობდნენ პროვოკატორები. მათ სურდათ, რომ ჩვენ აქტიურ მოქმედებებზე გადავსულიყავით და მაგალითად, ძალით აგვეღო მინისტრთა კაბინეტი, შევჭრილიყავით პრეზიდენტის სასახლეში, საკონსტიტუციო სასამართლოში. სხვათა შორის, მოვლენების ამ გზით განვითარების მომხრეები ჩვენს მხარდამჭერებშიც მრავლად იყვნენ.

ხელისუფლება თავს არიდებდა დიალოგს, მას სხვა სცენარი ჰქონდა, დაახლოებით ისეთი, როგორიც 2013-2014 წლებში მოხდა ღირსების რევოლუციის დროს. მაგრამ მე სხვა გზა ავირჩიე _ მივმართე საერთაშორისო საზოგადოებას, ჩემს მეგობრებს: პოლონეთის, ლიტვის პრეზიდენტებს, ევროკომისიას. ასე ვთქვათ, საერთაშორისო მონაწილეები მოვიწვიე შიდა ეროვნული დიალოგის ორგანიზებისთვის. შედეგად, კომპრომისი გამოინახა. მივაღწიეთ იმის აღიარებას, რომ არჩევნების მეორე ტურის შედეგები ფალსიფიცირებული იყო, მაგრამ ამასთანავე შევთანხმდით, რომ საპრეზიდენტო უფლებამოსილება შეიკვეცებოდა და მისი მნიშვნელოვანი ნაწილი პარლამენტსა და მთავრობას გადაეცემოდა. ჩემი აზრით, 2004 წელს ჩვენ შევძელით და უსისხლოდ, მძიმე დაპირისპირების გარეშე გამოვედით საკმაოდ რთული პოლიტიკური ვითარებიდან.

_ როდესაც 2004 წლის ზამთარში მაიდანზე გახვედით, გქონდათ თუ არა შიში? ძალიან დაძაბული ვითარება იყო, რომელიც ნებისმიერ მომენტში შეიძლებოდა კონტროლიდან გამოსულიყო. არსებობდა შეიარაღებული დაპირისპირების რეალური საფრთხე. რას გრძნობდით მაშინ?

_ შიში, როგორც ასეთი, არ მქონია. გულწრფელად გეტყვით, არა იმიტომ, რომ უშიშარი ვარ, სულაც არა. ჩვენ ისეთ კონფლიქტურ ვითარებაში აღმოვჩნდით, რომელიც ასიდან ორმოცდაათ შემთხვევაში სისხლით მთავრდება. მე ეს არ მინდოდა. პოლიტიკური მიზნების მისაღწევად სისხლიანი დაპირისპირება ჩემთვის მიუღებელია, ამიტომ პირველივე დღიდან ჩვენი პროტესტი მშვიდობიანი იყო. არავითარი კაბინეტების დაკავება და სახელმწიფო დაწესებულებებში შეჭრა. ეს ყველაფერი არალეგიტიმური საშუალებაა, რომელიც, ადრე თუ გვიან, იქამდე მიგვიყვანდა, რომ ჩვენი გამარჯვების აღიარება გართულდებოდა.

ჩვენი სიძლიერე ერთსულოვნებაში და რწმენაში იყო. გნებავთ, სამხედრო, გნებავთ, პოლიტიკურ კონფლიქტში, ამას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს. არც მუშტებია მთავარი და არც იარაღი _ მხოლოდ რწმენა. რწმენით შეკრული ხალხის წინაშე კბილებამდე შეიარაღებული ჯარიც უძლურია. ამიტომ თითოეულ დღეს ვიწყებდით ლოცვით და ეროვნული ჰიმნით. გამოდიოდნენ პოეტები, მსახიობები, მომღერლები, მხატვრები, სასულიერო პირები, სტუდენტები. ჩვენ ამით ერის ერთიანობის დემონსტრირებას ვახდენდით. შიშზე მეტად პასუხისმგებლობის გრძნობა იყო. ერთად დგომით ჩვენ ვაჩვენეთ, რომ ცივილიზებურად, ღირსეულად შეგვიძლია ნებისმიერი პრობლემის გადაწყვეტა.

_ რა მოხდა 2004 წლის 5 სექტემბერს?

_ ცოტა შორიდან დავიწყებ: საარჩევნო კამპანია თავიდანვე დიდი სირთულეების თანხლებით მიმდინარეობდა: შეზღუდული მქონდა ტელეეთერი, დილიდან საღამომდე მითვალთვალებდნენ, დიდ პრობლემას წარმოადგენდა ამომრჩევლებთან შესახვედრად კულტურის სახლის, ან თეატრის დაქირავება. ჩემთვის ხელმისაწვდომი მხოლოდ ქუჩა დარჩა და ამიტომ, ხალხთან ურთიერთობა, ძირითადად, ქუჩაში მიწევდა.

რა თქმა უნდა, საარჩევნო კამპანიისას ხელისუფლების წარმომადგენლებთან კონტაქტი მიწევდა, თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ მე მათთან ურთიერთობას გავურბოდი _ არა, დიალოგისა და ურთიერთობის პრობლემა არასოდეს მქონია. პირიქით, ყოველთვის ვცდილობდი მათთან პრობლემური საკითხების გადაჭრას. მაგალითად, ძალიან ბევრ ჩემს მხარდამჭერს დევნიდნენ. პოლიტიკური პოზიციის გამო მოქალაქეებს სამსახურიდან ათავისუფლებდნენ, აპატიმრებდნენ, აშინებდნენ, აშანტაჟებდნენ. ამ საკითხების მოსაგვარებლად დროდადრო ხელისუფლების წარმომადგენლებთან შეხვედრები მქონდა, მათ შორის, სპეცსამსახურის თანამშრომლებთანაც.

მაშინდელი მთავრობის უშიშროების სამსახურის უფროსი, ერთი შეხედვით, დემოკრატიული პრინციპების დემონსტრირებას ახდენდა. შთაბეჭდილებას ქმნიდა, რომ იგი ყველაფერში არ ეთანხმება ხელისუფლებას. პირად საუბრებში ამბობდა, რომ მისი მიზანია, არ დაუშვას მოვლენების სისხლიანი განვითარება. მარწმუნებდა, რომ მას შეეძლო ჩემთვის მნიშვნელოვანი ინფორმაცია გადმოეცა და ა. შ.

მესმოდა, რომ ხელისუფლება ერთიანი მექანიზმია და ყველა მისი უწყება შეთანხმებულად მოქმედებს. მათ ჰყავდათ პრეზიდენტობის საკუთარი კანდიდატი, რომელსაც ხელისუფლების ყველა შტო უპირობოდ უჭერდა მხარს, მაგრამ არის საკითხები, რომლის შესახებაც ხელისუფლებასთან კონტაქტი, უბრალოდ, აუცილებელია და ეს, პირველ რიგში, ადამიანურ ფაქტორს გულისხმობს. ამდენად უშიშროების სამსახურის უფროსთან არაფორმალურ ვითარებაში რამდენიმე შეხვედრა მქონდა.

2004 წლის 5 სექტემბერი კვირა დღე იყო. იმ დღეს ჩერნიგოვში ამომრჩევლებთან შეხვედრა მქონდა. კიევში რომ დავბრუნდი, უკვე საკმაოდ გვიანი იყო. საღამოს ათი საათი, ან, შეიძლება, თერთმეტის ნახევარი იქნებოდა. უშიშროების სამსახურის უფროსმა სასაუბროდ ქალაქგარეთ, თავისი პირველი მოადგილის აგარაკზე მიმიწვია. დიდხანს ვსაუბრობდით. სახლის წინ, ეზოში, მაგიდა იდგა, სადაც სხვადასხვა ცივი კერძი იდო. მიდიხარ მაგიდასთან, საერთო თეფშიდან შენთვის საჭმელს იღებ და შეექცევი. არაფერი განსაკუთრებული.

საერთო მაგიდის გარდა, იქ კიდევ ცალკე მაგიდაც იდგა, ასე ვთქვათ, საპატიო სტუმრებისთვის. და ამ მაგიდისთვის მოიტანეს აღმოსავლური ფლავი. სხვა კერძებისგან განსხვავებით, ფლავი თითოეული სტუმრისთვის ცალ-ცალკე ულუფებად იყო დახარისხებული. ანუ, როგორც ახლა ვხვდები, წინასწარ იყო გათვლილი, ვისთვის რომელი თეფში მიეწოდებინათ. მეც მომაწოდეს ფლავი. რა თქმა უნდა, გავსინჯე. ცოტა ხანში, ალბათ, სადღაც, თორმეტ საათზე, უეცრად თავი ამტკივდა. დაღლილობას დავაბრალე და ვთქვი, რომ სახლში მინდოდა წასვლა.

მასპინძელმა წასვლის წინ სახლში შესვლა და დესერტის გასინჯვა შემომთავაზა. იქ იყო საზამთრო, ნესვი. უარი ვერ ვთქვი და დავთანხმდი. მახსოვს, სამზარეულოდან მიმტანები გამოდიოდნენ და გვემსახურებოდნენ. ტკივილი სულ უფრო ძლიერდებოდა და ამიტომ სახლში გავემგზავრე. ეს იყო, დაახლოებით, ღამის ორი საათი, შეიძლება სამიც იყო დაწყებული. ამ დროისთვის ტკივილი უკვე აუტანელი გახდა. ასეთი ტკივილი არასოდეს მიგრძნია. ავდივარ სახლში, მეუღლე მკოცნის და მეუბნება, რომ ტუჩებზე ლითონის გემო მაქვს. ვუთხარი, რომ არაფრის თქმა შემეძლო, რადგან ჩემთვის ლითონის გემო უცნობი იყო. მან ტკივილგამაყუჩებელი აბი მომცა, რომელსაც, როცა ხანდახან თავი მტკიოდა ხოლმე, ვიღებდი. ჩვეულებრივ, წამალი ტკივილს, დაახლოებით, ოც წუთში ხსნიდა, მაგრამ, ამჯერად, ასე არ მოხდა. გადის ოცდაათი წუთი და არაფერი, კიდევ უფრო მეტად მტკივა ყველაფერი. ბეჭებზე დამეწყო ზონალური ტკივილი, ხერხემლის გაყოლებაზე და განსაკუთრებით მარცხენა ფერდის ქვეშ.

მეორე აბიც დავლიე. შედეგი უცვლელია. შემდეგ ექიმი გამოვიძახეთ. ჯერ ქალაქის სასაწრაფო დახმარების, შემდეგ კი მეოთხე სამმართველოს სამედიცინო ბრიგადა მოვიდა. ვერავინ შეძლო დიაგნოზის დასმა. რადგან ტკივილი ზურგის არეში იყო, მანუალური თერაპიის სპეციალისტიც კი მოვიწვიეთ. უშედეგოდ. ტკივილი სულ უფრო ძლიერდებოდა. ბოლოს ჩემი მეგობარი, ივან პლიუშჩი მოვიდა, რადას (უზენაესი საბჭო) ყოფილი თავმჯდომარე, ჭკვიანი ადამიანი. გადახედა ამ სიტუაციას და მეუღლეს ეუბნება: თუ გინდათ, რომ გადარჩეს, სასაწრაფოდ წაიყვანეთ უკრაინიდან და სერიოზული გამოკვლევა ჩაუტარეთო. მან თქვა, რომ ჰყავდა ნაცნობი ექიმი ერთ-ერთ ავსტრიულ კლინიკაში.

ყველაფერი ეს ჩემ გარეშე ხდებოდა. ისეთი ტკივილი მქონდა, რომ დაწოლასაც ვერ ვახერხებდი. მუხლებზე ვიდექი, რადგან ეს იყო ერთადერთი მდგომარეობა, რომლის დროსაც ტკივილი შედარებით ასატანი ხდებოდა. გავფრინდი ვენაში, ჩავიტარე სრული გამოკვლევა. გამოკვლევის პირველივე წუთიდან დამინიშნეს ძალიან მკაცრი, მაგრამ სწორი რეჟიმი: არანაირი საკვები, დიდი რაოდენობით წყალი და წვეთოვანი.

_ მაშინ უკვე იცოდით, რომ თქვენ წინააღმდეგ საწამლავი გამოიყენეს?

_ მე ამას ვერც წარმოვიდგენდი. ვერ ვიფიქრებდი, რომ პოლიტიკური მიზნების მისაღწევად შესაძლებელი იყო ასეთი ბინძური მეთოდის გამოყენება. ეჭვი მას შემდეგ გაჩნდა, რაც სისხლის უჯრედების ნიმუში გამოსაკვლევად ჰოლანდიის ლაბორატორიაში გადააგზავნეს. კვლევამ აჩვენა, რომ ადგილი ჰქონდა ღრმა მოწამვლას. შემდეგ უჯრედების სპეციალიზებული კვლევა ჩაატარეს და მაშინ უკვე ზუსტად დაასახელეს საწამლავი. ეს იყო დიოქსინის ერთ-ერთი კატეგორია, რომელსაც მხოლოდ ერთი ქვეყანა აწარმოებდა და ეს ქვეყანა რუსეთი იყო. ლაბორატორიულმა კვლევებმა დაადგინა, რომ დიოქსინის დოზა დასაშვებ ნორმას 53 ათასჯერ აღემატებოდა. ყველა ის ადამიანი, რომელიც ჩართული იყო ჩემი მოწამვლის ოპერაციაში, შემდეგ უკვე რუსეთში აღმოჩნდა.

_ 2010 წლის 28 იანვარს თქვენ ხელი მოაწერეთ ბრძანებულებას, რომლის მიხედვითაც XX საუკუნეში უკრაინის დამოუკიდებლობისთვის მებრძოლმა ორგანიზაციებმა სრული რეაბილიტაცია მიიღეს. უკრაინელ ნაციონალისტთა ორგანიზაცია _ ოუნი, პატრიოტულ გაერთიანებად აღიარეთ, ხოლო მის ხელმძღვანელს სტეპან ბანდერას, ისევე როგორც უკრაინის მოხალისეთა არმიის _ უპას მეთაურს, რომან შუხევიჩს, უკრაინის გმირის წოდება მიენიჭა. თქვენ იცოდით, რომ ასეთი გადაწყვეტილება მოსკოვის ნეგატიურ რეაქციას გამოიწვევდა, მაგრამ მაინც გადადგით ეს ნაბიჯი. რა მოსაზრებით ხელმძღვანელობდით ამ ბრძანებულების მიღებისას?

_ ამას თავისი ახსნა აქვს და იგი უკრაინელთა ეროვნული თვითშეგნების ამაღლებას ითვალისწინებდა. თუ ყურადღებით გადავავლებთ თვალს იმ პროცესებს, რომლებიც 2004-2013 წლებში განვითარდა, შეიძლება დარწმუნებით ვთქვათ, რომ უკრაინელებს ძალიან სუსტი ნაციონალური იდენტობა აქვთ. ეს კარგად აჩვენა როგორც `ნარინჯისფერმა~ რევოლუციამ, ასევე ღირსების რევოლუციამაც. ერის ჩამოყალიბება საკვანძო პოლიტიკური საკითხია. ერი _ ეს არის საზოგადოება, ხოლო ხალხი _ მხოლოდ სტატისტიკური მოსახლეობა. როდესაც ხალხი მთლიანია, ერთი ნაციონალური იდეის გარშემოა გაერთიანებული, მაშინ ის საზოგადოებად ყალიბდება, მაშინ არის ძლიერი, მაგრამ როდესაც საზოგადოება დაქსაქსულია, მას არ შეუძლია დაისახოს და მიაღწიოს დიდ ამოცანებს.

დღემდე მიმაჩნია, რომ უკრაინელების ეროვნული თვითშეგნების ჩამოყალიბება, მისი აქტიური გაძლიერება, ერის, როგორც საზოგადოების შექმნა, პოლიტიკური თვალსაზრისით, ნომერ პირველი ამოცანაა. იგი უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ეკონომიკური და სოციალური საკითხები. თუ არ გადაწყდა ეროვნული საკითხი, ვერ გადაიჭრება ვერც ეკონომიკური და ვერც სოციალური პრობლემები.

მე გავიზარდე ისეთ პირობებში, როდესაც მეუბნებოდნენ, რომ მაზეპა მოღალატეა, ბანდერა მოღალატეა, პეტლიურა მოღალატეა. ყველა უკრაინელზე, რომელმაც თავი გასწირა დამოუკიდებლობისთვის, მეუბნებოდნენ, რომ მოღალატეა. მე კი ვამბობ, რომ ეს დიდი ისტორიული სიცრუეა. როდესაც როგორც პრეზიდენტმა ამ გმირების უკვდავყოფის გადაწყვეტილება მივიღე, ამით მინდოდა მეჩვენებინა, რომ უკრაინაში უკვე მოვიდა ის ხელისუფლება, რომელსაც შეუძლია, პატრიოტებს გმირები ღიად დაარქვას. რა თქმა უნდა, ისინი პრეზიდენტის ფორმალური გადაწყვეტილების გარეშეც გმირები იყვნენ. რას ცვლის უბრალო ქაღალდი? მაგრამ მე მინდოდა, უბრალო მოქალაქეები დაფიქრებულიყვნენ იმაზე, თუ რა გააკეთა ქვეყნისთვის მაზეპამ, ბანდერამ, პეტლიურამ, ათობით სხვა ღირსეულმა ადამიანმა.

ღრმად ვიყავი დარწმუნებული, რომ გმირები, რომლებიც იბრძოდნენ ჩვენი დამოუკიდებლობისთვის, უკრაინის დამოუკიდებელ სახელმწიფოში აღიარებულნი უნდა ყოფილიყვნენ და ამ თემის გადადება არ შეიძლებოდა. ვიცოდი, რომ თუ არ მივიღებდი ბრძანებულებას სტეპან ბანდერასა თუ რომან შუხევიჩისთვის გმირის წოდების მინიჭების თაობაზე, ამ ბრძანებულებას უკვე აღარავინ მიიღებდა. დარწმუნებული ვიყავი სიმართლეში, რადგან ეს ის ხალხია, რომლებმაც შექმნეს ჩემი სახელმწიფო, უკრაინის დამოუკიდებლობის საფუძვლები.

ჩვენ საკუთარი ეროვნული გმირები გვყავს. არ მინდა, რომ უკრაინის ისტორია მოსკოვში იწერებოდეს. არ მინდა, რომ ჩემი შვილები სწავლობდნენ შორსის, ჩაპაევის, ფურმანოვის, ან კიდევ ვინმე პავლიკ მოროზოვის შესახებ. ეს ცრუ ისტორიაა.

_ 2010 წელს თქვენ საპრეზიდენტო არჩევნები წააგეთ. მეტიც, არჩევნებში ძალიან დაბალი პროცენტი აიღეთ. რატომ მოხდა ასე? 2004 წელს უკრაინამ თქვენ მიერ გამოცხადებულ პროდასავლურ კურსს და დასავლურ ღირებულებებს დაუჭირა მხარი, 2010 წელს კი ამომრჩეველმა 180 გრადუსით შეცვალა პოზიცია და აშკარად პრორუსულ კანდიდატს – ვიქტორ იანუკოვიჩს მისცა ხმა.

_ 2010 წელს დემოკრატიული ძალების მიერ არჩევნების წაგების მთავარი მიზეზი ის არის, რომ უკრაინის დემოკრატიული ფრთა, ფაქტობრივად, დაშლილი აღმოჩნდა. ეს არ იყო იანუკოვიჩის, რეგონების პარტიის გამარჯვება, უფრო დემოკრატების მარცხი იყო. საკონსტიტუციო რეფორმის შემდეგ დემოკრატიულ ძალებში განხეთქილება და დაპირისპირება დაიწყო. ბოლოს საქმე იქამდე მივიდა, რომ იძულებული ვიყავი, თანამდებობიდან გადამეყენებინა პრემიერ-მინისტრი და ეროვნული უშიშროების საბჭოს მდივანი პეტრო პოროშენკო.

კოალიციის შიგნით ნორმალური ურთიერთობა აღარ არსებობდა. იგი დეგრადაციას განიცდიდა. რა თქმა უნდა, ხალხი ამას ხედავდა. პრეზიდენტს აღარ ჰქონდა მართვის საკმარისი ბერკეტი. 2006 წლიდან საპარლამენტო სახელმწიფოში დავიწყეთ ცხოვრება. 450 ადგილიდან მე მხოლოდ 75 ადგილი მქონდა. როდესაც პოლიტიკური, ეკონომიკური, სოციალური კურსის განმსაზღვრელი უფლებამოსილება პარლამენტის, ან, უფრო სწორად, პრემიერ-მინისტრის, როგორც საპარლამენტო უმრავლესობის ლიდერის ხელშია, აუცილებლად წარმოიქმნება პოლიტიკური დიფუზია.

დემოკრატიისთვის, იმისათვის, რათა უკუსვლა გამოირიცხოს, არ ჩამოყალიბდეს ავტორიტარული რეჟიმი, ძალიან მნიშვნელოვანია საპარლამენტო დემოკრატია. აქ დისკუსიაა არა იმაზე, თუ რა არის უკეთესი და რა უარესი, არამედ იმაზე, თუ როგორ მოქმედებენ ხელისუფლების შტოები ერთმანეთთან. რამდენად შეუძლიათ მათ თანამშრომლობა. რა თქმა უნდა, აზრთა სხვადასხვაობა მნიშვნელოვანია, მაგრამ თუ მათ შორის დაძაბული ვითარებაა, ეს საერთო პოლიტიკურ ვითარებაზე ნეგატიურად აისახება. მაინც ვფიქრობ, რომ, მთლიანობაში, უკრაინაში საპარლამენტო დემოკრატიის გზით სიარული სწორი გადაწყვეტილება იყო.

ის, რაც მოხდა დემოკრატიულ ძალებს შორის, კერძოდ კი ის ამბიციები, რომლებიც მაშინ იულია ტიმოშენკოს გაუჩნდა, საკმაოდ დიდ პრობლემად იქცა უკრაინისთვის. ამ ფონზე ჩვენმა ოპონენტებმა პოზიციები გაიმყარეს, რადგან მათ ამომრჩევლებისთვის შეეძლოთ ეთქვათ: შეხედეთ, როდესაც პრეზიდენტი და პრემიერი ასეთ ურთიერთობებში არიან, როდესაც პარლამენტი დაქსაქსულია, როგორ შეიძლება ქვეყნა განვითარდეს?

_ რა დატვირთვა აქვს რუსეთისთვის უკრაინას? ეთანხმებით თუ არა მოსაზრებას, რომ უკრაინის გარეშე რუსული სამყაროს იდეა, უბრალოდ, ვერ იარსებებს?

_ რუსული პოლიტიკისთვის უკრაინული საკითხი ყოველთვის პირველ ადგილზე დგას. ეს ასე იყო საუკუნეების წინათაც, როდესაც რუსეთს მეფე მართავდა და საბჭოთა ეპოქაშიც. უკრაინულ საკითხს რუსეთის საგარეო პოლიტიკა ყოველთვის პრიორიტეტს ანიჭებს. ამას თავისი ახსნა აქვს: რუსეთის იმპერია და ე. წ. რუსული სამყარო წარმოუდგენელია უკრაინის გარეშე. თუ უკრაინა რუსეთთან არის, მაშინ რუსულ სამყაროს კიდევ აქვს სიცოცხლის, განვითარებისა და ე. წ. რუსეთისთვის მიწების მოგროვების პერსპექტივა. რუსული სამყარო უკრაინიდან იწყება. კიევში, კრეშჩატიკზე, ადრე ლენინის ძეგლი იდგა, სადაც შემდეგი სიტყვები ეწერა: ,,უკრაინული პროლეტარიატის გარეშე რუსეთი წარმოუდგენელია”. ეს აბსოლუტური სიმართლეა. რუსეთის დაცემის პირველი ნიშნები სწორედ ახალი უკრაინული პოლიტიკის შემდეგ გამოჩნდა.

უკრაინა ევროპის მიმართულებით წავიდა.

_ 2008 წლის აპრილში ბუქარესტში ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის სამიტზე, დღის წესრიგის უმნიშვნელოვანესი თემა უკრაინისთვის და საქართველოსთვის ნატოში გაწევრიანების გეგმის _ მაპის მინიჭების საკითხი იყო. თქვენი აზრით, რატომ ვერ მიიღეს ჩვენმა ქვეყნებმა მაპი?

_ უკრაინამაც და საქართველომაც ყველა საშინაო დავალება შეასრულა და ნატოს წევრობის სამოქმედო გეგმის მიღების სრული უფლება ჰქონდათ. არ მახსენდება რომელიმე ფორმალური თუ არაფორმალური მომენტი, რომელიც, საქართველოსა და უკრაინისთვის უარის თქმის საფუძველს იძლეოდა. მით უმეტეს, რომ ეს არ იყო ნატოს წევრობა, ეს იყო, ასე ვთქვათ, მხოლოდ უმაღლეს სასწავლებელში მისაღები გამოცდის ჩაბარების უფლება.

სამიტამდე ერთი დღით ადრე უკრაინაში ვიზიტით იმყოფებოდა ამერიკის შეერთებული შტატების პრეზიდენტი. მოლაპარაკების მინიშვნელოვანი ნაწილი სწორედ ნატოს წევრობის სამოქმედო გეგმის მიღების პერსპექტივას დავუთმეთ. ამ შეხვედრაზე, ფორმალურ დონეზეც კი ვერ ვიგრძენი, რომ ბუქარესტის სამიტზე უარს მივიღებდით.

სამიტზე უკრაინისა და საქართველოს საკითხი დღის წესრიგში პირველ ადგილზე იდგა. დებატებს ვატარებთ ერთი საათი, ორი საათი, სამი საათი. სამიტი უკვე ასცდა საკუთარ გრაფიკს. ბოლოს კი გვაწვდიან ტექსტს, სადაც ნატოს წევრობის სამოქმედო გეგმა ნახსენები აღარ არის. ტექსტში საერთოდ არ ჩანს უკრაინისა და საქართველოს ევროპული მომავალი. ერთი სიტყვით, ტექსტი ძალიან რთული და გაურკვეველი ფორმულირებებით იყო სავსე, რომელიც ჩვენს ქვეყნებს პერსპექტივის გარეშე ტოვებდა.

მახსენდება, რამდენი დრო და ენერგია დავხარჯეთ, რათა საბოლოო დოკუმენტში უკრაინისა და საქართველოს ევროატლანტიკური პერსპექტივა რაიმე ფორმით მაინც ასახულიყო. ეს იყო ძალიან რთული პროცესი, მე ვიტყოდი, დამამცირებელიც კი. ნათელი გახდა, რომ უკრაინისა და საქართველოს საკითხს მხოლოდ ნატოს წევრი ქვეყნები არ წყვეტდნენ. რომ არსებობდა კიდევ სხვა ფაქტორებიც.

ჩემთვის, როგორც პრეზიდენტისთვის, ეს იყო ყველაზე უსიამოვნო და დამამცირებელი სამიტი. მაშინდელი ევროპის სამ-ოთხ ლიდერს ვაჟკაცობა რომ ჰყოფნოდა, დარწმუნებული ვარ, არ იქნებოდა 2008 წლის ომი საქართველოში, არ გვექნებოდა უკრაინაში ენერგოკრიზისი, შეუძლებელი გახდებოდა ყირიმის ანექსია და აღმოსავლეთ უკრაინის მნიშვნელოვანი ნაწილის ოკუპაცია, დღეს  რუსეთთან სულ სხვა ურთიერთობა გვექნებოდა.

_ თქვენი აზრით, რისკენ ისწრაფის რუსეთი და რა უნდა დაუპირისპიროს რუსეთის აგრესიას საერთაშორისო საზოგადოებამ?

_ რუსეთს დონბასი არ სჭირდება, ისევე, როგორც არ სჭირდება აფხაზეთი თუ ,,სამხრეთ ოსეთი“. არც მთიანი ყარაბაღი და არც დნესტრისპირეთი. სადაც რუსული ჩექმაა, იქ ყოველთვის უბედურება ხდება და ეს უბედურება ათეულობით წელი გრძელდება. რუსულ ოკუპაციას, რუსულ ანექსიას სიკეთე არ მოაქვს, უპირველეს ყოვლისა იმ ადამინებისთვის, ვინც ამ ტერიტორიაზე სახლობს. მაგრამ, ადრე თუ გვიან, სამართლიანობა მაინც აღდგება!

1994 წელს, ბუდაპეშტის მემორანდუმის ხელმოწერისას, მსოფლიოს წამყვანმა სახელმწიფოებმა უკრაინას ტერიტორიული მთლიანობის გარანტიები მისცეს. ამის სანაცვლოდ ჩვენ ნებაყოფლობით უარი ვთქვით 1300 ბირთვულ რაკეტაზე. ეს უზარმაზარი არსენალია, რომელიც ბევრად აღემატება საფრანგეთის, ბრიტანეთისა და ჩინეთის ერთად აღებულ ბირთვულ არსენალს.

მიგვაჩნდა, რომ ცივი ომის დასრულებაში ფინალური წერტილი დავსვით. ვფიქრობდით, რომ მსოფლიოს დიდი საჩუქარი გავუკეთეთ. ვფიქრობდით, რომ დიდი წვლილი შეგვქონდა სამყაროს შეცვლაში. მაგრამ აღმოჩნდა, რომ როდესაც უკრაინამ დაკარგა ყირიმი და დაკარგა დონბასის ნაწილი, არც ერთმა სახელმწიფომ თავისი დანაპირები არ შეასრულა. უეცრად ყველამ დამკვირვებლის როლი მოირგო. ჩვენ გვასწავლიან, როგორ შევქმნათ დემოკრატიული სისტემები, როგორც ვებრძოლოთ კორუფციას, გავსწავლიან როგორ უნდა გვიყვარდეს თავისუფლება. რა თქმა უნდა, ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, მაგრამ ჩვენ ველოდებით, როდის შეასრულებთ, ბატონებო, იმ ვალდებულებებს, რომელიც 1994 წელს ბუდაპეშტში აიღეთ. მაოცებს, რამდენად სუსტია მსოფლიოში უსაფრთხოების მექანიზმი. ის, რომ დღეს ყველა გარანტი დუმს, იმაზე მიუთითებს, რომ დავკარგეთ უსაფრთხოების ის სისტემა, რომელიც 1975 წელს ჰელსინკში ჩამოყალიბდა.

უკანასკნელი 10-15 წლის განმავლობაში მსოფლიომ დაკარგა უსაფრთხოების იმუნიტეტი, რომელიც რამდენიმე ათეული წლის განმავლობაში ძალიან რთულად ყალიბდებოდა. ევროპაში ამჟამად შვიდი კონფლიქტია. ექვსი მათგანი _ აღმოსავლეთ ევროპაში. ვგულისხმობ: მთიან ყარაბაღს, ,,სამხრეთ ოსეთს“, აფხაზეთს, ყირიმს, დნესტრისპირეთს, დონბასს. ყურადღება მიაქციეთ, რომ თითოეული ამ კონფლიქტის მხარე რუსეთია.

როგორ შეიძლება, `სამხრეთ ოსეთს~ ლოკალური პრობლემა ვუწოდოთ? ან იგივე ვთქვათ დნესტრისპირეთზე? ის, რაც ხდება საქართველოში, ჩემთვის ძალიან საყვარელ ქვეყანაში, რაც ხდება უკრაინაში, მოლდოვაში, აზერბაიჯანში, რეგიონულ ჩარჩოებს სცდება და გეოპოლიტიკურ დატვირთვას იძენს. ეს არ არის შიდა ეროვნული ურთიერთობების პრობლემები, ეს რუსეთთან ურთიერთობის პრობლემაა. ჩვენ დავკარგეთ ტერიტორიები, დავკარგეთ სტაბილურობისა და უსაფრთხოების განცდა და დავკარგეთ იმის გამო, რომ ევროპელ პარტნიორებს არ შეუძლიათ საერთაშორისო სამართალის ეფექტურად გამოყენება.

მახსენდება ის უსიამო დისკუსია, რომელიც საქართველო-რუსეთის ომის მოგვარებისას წარმოიშვა. საერთაშორისო საზოგადოება რაღაც მეორეხარისხოვან პუნქტებზე მსჯელობდა, ხოლო მთავარი პრობლემა საერთოდ მიიჩქმალა. პრობლემა კი ის იყო, რომ რუსეთმა, რომელიც საერთაშორისო დონეზე აღიარებდა საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობას, უხეშად დაარღვია სწორედ ეს დებულება. მოლაპარაკებებს, რომელიც საერთაშორისო საზოგადოების მონაწილეობით იმართებოდა, თქვენ დარეგულირებას უწოდებთ? ეს არ არის დარეგულირება, ეს კონფლიქტის გაყინულ მდგომარეობაში გადაყვანაა და მეტი არაფერი.

_ 2008 წლის საქართველო-რუსეთის ომის დროს თქვენ თბილისში ჩამოხვედით და მხარი დაუჭირეთ საქართველოს დამოუკიდებლობას. მაშინ იფიქრებდით, რომ რუსეთის აგრესიის შემდეგი მსხვერპლი უკრაინა იქნებოდა?

_ ეჭვიც არ მეპარებოდა, რომ თუ საერთაშორისო საზოგადოება  საქართველოში რუსეთის მოქმედებას ადეკვატურ პასუხს არ გასცემდა, რუსული აგრესიის შემდეგი მსხვერპლი უკრაინა გახდებოდა. ძალიან მნიშვნელოვანი იყო, რომ ოკუპანტისთვის საქართველო ჭკუის სასწავლებელი მაგალითი ყოფილიყო. სამწუხაროდ, ასე არ მოხდა. სამწუხაროდ, მაშინ ევროპას მკაცრი პოზიციის დასაკავებლად პოლიტიკური ნება არ ეყო. ვგულისხმობ იმას, რომ საქართველოს უნდა დაბრუნებოდა ოკუპირებული ტერიტორიები, ხოლო რუსეთის ე. წ. სამშვიდობო კონტინგენტი საერთაშორისო მექანიზმით შეცვლილიყო. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, რუსულ აგრესიას მკაფიო წერტილი უნდა დასმოდა. საერთაშორისო საზოგადოებამ ეს არ გააკეთა. პირიქით, უკან დასახევი გზა დაიტოვა, რათა რუსეთის მოქმედება რაღაც თვალსაზრისით გაემართლებინა. რუსეთთან დამოკიდებულება რაციონალური, პრაგმატული გახდა. როგორც ისინი ამბობენ, _ საქმიანი. ასეთი ურთიერთობების საფუძველი რუსეთის ბაზარს უკავშირდება: იაფი ბუნებრივი აირი, იაფი ენერგია, იაფი ნედლეული. სულიერმა და მორალურმა პასუხისმგებლობამ, უსაფრთხოებამ მეორე ადგილზე გადაინაცვლა. ამიტომ ევროპამ მიიღო მყიფე მშვიდობა, რადგან იგი არ იყო დამყარებული საბაზისო, ფუნდამენტურ პრინციპებზე.

საერთაშორისო საზოგადოებამ კიდევ ერთხელ აპატია ოკუპანტს და ამიტომ ეჭვიც არ მეპარებოდა, რომ შემდეგი უკრაინა იქნებოდა. ყველაფერი ამაზე მიუთითებდა. ცხადი იყო, რომ სცენარი იგივე იქნებოდა, როგორიც იყო მოლდოვაში, აზერბაიჯანში, საქართველოში. უკრაინის ყველაზე სუსტი წერტილი კი ყირიმი იყო და სწორედ ყირიმიდან დაიწყო მოქმედება.

მიხეილ ბასილაძე