კრემაცია (ლათ. crematio _ დაწვა) _ გვამის დაწვა, დაკრძალვის ერთ-ერთი სახეობა. გაჩნდა გვიანდელი ნეოლითისა და ადრინდელი ბრინჯაოს ხანაში.
საქართველოში კრემაცია დადასტურებულია ბრინჯაოს ხანიდან. სამგორის ერთ-ერთ გორასამარხში (ძვ. წ. III ათასწლეული) და თრიალეთში (ძვ. წ. XX-XV სს.) ამ წესით მაღალი სოციალური წრის წარმომადგენლები ყოფილან დაკრძალულნი. ადრინდელი რკინის ხანაში მასობრივი კრემაციული სამარხები ჩნდება სვანეთში, მთიან რაჭაში, აფხაზეთში (სოხუმის მთა, გუადიხუ), სამეგრელოში (პალური, მუხურჩა), გურიაში (ნიგვზიანი) და სხვ.

კრემატორიუმის გახსნის საკითხი ქართულ ბიზნესსექტორში, ჯერ კიდევ, გასული საუკუნის 90-იან წლებში გაჩნდა, თუმცა მაშინ სამღვდელოების ერთმა ნაწილმა ეს თემა „უმტკივნეულოდ“ მოაგვარა _ ბიზნესმენებმა საკუთარ იდეაზე ხელი აიღეს.
ამჟამად საქართველოში საზოგადოების სხვადასხვა ფენის წარმომადგენლები სულ უფრო აქტიურად მსჯელობენ კრემაციის თემაზე. მომხრეებსაც და მოწინააღმდეგეებსაც აქვთ საკუთარი არგუმენტები, რომელთა გაზიარება ან უარყოფა ცალკეული ადამიანებისთვის ინდივიდუალური აღქმის საკითხია. აღნიშნულ თემაზე დისკუსია ქართულ მედიაში არ მიმდინარეობს, თუმცა ეს ვითარებას არ ცვლის, მით უფრო, რომ ცალკეული ოჯახები წინააღმდეგობებს აწყდებიან თუნდაც უცხოეთში გარდაცვლილი თანამოქალაქეებისთვის რელიგიური რიტუალების ჩატარების საკითხში.

ამ თემაზე „ქრონიკა+“ თეოლოგ გურამ ლურსმანაშვილს ესაუბრა:

_ ბოლო პერიოდში საზოგადოებაში სულ უფრო აქტუალური ხდება მიცვალებულთა კრემაციის საკითხზე მსჯელობა. საზოგადოების გარკვეული ნაწილი აცხადებს, რომ უნდა არსებობდეს არჩევნის საშუალება და მათ თავიანთი არგუმენტები აქვთ ამ საკითხზე. ქრისტიანულ სწავლებაზე დაყრდნობით ავხსნათ ამ „აქტის“ ან სურვილის დაშვების უფლება.
_ საინტერესო საკითხს შეეხეთ. ამ თემაზე მართლმადიდებელი ეკლესიის მხრიდან ერთმნიშვნელოვანი პასუხი არ არსებობს, რადგან არც ერთ მსოფლიო კრებას მასთან დაკავშირებით არ უმსჯელია, იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ იმ პერიოდში ეს თემა განხილვის საგანი არ გამხდარა. თქვენი ნებართვით, პირველ შეკითხვას ერთგვარ მიმოხილვად გამოვიყენებ, რათა მომდევნო კითხვებისთვის საფუძველი შევამზადოთ.
კრემაციის საკითხი 2016 წლის დიდი და წმინდა კრების მოსამზადებელ დღის წესრიგში შეტანილი იყო, თუმცა, მოგეხსენებათ, რუსეთის ეკლესიის პოლიტიკური პოზიცია, რომელმაც ეს და კიდევ სხვა თემები კრების გარეთ დატოვა. მახსენდება, დაახლოებით, ერთი წლის წინ თესალონიკში გამართული კონფერენცია, სადაც სიტყვით გამოვიდა მსოფლიო საპატრიარქოს გავლენიანი ეპისკოპოსი, პრუსის მიტროპოლიტი, ელპიდოფოროსი. მან ის საკითხები დაასახელა, რომელიც მომდევნო დიდმა და წმინდა კრებამ უნდა განიხილოს, ერთ-ერთი კი კრემაციაც გახლდათ.
უკვე ვახსენეთ, რომ ამ საკითხზე კრების განჩინება არ მოგვეპოვება, შესაბამისად, მსჯელობის განვითარებისთვის უნდა მოვიხმოთ წმინდა წერილის, წმინდანთა ცხოვრებისა და ტრადიციის მაგალითები, რათა უფრო მეტი სიცხადე შევძინოთ საკითხს. ერთადერთი რამ, რაც გადაჭრით შეგვიძლია ვთქვათ, არის ის, რომ მართლმადიდებელი ეკლესიის ისტორიის გათვალისწინებით ტრადიციად იქცა მიცვალებულის დაკრძალვა, თუმცა უზუსტობა იქნება, ამ წესის დამკვიდრება მხოლოდ ეკლესიას მივაწეროთ. მაგ.: ანტიკურ საბერძნეთში მიღებული იყო ეს წესი, ასევე ძველი რომაელებიც მარხავდნენ მიცვალებულებს (იხ. ციცერონი _ De Legibus 11,22,26, პლინიუსი 1,VII,44.). მიცვალებულებს მიწას აბარებდა ძველი აღთქმის ებრაული საზოგადოებაც და ა. შ. ძველი აღთქმა ვახსენეთ და, სხვათა შორის, რამდენიმე საკმაოდ საინტერესო პასაჟის განხილვა შეგვიძლია. მაგალითად: მას შემდეგ, რაც ისრაელის მარცხი ყაქან ზარახის ძის გაუმართლებელი საქციელით იქნება გამოწვეული, ხალხი ქვებით ჩაქოლავს დამნაშავეებს, შემდეგ კი დაწვავს. ამ შემთხვევაში დაწვა ერთგვარ სასჯელად განიხილება, თუმცა ვხვდებით სხვა შემთხვევასაც: ფილისტიმელები ისრაელთან ბრძოლისას დახოცავენ საულს და მის სამ ძეს, მათგან კი ერთ-ერთი ღვთივსათნო იონათანი იქნება. ფილისტიმელებმა დახოცილები ბეთ-შანის კედელზე გადმოკიდეს, ეს რომ გალაადის იაბეშელებმა გაიგეს, წამოიღეს საულისა და მისი ვაჟების გვამები გალაადში და დაწვეს, ხოლო დარჩენილი ძვლები დამარხეს. როდესაც ეს ამბავი დავით მეფემ (მეფსალმუნე, _ ავტ.) გაიგო, შეაქო იაბეშელები. გავიხსენოთ თუნდაც ახალი აღთქმა, რომელიც გარკვევით გადმოგვცემს, რომ არც ლაზარე და არც თავად ქრისტე მიწაში არ დაუმარხავთ, არამედ გამოქვაბულში დაასვენეს.
გასაკვირი არაა, რომ ეკლესია სხეულს და მასზე ზრუნვას დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს, გავიხსენოთ თუნდაც პავლე მოციქულის სწავლება ამ საკითხზე, ან წესის აგების მსახურება, სადაც მღვდელი გარდაცვლილს ეუბნება, რომ საფლავში განისვენებს მისი ხატისებრი ქმნილება; სხეული და სული ერთი მთლიანობის ნაწილად აღიქმებოდა, რამაც, თავის მხრივ, იმასაც შეუწყო ხელი, რომ ისტორიის მანძილზე მიცვალებულის დაკრძალვის უკვე არსებული ტრადიცია უფრო გამყარდა.
ზოგადად, როდესაც ამ საკითხზე ვსაუბრობთ, არ უნდა დაგვავიწყდეს ეკლესიის სწავლების უმთავრესი ნიშან-სვეტი, რომ ნებისმიერ დროში, ვითარებასა თუ მდგომარეობაში გარდაცვლილი ან დაკრძალული აუცილებლად სრულად აღდგება ქრისტეს მეორედ მოსვლის შემდეგ. შესაბამისად, მორწმუნისთვის უმთავრესია რწმენა და აღსრულებული საქმეები, სხვა ყველაფერი კი მეორეხარისხოვანია.
_ კრემაციის საკითხი რელიგიურ ჭრილში პირადად ჩემთვის მას შემდეგ გახდა საინტერესო, რაც ასეთი ფაქტის მომსწრე გავხდი: ესპანეთში გარდაიცვალა ქართველი ემიგრანტი, რომელიც სიმსივნით იყო დაავადებული. ადამიანი ხედავდა ოჯახის მდგომარეობას, იმასაც, თუ რა ხარჯები ჯდებოდა მისი მკურნალობა და როდესაც მისი მდგომარეობის უიმედობა გაიაზრა, ანდერძად დაიბარა, რომ მისი კრემირება მოეხდინათ და ისე გადაესვენებინათ საქართველოში. ოჯახი ადამიანის ნების საფუძველზე მოიქცა, ხოლო უკვე აქ, ღვთისმსახურებმა, უარი განაცხადეს მისთვის წესის აგებაზე. რამდენად სწორია ეს უარი?
_ თქვენმა კითხვამ ჩვენთვის საყვარელი ფილმი „ფესვები“ გამახსენა. უკვე ვთქვით, რომ ძველ საბერძნეთშიც მიცვალებულებს მარხავდნენ, მაგრამ ტროას ომის დროს ხშირი იყო შემთხვევები, როდესაც ჯარისკაცს წვავდნენ და მისი ფერფლი სამშობლოში ჩამოჰქონდათ, დასტურად შეგიძლიათ იხილოთ „ილიადა“. საეკლესიო სამართლის ენაზე ეს ერთგვარი „იკონომია“-შეწყალებაა, როდესაც გარდაუვალი გარემოებების გამო დადგენილი ტრადიცია ვერ სრულდება და ერთგვარი გამონაკლისის დაშვებაა საჭირო. ჩემი აზრით, ეს შემთხვევა ბევრად უფრო შორს მიდის, ვიდრე, უბრალოდ, კრემირებული ადამიანისთვის წესის აგება-არაგებაა. დღეს, ძალიან ხშირად, საერთოდ მცდარად გვესმის წესის აგების არსი და დანიშნულება. ამ რიტუალს ვიგებთ, როგორც სულის ცხონების გარანტად, ანუ თუ მიცვალებულს წესი აეგება, ე. ი. ის ცხონდა, ხოლო თუ ვერ აეგო, ვერ ცხონდება. ამის გამოა ხოლმე, როდესაც ვინმე თავს მოიკლავს, მისი ახლობლები მზად არიან, ნებისმიერ ფასად დაითანხმონ რომელიმე სასულიერო პირი და წესი ააგებინონ. ზოგადად, სასულიერო პირის მოვალეობა არის ლოცვა, როგორც ცოცხალთათვის ასევე გარდაცვალებულთათვის, ხოლო ცხონება-არცხონება უფლის პრეროგატივაა. სასულიერო პირი ვალდებულია ილოცოს, შემდეგ უკვე მისი საქმე აღარაა, რა მოხდება. თუმცა აქ ერთი ნიუანსიცაა, _ რადგან თავშივე დასახელებული მიზეზის გამო მსოფლიო საეკლესიო კრების განჩინება კრემაციასთან დაკავშირებით არ არსებობს, ამიტომ თითოეული ეკლესია თუ ეპისკოპოსი, საკუთარი შეხედულებისდა მიხედვით მოქმედებს, ამ შემთხვევაშიც მღვდელი წესს ვერ ააგებდა, საკუთარი ეპისკოპოსის უნებართვოდ.
_ ჩემთვის გასაგებია, კრემაციის მოწინააღმდეგეთა ფორმულა, რომელიც აღდგომას უკავშირდება და არგუმენტი _ მიწა იყო, მიწად იქცა. მაგრამ აქ გაგახსენებთ თუნდაც პატრიარქის ბოლო ეპისტოლეს: „როგორ აღდგება, მაგალითად, ათასი წლის წინათ გარდაცვლილის სხეული, როდესაც მისი ძვლებიც კი შეიძლება აღარ არსებობდეს? _ მიწაში დაფლული ხრწნადი სხეული სტიქიონებად იშლება, მაგრამ ღმერთი მას კვლავ შემოკრებს და განსხვავებული სახით აღადგენს; როგორც მაგნიტი ქვიშის გორაში გაბნეულ რკინის ნამცეცებს ადვილად გამოარჩევს, ასევე ჩვენი სულიც, უფლის ყოვლისშემძლეობით, თავის უხრწნელ სხეულს შეიმოსავს, როცა ეს ჟამი დადგება“. ან რას ვეუბნებით უბედური შემთხვევის შედეგად ხანძარში დაფერფლილი ადამიანების ჭირისუფლებს? შევეცდები, უფრო შორს არ წავიდე მაგალითების ჩამოთვლაში. ამ მოცემულობაზე რისი თქმა შეგიძლია?
_ ჩემი აზრით, დაწვა არ გამორიცხავს დებულებას, რომ ადამიანი მიწად იქცეს. მარტივად შეიძლება, დამწვარი ადამიანის ფერფლი მიწაზე მოაბნიონ ან სულაც დაფლან.
პატრიარქის ეპისტოლემდე წმინდა წერილიცა და საეკლესიო გადმოცემაც საუბრობს, რომ ყველა აღდგება. მაგალითად: „რადგანაც მოვა დრო, როცა ყველა, ვინც წევს საფლავში, მოისმენს მის ხმას (იოანე. 5.28)“; „ზღვამ, სიკვდილმა და ჯოჯოხეთმა დააბრუნეს თავიანთი მკვდრები და, თანახმად მისი საქმისა, განკითხულ იქნა თვითეული (აპოკ.20:13)“ და ა. შ. თქვენ ხანძრით ან უბედური შემთხვევით გარდაცვლილი ადამიანები ახსენეთ, მაგრამ დაწვით აღსრულებული წმინდანები გვყავს და თანაც _ მრავალი. მაგალითად: პოლიკარპე სმირნელი, დიაკვანი ლავრენტი და სხვანი. ამ უკანასკნელზე საინტერესო ფაქტი გამახსენდა. გარკვეული წყაროების მიხედვით, მაშინ როდესაც წვავდნენ, მან ჯარისკაცებს დაუძახა, რომ მეორე მხარეს გადაებრუნებინათ, რადგან ერთი მხრიდან უკვე შეიწვა. ამ და კიდევ უამრავი მოცემულობიდან გამომდინარე, ყოვლად გაუმართლებელია აზრი, რომ ვინც დაიწვა ან სიკვდილის შემდეგ დაწვეს, ის არ აღდგება ან მისი აღდგომა არასრულყოფილი იქნება.
_ ბოლო პერიოდში საზოგადოების ერთი ნაწილი ძალიან აქტიურად ავითარებს აზრს იმის შესახებ, რომ გარდაცვალების შემთხვევაში მათი სურვილია, საკუთარი სხეულის ორგანოები გამოყენებულ იქნას სხვა ადამიანების სიცოცხლის გადასარჩენად. გასაგებია, რომ ეს ჰუმანური აქტია, მაგრამ რელიგიურ ჭრილში რა ხდება? სხეულის ერთიანობის ლოგიკა აღდგომასთან დაკავშირებით აქაც ქმნის უხერხულობას.
_ დაგეთანხმებით, რომ ჰუმანური აქტია და ისიც მართალია, რომ რელიგიის მხრივ უხერხულობას შექმნის. ეკლესიას ამ საკითხზე, ისევე როგორც კრემაციასთან დაკავშირებით, ჯერ არ მიუღია ოფიციალური დადგენილება, თუმცა თქვენს კითხვაზე დანამდვილებით შემიძლია გიპასუხოთ, რომ აღდგომასთან დაკავშირებით პრობლემას არ წარმოადგენს და იმის მიუხედავად, სხეულის რა ნაწილი ჰქონდა ან არ ჰქონდა გარდაცვლილს, იგი, ეკლესიის სწავლების მიხედვით, მაინც აღდგება.
_ ჩემს მოსაზრებას ვიტყვი საკითხთან დაკავშირებით, ვგონებ, სხვა თანმდევ საკითხებთან ერთად კრემაციის თემა ბიზნესის ჭრილშიც უნდა დავინახოთ. ყველასთვის ცხადია, რომ სარიტუალო ბიზნესი „წარმატებული“ ბიზნესების ათეულშია მთელ მსოფლიოში. იყო პერიოდი, როდესაც იარაღის ბიზნესთან და ნარკობიზნესთან ერთად ეს მიმართულება მესამე ადგილზეც გახლდათ. „წესის აგებაზე“ უარის თქმა ხომ არ არის, გარკვეულწილად, ამ ბიზნესთან დაკავშირებული საკითხი? არ ვსაუბრობ სწავლებისა და ფაქტების ინტერპრეტირებაზე, რომელიც ყოველთვის შესაძლებელია.
_ თუ თქვენი კითხვისამებრ გვერდზე გადავდებთ ფაქტების ინტერპრეტაციას და მხოლოდ რაციონალური თვალით შევხედავთ, რა თქმა უნდა, ლოგიკა იმაშიც არსებობს, რომ ამ ყველაფრის უკან გარკვეული ბიზნესინტერესები იდგეს.
_ ისევ წინა კითხვის პათოსიდან გამომდინარე ვიკითხავ, მსოფლიო რელიგიები, მათ შორის, ქრისტიანული რელიგიაც, ასე მწვავედ ამ საკითხს არ განიხილავს. ჩვენს რეალობაში არსებობენ მართლმადიდებელი ქვეყნები, სადაც ხდება კრემაცია _ იგივე რუსეთში, საბერძნეთში, ბელარუსში, სლოვაკეთში, პოლონეთსა და ა. შ. ამ ჩამონათვალის მოხმობა იმიტომ დამჭირდა, რომ ერთ-ერთი ღვთისმსახურისგან (შეგნებულად არ დავასახელებ ვინაობას, მის მიმართ დიდი პატივისცემის გამო) მოვისმინე შემდეგი: სადაც კრემაციის მომხრე არიან, იქ უღმერთოებასთან და მართლმადიდებელი, ქრისტიანული სწავლების დამახინჯებულ გაგებასთან გვაქვს საქმე. ცხადია, ეს რადიკალიზმი არ მომეწონა _ მართლა, რა, უღმერთოები არიან „ისინი“?
_ რა თქმა უნდა, ასეთ რადიკალურ მიდგომას ვერ დავეთანხმები. მნიშვნელოვანი ნიუანსია გავიგოთ ისიც, თუ რამ გამოიწვია თანამედროვე სამყაროში კრემაციის თემის ასეთი პოპულარიზაცია. XIX-XX საუკუნეში უკვე ძალიან იზრდება მეგაპოლისები და ნელ-ნელა დასაკრძალი ადგილი რთული და ძვირი მოსაპოვებელია, იმატებს მიგრაცია და შესაბამისად, ემიგრაციაში გარდაცვლილების უკან ჩამოსვენება დიდ პრობლემებთან და თანხებთანაა დაკავშირებული, ამიტომ ადამიანები ხშირად თავად ირჩევენ კრემაციას ან ახლობლები იძულებულები ხდებიან, რომ გარდაცვლილის ცხედარი დაწვან. რამდენიმე საუკუნეა, აღარ არსებობს ბიზანტიის იმპერია, სადაც კანონის დონეზე იყო კრემაცია აკრძალული; უკვე არსებობს ქვეყნები, სადაც იგი დაშვებულია და, შესაბამისად, ეკლესიასაც ახალ რეალობასა და გამოწვევებში უწვევს ცხოვრება. თუმცა მეორე მხარეცაა, _ თუკი, ვთქვათ, საბერძნეთში კრემაცია დაშვებულია, ეს არ ნიშნავს, რომ ყველა კრემირებულს ეკლესია წესს უგებს. თუ არ ვცდები, საბერძნეთის ეკლესიის სინოდმა 2014 წელს გადაწყვეტილებაც მიიღო კრემაციის წინააღმდეგ.
_ თუ მე ანდერძად ვიბარებ, ჩემი ფერფლის ნაწილი დაფლან მიწაში და დარგონ იქვე, ვთქვათ, ნეკერჩხალი, ნაწილი მიმოაბნიონ მდინარეში, ნაწილი გადმოყარონ მთიდან, ეს ჩემს არასულიერებაზე მეტყველებს, იმ შემთხვევაშიც თუ მთელი ცხოვრება ღვთის შიშით, სიყვარულით ვიცხოვრე? სასუფეველში მოხვედრა ხომ ჩემი საქმეებით და რწმენით იზომება და, რეალურად, ჩემი სულიერებით. ცოდვა-მადლის გამზომავი ხომ უფალია? და მაშინ წესის აგებაზე უარის თქმა უფრო დიდი ცოდვა არ არის, ვიდრე ის, რა ფორმით მიმაბარებენ მიწას, თან ჩემი სურვილის საწინააღმდეგოდ?
_ ამაზეც იგივე პასუხი უნდა გავცე, რაც ზემოთ ვთქვი, რომ ეკლესია თავისი არსით არამიწიერი ორგანიზმია. ამიტომ მისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა არ აქვს, ადამიანი დაიმარხება თუ დაიწვება. მთავარია, როგორ სწამდა ადამიანს უფალი და ამ რწმენას საქმით როგორ აღასრულებდა. ეკლესიის ვალია, ილოცოს ადამიანზე და უქადაგოს მარადიულობის შესახებ, დანარჩენი უკვე ღმერთის პრეროგატივაა და არაა საჭირო მის საქმეში ჩარევა.
დაბოლოს, ვახსენე, რომ მომდევნო დიდი და წმინდა კრების დღის წესრიგში კრემაციის თემის განხილვაც შედის, იმედია, ჩვენი ეკლესია ამ კრებაში მიიღებს მონაწილეობას, არ აჰყვება რუსული პოლიტიკის ინტერესებს, ჩართული იქნება შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღების პროცესში და შემდგომში უკვე სწორედ კრების გადაწყვეტილების მიხედვით გასცემს პასუხს ღიად დარჩენილ კითხვებს, რომელიც საზოგადოებას აწუხებს.

არმაზ მეტრეველი