14 იანვარს ქართული თეატრის დღე აღინიშნება. წელსაც აღინიშნა, ტრადიციულად, ამჯერად თელავის თეატრში და ტრადიციულადვე გაიცა პრემიები, ჯილდოები, წოდებები, ეს მუდამ ასე იყო და ამაში უჩვეულო არც არაფერია, ამ ყველაფერში უჩვეულო იყო ამ პრემიების, ჯილდოების რიცხვი!

წელს საქართველოს თეატრალურმა საზოგადოებამ გასცა აკაკი ხორავას თამარ ვახვახიშვილის ვალერიან გუნიას, შალვა დადიანის პრემიები ასევე სხვადასხვა სახელობითი ჯილდოთი (სესილია თაყაიშვილის, სანდრო ჟორჟოლიანის, მიხეილ თუმანიშვილის, ამირან შალიკაშვილის, გივი ბერიკაშვილის, გიგა ლორთქიფანიძის, პლატონ ახვლედიანის, ვახტანგ ჩელთისპირელის, ეკატერინე ვერულაშვილის, თინა ბურბუთაშვილის, ალექსი კუპატაძის) დააჯილდოვა 15-მდე პირი, განსაკუთრებული ჯილდო მაჩაბელა გადასც თელავის თეატრს დავით სარაჯიშვილის ჯილდო _ ბიზნესმენთა ასოციაციას, „ამაგდარის“ წოდება გადაეცა 20 ადამიანს _ როგორც თელავის თეატრის, ასევე საქართველოს სხვადასხვა თეატრის მსახიობებსა და თეატრის ტექნიკურ პერსონალს.
მოკლედ, დაჯილდოვდა 50-მდე პირი (თუ მეტი არა). არ იფიქროთ, რომ წელს დაჯილდოება ამით დასრულდება, _ 27 მარტს, თეატრის საერთაშორისო დღეზე, უკვე ნომინაციების მიხედვით მოხდება დაჯილდოება. 14 იანვარს კი მხოლოდ ერთ ნომინაციაში გასცეს ჯილდო და სწორედ ეს „ნოვაცია“ _ ეს ნომინაცია გახდა ქილიკის საგანი _ სრულიად დამსახურებულად.
საქართველოს თეატრალურმა საზოგადოებამ საქართველოს 4 სხვადასხვა ქალაქის მერი (ქუთაისი, ოზურგეთი, თელავი და ბოლნისი) როგორც „წლის საუკეთესო თეატრალური მერი“ დააჯილდოვა
ჯილდოს ამგვარი ფორმულირება სოციალურ ქსელში ღიად გააკრიტიკა თეატრმცოდნე ლაშა ჩხარტიშვილმა. მის მიერ დეფინიციის _ „თეატრალური მერი“ გაკრიტიკება, ზოგმა, რატომღაც, იმ მერების კრიტიკად და დაცინვად მიიღო, ვისაც გადასცეს ეს წოდება. რასაც კვლავ გამოეხმაურა თეატრმცოდნე:
„თეატრალური მერი“ _ ეს დეფინიცია არის ნონსენსი და ვერავინ გადამარწმუნებს, რომ ეს ასე არ არის! არაფერს ვერჩი იმ მერებს, რომლებიც დღეს დააჯილდოვეს, მათი ბრალეულობა ამ საქმეში არის 0. ცუდია, რომ გამგეობის ამდენ წევრს შორის, რომელმაც ეს პრემია დააწესა, არავინ აღმოჩნდა, რომელიც ამ პრიზს (საჭიროსა და აუცილებელს) მოუძებნიდა სწორ დეფინიციას. ჰოდა, ნუ გწყინთ, რომ ვიღაცა (მით უმეტეს, ჩემისთანა უნიჭო, თვითმარქვია კრიტიკოსი) სასაცილოდ აგიგდებთ ხოლმე, სასაცილოები ხართ, აბა, რა ხართ“.
მართლაცდა, რას ნიშნავს „თეატრალური მერი“? არტისტულია? მაშინ არტისტული მერი ეწოდებინათ, მაგრამ არა მგონია, მიზანი მათი გამომსახველობის შეფასება იყო. შეეძლოთ დაეჯილდოებინათ თეატრის მხარდაჭერისთვის, ხელშეწყობისთვის და ა. შ., თორემ მართლა რას ნიშნავს, _ გრიმს ატარებს, კოსტიუმს თუ დოკუმენტი რომ ხელიდან უვარდება, ზედ აჯდება, როგორც მსახიობი _ როლს?

„ქრონიკა+“ ესაუბრება ხელოვნებათმცოდნეობის დოქტორს _ ლაშა ჩხარტიშვილს:
_ კიდევ ერთხელ, ამჯერად თქვენი გაზეთის საშუალებით მინდა განვმარტო, რომ არაფერს ვერჩი იმ დაჯილდოებულ მერებს და არც თვითონ ამ სიახლეს, რომ თეატრების მხარდაჭერის გამო მადლიერება გამოეხატათ თეატრებს. მოგეხსენებათ, თეატრები ადგილობრივ თვითმმართველობებს აღარც ექვემდებარებიან და აღარც ფინანსდებიან მათგან. თეატრები ექვემდებარებიან და ფინანსდებიან მხოლოდ და მხოლოდ განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის სამინისტროს მიერ. თეატრები ცდილობენ, რომ კარგი ურთიერთობები დაამყარონ ადგილობრივ თვითმმართველობებთან, ცხადია, თეატრის საკეთილდღეოდ. რამდენიმე ქალაქის მერმა გულისხმიერება გამოიჩინა და თეატრებს დაეხმარა, ზოგიერთმა, მაგალითად, ოზურგეთის მერმა, თეატრს შენობა გამოუყო დროებით, სანამ თეატრში რემონტი მიდის, ზოგმა _ გარკვეული თანხები საგასტროლოდ სადადგმოდ. თეატრებმაც, თავის მხრივ, მოინდომეს, რომ მადლიერება გამოეხატათ და ეს პრიზი, პრემია გადაეცათ. მაგრამ ყველაზე დიდი პრობლემა არის არა ამ პრემიის გადაცემა, არამედ მისი დეფინიცია _ რაც დაარქვეს „თეატრალური მერი“. ე. ი. გამგეობის წევრების სრულმა უმრავლესობამ, ვინც გადაწყვეტილება მიიღო, რომ ასეთი ნომინაცია ყოფილიყო, „თეატრალური მერი“, წარმოდგენა არ აქვს, რას ნიშნავს „თეატრალური“. დაარქვეს ისეთი სახეწლოდება, რაც იწვევს კამათსაც და დაცინვასაც და ნუ უკვირთ ეს. თვითონ თუ უჭირთ მოფიქრება, კონსულტაციები მაინც გაიარონ სხვადასხვა ჯგუფთან, ვიდრე ასეთ გადაწყვეტილებას მიიღებენ. ნამდვილად შეიძლებოდა ალტერნატიული სახელწოდების მოფიქრება. თუ აჯილდოებ ადამიანი უხერხულ სიტუაციაში არ უნდა ჩააყენო და საყოველთაო დაცინვის ობიექტი არ უნდა გახადო.
_ ათეულობით გაიცა სხვადასხვა სახის ჯილდო, პრემია, ეს ჯილდოები რეალურად რამეს სძენს ქართულ კულტურას?
_ პრემიების გაცემის წინააღმდეგი არ ვარ, მაგრამ რაღაც პრინციპი უნდა არსებობდეს და რაღაც ლიმიტიც უნდა არსებობდეს. ერთდროულად არ შეიძლება ამდენი პრემიისა და ჯილდოს გაცემა. გარდა ამისა, ვფიქრობ, რომ ამ პრემიებია და ჯილდოების გაცემის სისტემა არასწორია.
_ რატომ?
_ იმიტომ, რომ ამ პრემიებსა და სახელობით ჯილდოებს გასცემს თეატრალური საზოგადოების გამგეობა. გამგეობის წევრთა 80% სხვადასხვა თეატრის ხელმძღვანელები არიან! შემდეგ ეს ხალხი იჯილდოვებს საკუთარ თავს! ასეთი რამდენიმე პრეცედენტი იყო. არასწორია ეს მიდგომა. გამგეობაში უნდა იყვნენ ან კრიტიკოსები, ან ის რეჟისორები, ვინც არ არიან დაკავშირებული თეატრის მართვასთან, არ წარმოადგენენ დაინტერესებულ მხარეს.
_ ან, უბრალოდ, ეგ პრემიები და ჯილდოები გასცეს საგანგებო კომისიამ, როგორც, ვთქვათ, სეზონს აჯამებს სპეციალური კომისია, ჟიური.
_ დიახ, ნამდვილად ასეა, პრემიებსა და ჯილდდოებს გამგეობა გასცემს, ხოლო წლის შემაჯამებელ ნომინაციებს („წლის საუკეთესო მსახიობი ქალი“, „წლის რეჟისორი, ქორეოგრაფი, კომპოზიტორი“, „წლის სპექტაკლი“, და ა. შ.) _ თეატრალური საზოგადოების მიერ შექმნილი სპეციალური კომისია, ჟიური, სადაც არიან თეატრმცოდნეებიც და სხვადასხვა ხელოვანებიც, რომლებიც არ არიან თეატრების თანამშრომლები, მაგრამ აქ სხვა პრობლემაა. ეს კომისია არ განიცდის როტაციას, უკვე რამდენიმე წელია, ერთი და იგივე ადამიანები არიან ამ კომისიის წევრები და თეატრებმა უკვე იციან, როგორ „იურთიერთონ“ მათთან და უკვე ბევრი ნომინაციის გაცემა ხდება აბსოლუტურად სუბიექტურად, რაც ძალიან სამწუხაროა. ჩემი აზრით, ეს კომისია უნდა იცვლებოდეს და მასში უნდა შედიოდნენ მოქმედი კრიტიკოსები, ვინც წლებია, თვალყურს ადევნებს პროცესებს და არა ისინი, რომლებიც კომისიაში დანიშვნის მერე იწყებენ თეატრებში სიარულს.
_ დიახ, რომ მან კონკრეტული ნამუშევარი კი არ შეაფასოს განყენებულად, არამედ პროცესს ადევნებდეს თვალს და იცოდეს, რას ქმნის და რას აკეთებს ესა თუ ის ხელოვანი წლიდან წლამდე.
_ დიახ, იმიტომ, რომ როდესაც შენ ჩადიხარ რეგიონის თეატრში, სადაც ცხოვრებაში არ ყოფილხარ და პირველად ხედავ 50 წელს მიტანებულ თუ გადაცილებულ მსახიობს და მოგწონს მისი შექმნილი როლი და გგონია, რომ მაგარი როლი შექმნა, შეიძლება ცდებოდე! შეიძლება ის მსახიობი უკვე დაშტამპულია და ბოლო ათი წელია, სულ ეგრე „მაგრად“ და ერთი და იგივენაირად თამაშობს ყველა როლს. ყველა როლში ერთნაირია. ისე თამაშობს ამ ახალ როლს, რომელიც შენ მოგეწონა, როგორც იმ წინა როლებს თამაშობდა, რომელიც შენ თვალით არ გინახავს. აზრზე არ ხარ, გგონია, რომ მაგარია და ამაში აძლევ ჯილდოს. რაც შეეხება სახელობით პრემიებსა და ჯილდოებს, რომელიც ახლა გაიცა, მე არც ის მომწონს და ერთგვარ უხერხულობად ისიც მიმაჩნია, რომ დააარსეს გივი ბერიკაშვილის სახელობის ჯილდო და გადასცეს მანანა ბერიკაშვილს, დააწესეს ამირან შალიკაშვილის ჯილდო და გადასცეს მის ვაჟს. უხერხულია, როდესაც მამის სახელობის ჯილდო დაწესებისთანავე გადაეცემა შვილებს, მემკვიდრეობით სახეს იღებს ეს ყველაფერი, თორემ მე არც ამ ჯილდოების დაწესების წინააღმდეგი ვარ და არც ამ ხალხის დაჯილოების, ვისაც ეს ჯილდოები გადასცეს! მანანა ბერიკაშვილის დაჯილდოება თუ უნდოდათ, მიეცათ სხვა ჯილდო, სხვისი პრემია, ბოლო-ბოლო, გივი ბერიკაშვილის ჯილდო მიეცათ შალიკაშვილისთვის და შალიკაშვილის ჯილდო _ ბერიკაშვილისთვის! უფრო პრესტიჟული იქნებოდა და ამ უხერხულობასაც ააცილებდა ამ ადამიანებს, ვინც ეს ჯილდო მიიღო.
_ უკვე კარგა ხანია, თეატრალური საზოგადოების ფუნქცია მხოლოდ ამით, წელიწადში ორჯერ მოწყობილი დაჯილდოებებით ამოიწურება. როგორ ფიქრობთ, ასეთი ორგანიზაცია ან ქვეყანას სჭირდება, ან თვითონ ამ სფეროს?
_ თეატრალურ საზოგადოებას, ამ ორგანიზაციას ძალიან დიდი ისტორია აქვს და ამ ისტორიის გადაყრა ნამდვილად არ ღირს. არ ვიზიარებ იმ აზრს, რომ ამგვარ ორგანიზაციას არ აქვს როლი, ფუნქცია და უნდა გაუქმდეს, არა, მიმაჩნია, რომ ამ ორგანიზაციას აქვს როლიც, ფუნქციაც, მაგრამ ეს როლი და ფუნქცია ზუსტად უნდა განისაზღვროს ჩვენს თანამედროვეობაში, იმ სინამდვილესა და რეალობაში, რომელშიც ვცხოვრობთ. უნდა შეიცვალოს მართვის სისტემა და ამ ორგანიზაციასთან ასოცირებულმა ადამიანებმა კარგად გაიაზრონ, რა ეპოქაში, რა დროში უწევთ საქმიანობა. არამც და არამც არ ვგულისხმობ იმას, რომ მაინცდამაინც ევროპული გამოცდილება უნდა გავიზიაროთ და ბრმად ავიღოთ რომელიმე ევროპული მოდელი, არა! ალღო ავუღოთ ჩვენს თანამედროვეობას და სინამდვილეს. არა მგონია, ამგვარი შემოქმედებითი კავშირის ფუნქცია მხოლოდ ეს იყოს, რომ წელიწადში ორჯერ გასცემდეს პრემიებს, ჯილდოებს, პრიზებს და აფორმებდეს მემორანდუმებს სხვადასხვა ორგანიზაციასთან. მით უმეტეს, თუ ამ მემორანდუმებს არ მოაქვთ შედეგი. კონტაქტები კარგია, რამაც გარკვეული შედეგი უნდა დადოს. როდესაც გიორგი გეგეჭკორის არჩევას დავუჭირე მხარი თეატრალური საზოგადოების თავმჯდომარედ, სწორედ ცვლილებებს დავუჭირე მხარი, თორემ ძალიან დიდ პატივს ვცემ მის წინამორბედ გოგი ქავთარაძეს. მაგრამ გოგი ქავთარაძე ორჯერ იყო არჩეული და ვერაფერი ძირეული ვერ შეცვალა როდესაც გეგეჭკორს ვუჭერდი მხარს, ჩემი მიზანი ის იყო, რომ ამ საზოგადოებაში რაღაც შეცვლილიყო. ბატონმა გეგეჭკორმა დაიწყო კიდეც ცვლილებების გატარება, მაგრამ ორგანიზაციაში ის ბირთვი დატოვა, რომელიც საბჭოთა მიდგომების მომხრეა. მათ დიდი გავლენა აქვთ თავმჯდომარეზეც, გამგეობაზეც, მთლიანად საზოგადოებაზე და შესაბამისად, მართვის იგივე სტილი დარჩა ამ ორგანიზაციაში.
_ კერძოდ, რა ცვლილებები გაატარა გეგეჭკორმა?
_ აღადგინა საწევროების გადახდა, რითაც დაიფარა ბევრი დავალიანება, მოხდა იგივე სახელობითი პრემიების, ჯილდოების გაფართოება, დაწესდა ახალი ჯილდოები, პრემიები, რაც ძალიან კარგია, უბრალოდ, ეს ყველაფერი მიუკერძოებლად, ობიექტურად უნდა გაიცემოდეს. გეგეჭკორის მოსვლის შემდეგ გაკეთდა ის, რომ თეატრალური ჟურნალი გამოიცემა უფრო მაღალ პოლიგრაფიულ დონეზე, უკეთესი დიზაინით, ვიდრე აქამდე გამოდიოდა. მაგრამ ამან მეორე მხრივ გამოიწვია ჟურნალის პერიოდულობის შემცირება და თუ მანამდე წელიწადში 6 ნომერი გამოდიოდა, ახლა 4 გამოდის. გარდა ამისა, შემცირდა ავტორების რაოდენობა.
_ რატომ?
_ ბევრი ფოტოა, ლამაზი დიზაინია და ტექსტის ადგილი ნაკლებად რჩება. პრაქტიკულად, თეატრმცოდნის ადგილი აღარ დარჩა თეატრმცოდნეობით ჟურნალში! მაშინ აგვიხსნან, რა არის ამ ჟურნალის მისია, _ თეატრმცოდნეების მხარდაჭერა და ქართული თეატრის შემოქმედებითი პროცესის ანალიზი? თუ ის, რომ იყოს პოპულარული ჟურნალი, როგორც „სარკე“ ან რომელიმე უფრო მაღალპოლიგრაფიულ დონეზე გამომავალი ჟურნალი? თუ ესაა მათი ამოცანა, მაშინ კი ბატონო, მაგრამ თუ ამ ჟურნალის ფუნქცია ქართულ თეატრში მიმდინარე პროცესების ანალიზი და კრიტიკის განვითარებაა, მაშინ ეს რეფორმირებული ჟურნალი ვერ ასრულებს თავის მისიას და ფუნქციას. მაშინ ასეთ მაღალპოლიგრაფიულ ჟურნალს ნამდვილად სჯობდა, ის დაბალპოლიგრაფიული „თეატრი და ცხოვრება“, სადაც ბევრად მეტი ავტორიც იბეჭდებოდა, ბევრად მეტი სპექტაკლიც ფასდებოდა, ბევრად მეტ სპექტაკლზე ქვეყნდებოდა რეცენზია. ამ ბოლო ერთი წლის პერიოდში გამოცემულ ჟურნალზე დაყრდნობით შემიძლია ვთქვა, რომ თითოეულ ნომერში მხოლოდ 4 რეცენზია იბეჭდება.
_ რა გამოწვევების წინაშე დგას დღეს ქართული თეატრი? რამდენად დამაკმაყოფილებელია მისი შემოქმედებითი დონე და როგორ ფიქრობთ, რა აფერხებს ქართული თეატრის განვითარებას?
_ ქართული თეატრი, ავად თუ კარგად, ვითარდება და თუ რაიმე აფერხებს მის განვითარებას, ისევ და ისევ, ტრადიციებისადმი ტოტალური ერთგულებაა. ტრადიციებში ვგულისხმობ მთელ იმ დამკვიდრებულ წესებს, მეთოდებს, კანონებს, კლიშეებს, მთლიანად ინერციას, რომელსაც მივეჩვიეთ და მისი დარღვევა, ახლის ძიება გვეზარება. ამას მე მხოლოდ რეჟისორებზე, მსახიობებზე არ ვამბობ, ამას ვამბობ ჩვენზეც, თეატრმცოდნეებზეც! მათ შორის _ ჩემს თავზეც! წინა თაობების თეატრმცოდნეებმა შეიმუშავეს რეცენზიის წერის გარკვეული ფორმა, რაღაც სტრუქტურა, ჩვენც გვეზარება ახლის ძიება, რეცენზიის ახალ ფორმებზე ფიქრი და იგივე ტრადიციით _ იგივე ფორმითა და სტრუქტურით ვაგრძელებთ რეცენზიების წერას. შესაბამისად, კრიტიკაც ნაკლებ საინტერესოა და ამიტომაც არ გვყავს მკითხველი და ამიტომაც გვაქვს ნაკლები ავტორიტეტი! სხვებზე ვერ ვილაპარაკებ და ვერავის დავადებ ხელს, მაგრამ ჩემს თავზე ვამბობ. მეც გაზარმაცებული ვარ! მივეჩვიეთ ამ მდგომარეობას და ისე კომფორტულად და გადასარევად ვგრძნობთ თავს, როგორც დაფუტუროვებული კუნძის ქვეშ ჭიაღუები გრძნობენ თავს. როგორც კი აიღებ ამ კუნძს, რომ აფუთფუთდებიან შეწუხებულები, ზუსტად ეს გვჭირს ქართულ თეატრს, დისკომფორტს გვიქმნის სიახლე, დისკომფორტს გვიქმნის ძიება, ექსპერიმენტები.
_ ესპერიმენტები და ახალი ფორმების ძიება კი არა, ბევრ რეჟისორს ახალი პიესების ძებნა ეზარება და ერთი და იგივე პიესები ტრიალებს სცენებზე დაუსრულებლად. კი, ბევრი ეს პიესა კლასიკაა, შედევრია, მაგრამ მეორეხარისხოვანიც ბევრია იმ ამოჩემებულ პიესებს შორის.
_ გეთანხმებით, ერთი და იგივე პიესები იდგმება. გადავხედოთ რეპერტუარებს! ხან ერთდროულად იდგმება ერთი და იგივე პიესები 4-5 თეატრში! რაც არ უნდა კლასიკა იყოს, არ შეიძლება ასეთი აჩემება. კი, კლასიკა ყოველთვის აქტუალურია, მაგრამ ამ კლასიკას ყოველთვის ახლებურად ვდგამთ? ვთავაზობთ ახალ ინტერპრეტაციას მაყურებელს?
_ ანუ პრობლემა მხოლოდ სიზარმაცესა და ძიებების მიუღებლობაშია? სხვა პრობლემა არ აქვს ქართულ თეატრს?
_ ვიმეორებ, ქართული თეატრი, ავად თუ კარგად, ვითარდება. საშუალო მხატვრული ხარისხის, თუნდაც, სრულიად უნიჭო რეჟისორები ყოველთვის არსებობდნენ ქართულ თეატრში. როცა ქართულ თეატრში ოქროს ხანა იდგა, გაიხსენეთ, კოტე მარჯანიშვილისა და სანდრო ახმეტელის გვერდით, რამდენი ნაკლებად ნიჭიერი და რამდენი სრულიად უნიჭო რეჟისორი იდგა და მოღვაწეობდა იმ პერიოდის ქართულ თეატრში. ძალიან ბევრი! უბრალოდ, ოქროს ხანად ვიხსენიებთ იმიტომ, რომ მარჯანიშვილი და ახმეტელი მოღვაწეობდნენ. ანალოგიურად, დრო რომ გავა, შესაძლოა, დღევანდელი ეპოქაც ასე მოიხსენიონ, რადგან რობერტ სტურუა და თემურ ჩხეიძე გვყავს. მათ გვერდით, პარალელურად, რამდენი სუსტი რეჟისორი დგამს სპექტაკლებს? ძალიან ბევრი, მაგრამ ამაში საგანგაშოს ვერაფერს ვხედავ. ერთადერთი, მართლაც მეტი ძიება გვჭირდება, ჩარჩოებისგან განთავისუფლება. და კიდევ ის, რომ მხოლოდ ჰონორარისთვის არ უნდა დგამდნენ რეჟისორები სპექტაკლებს. რეგიონების თეატრებში კიდევ უფრო მძაფრად იგრძნობა ეს, ვიდრე თბილისის თეატრებში. ცხადია, ეს ყველა თეატრსა და ყველა რეჟისორს არ ეხება, ვინც რეგიონებში დგამს, მაგრამ არიან რეჟისორები, რომლებიც ერთი და იგივე დადგმას დაატარებენ ქალაქიდან ქალაქში! უხერხულია! ცუდია! სირცხვილია! კი, რობერტ სტურუამაც დადგა „ჰამლეტი“ რამდენჯერმე, მაგრამ ყველა ეს დადგმა ერთმანეთისგან რადიკალურად განსხვავებული იყო. მე ასეთ შემთხვევებზე არ მაქვს ლაპარაკი, მე ვლაპარაკობ იმაზე, როდესაც სპექატაკლს დგამენ იგივე კონცეფციით, იგივე მუსიკით, იგივე დეკორაციით, იგივე კოსტიუმებით! მიზანსცენებსაც კი არ ცვლიან! ამაზეა ლაპარაკი! „ხალტურაზე“!

რეზო შატაკიშვილი