გაძვირებული დოლარი – რა მოუვა ლარს ზაფხულში?!

„ლარის სეზონი“ მოდის.

ეს ის პერიოდია, როცა ყველა ფაქტორი ხელს უწყობს ეროვნული ვალუტის გამყარებას. მართალია, მერყევი სიტუაციის პროგნოზირება არავის შეუძლია, მაგრამ ექსპერტები ერთბაშად თანხმდებიან, რომ ის სტიმულები, რომელიც ლარს ზაფხულში აქვს, ამ მცირე მონაკვეთში მაინც სტაბილურ ვალუტად აქცევს მას.

თუმცა…

ამ ყველაფრის პარალელურად, რამდენიმე დღის წინათ ამერიკის ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ საპროცენტო განაკვეთი 0,25%-ით გაზარდა.

მიმდინარე წელს ლარის გამყარებას, როგორც გახსოვთ, თავდაპირველად ლარიზაციის პროგრამას უკავშირებდნენ, მაგრამ მისი წარუმატებლად დასრულების შემდეგ საქმე სხვაგვარად წავიდა. ახლა ლარი სტაბილურია, თუმცა ყველაფერს რეფინანსირების განაკვეთის 0,25%-ით გაზრდაც დაემატა და საკითხავია, რეალურად, ეს ნეგატიურად აისახება თუ არა ჩვენი ქვეყნის ეროვნულ ვალუტაზე?

მსგავსი ზრდა ამერიკის ფედერალურ რეზერვში წელს უკვე მეორედ დაფიქსირდა და რაოდენობა ორივე შემთხვევაში ერთი და იგივე 0.25-0.25% იყო. შეიძლება ეს სწრაფი გაუფასურების თავიდან არიდების ერთგვარი გზა იყოს, მაგრამ, ნებისმიერ შემთხვევაში, ყოველივე ნიშნავს იმას, რომ ამერიკის სისტემამ დოლარი გააძვირა.

„ქრონიკა+“ ქართველ ფინანსისტებსა და ეკონომიკის ექპერტებს ესაუბრა, რომელთაც ცალსახად აღნიშნეს, რომ ეს პროცესები ნაკლებ გავლენას მოახდენს ლარზე, რაც ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკის არაინტეგრირებულობითაა გამოწვეული.

საკითხავია, უნდა გვიხაროდეს ისეთი ეკონომიკის ქონა, რომელსაც საერთაშორისო ძვრები ვერ ეხება, თუ პირიქით, გვეტირებოდეს ქვეყნის ეკონომიკის იმგვარ ჩაკეტილობაზე, რომ გლობალური ძვრები, ფაქტობრივად, მეათეხარისხოვნად აისახება მასზე?!

 

აკაკი ცომაია _ ეკონომიკის ექსპერტი:

_ როდესაც სარეზერვო ბანკი ზრდის სარგებლის განაკვეთს, ეს უცხოელი ინვესტორებისთვის უფრო მეტად მიმზიდველს ხდის ამერიკულ ფასიან ქაღალდებს. ამდენად, ყოველთვის არსებობს იმის რისკი, რომ საერთაშორისო ინვესტორები აშშ-ში საინვესტიციო მოცულობას გაზრდიან და ყველაზე ლიკვიდურ და, მათ შორის, შედარებით მაღალი სარგებლის განაკვეთის მქონე ფასიან ქაღალდებს შეისყიდიან, ანუ „ფედ“-ის ობლიგაციებს და, ამ მხრივ, ვთქვათ, თუ მოხდა ისე, რომ ის უცხოელი ინვესტორები, რომლებიც ქართულ ბანკებში დეპოზიტებს ფლობდნენ უცხოურ ვალუტაში, გადაწყვეტენ, რომ შეისყიდონ „ფედ“-ის ობლიგაციები, მაშინ იმის ალბათობაა, რომ ამან რაღაც გავლენა იქონიოს ლარის კურსზე. მაგრამ, როგორც წესი, იმდენად არ არის საქართველოს ეკონომიკა აშშ-ს ეკონომიკასთან ინტეგრირებული, რომ მსგავსი რამ არც ხდება.

ადრეც ბევრჯერ ყოფილა მსგავსი შემთხვევები, მაგრამ ასეთ პირდაპირ ასახვას არ ჰპოვებს ხოლმე. გარდა ამისა, ის, რომ 0.25 საბაზისო განაკვეთით გაიზრდებოდა საპროცენტო განაკვეთი, ეს დიდი ხნის განმავლობაში იყო ცნობილი და ამდენად, ძირითადად, იმ ინვესტორებმა, რომელთაც ამ მიმართულებით ობლიგაციების შესყიდვა სურდათ, ეს პროცესი უკვე განახორციელეს.

ამდენად, არ მგონია, რომ ამან რაიმე გავლენა იქონიოს სავალუტო კურსზე როგორც ამას ხშირად ბევრი მიანიშნებს ხოლმე. მათ შორის, როდესაც ლარი უფასურდებოდა, ე.ბ. ამის მთავარ მიზეზად სწორედ ამ პროცესს ასახელებდა, _ რომ დოლარი ძვირდებოდა საერთაშორისო ბაზარზე.

ლარზე ამან რაღაც გავლენა შეიძლება იქონიოს, მაგრამ არ ვფიქობ, რომ ამას მაშინაც შეეძლო, ან ახლაც შეუძლია, მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინოს მასზე. კიდევ ერთხელ ვამბობ: ლარზე კურსი დგება არსებული მოთხოვნისა და მიწოდების მიხედვით. შესაბამისად, თუ დოლარების მიწოდება შემცირდება, ბუნებრივია, რომ ეს გააუფასურებს ლარს, მაგრამ დოლარების მიწოდება შემცირდება იმ შემთხვევაში, თუ ის ინვესტორები, რომლებსაც აქტივები აქვთ, დოლარში გაყიდიან ამ თავიანთ დოლარებს და სანაცვლოდ იყიდიან, მაგალითად, ამერიკულ ობლიგაციებს, მაგრამ, როგორც წესი, საქართველოს ეკონომიკიდან არ გაედინება ხოლმე უცხოური ვალუტა. ჯერჯერობით, პრაქტიკაში ასე არ ხდება.

ასე რომ, დოლარის გაძვირებამ საერთაშორისო ბაზარზე, შეიძლება, გავლენა მოახდინოს, ვთქვათ, ჩინურ ეკონომიკაზე, ევროკავშირის ბაზარზე, მაგრამ საქართველოზე _ არა.

ლარს რაც შეეხება, გამყარდება თუ არა, ამის პროგნოზირება არავის შეუძლია. სავარაუდოდ, ალბათობა იმისა, რომ გაუფასურდეს, ძალიან დაბალია, თუ რაღაც სხვა, მოულოდნელ ვითარებას არ ექნება ადგილი სხვადასხვა მიმართულებით. უფრო უნდა გამყარდეს, ვიდრე გაუფასურდეს ზაფხულის პერიოდში. შემოდგომა ყოველთვის რისკის ქვეშ დგას, პლუს ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებიც ახლოვდება და ბუნებრივია, ასევე ალბათობა და რისკი იზრდება იმისა, რომ ლარი გაუფასურებას დაიწყებს.

 

ვახტანგ ხომიზურაშვილი _ თბილისის ბანკთაშორისი სავალუტო ბირჟის გენერალური დირექტორის ყოფილი მოადგილე:

_ ამ გაზრდილ საპროცენტო განაკვეთს საერთოდ არანაირი ზემოქმედება არ ექნება ლარზე!

როცა რეფინანსირების სესხის განაკვეთს ფედერალური რეზერვი ზრდის, შესაბამისად ძვირდება საბანკო სესხი, ამიტომ რეალურად მსესხებლები მიმართავენ უფრო ობლიგაციების გამოშვებას, ვიდრე სესხის აღებას. რეალურად, სასესხო საპროცენტო განაკვეთი კომერციულ ბანკებში ჯერ არის ხოლმე მაღალი და მერე მოდის ქვემოთ და ქვემოთ, იმიტომ რომ ის ბანკების მარჟა, რაც რეფინანსირების სესხსა და გაცემულ სესხებს შორის სხვაობას გულისხმობს, მცირდება. ეს კი იმიტომ, რომ ნაკლები მოთხოვნაა სესხზე და ბანკები იძულებულები არიან, შეამცირონ თავიანთი საპროცენტო განაკვეთი, ასეთი ტენდენციაა.

ჩვენ იმდენად არ ვართ ინტეგრირებულები მსოფლიო ეკონომიკურ სისტემაში, იმდენად გარიყულ მდგომარეობაში ვართ, რომ აბსოლუტურად არავითარი გავლენა არ ექნება ჩვენ შემთხვევაში ამ გარეშე სიტუაციებს.

ჩვენი ბანკები, რეალურად, უცხოეთიდან არ იღებენ საკრედიტო ხაზებს და იცით, რატომ? _ იმიტომ, რომ არ სჭირდებათ! მშვენივრად იკვებებიან ე.ბ.-დან რეფინანსირების საშუალებით.

ჩვენი კომერციული ბანკებიდან ორი გასულია ლონდონის ბირჟაზე და იქიდან იზიდავს იაფ რესურსებს, სხვა არც არაფერი სჭირდება.

მსოფლიოში კრიზისები რომ ხდება, ისიც კი არ მოქმედებს ჩვენზე, თითქმის, არაფერი. მსოფლიო ფეხზე დგას, ან გარეთ ინგრევა და ჩვენთან, ვითომც არაფერი, არ ვართ ინტეგრირებულები, ფაქტობრივად. არც ექსპორტი გვაქვს ისეთი მოცულობითი, რომ ამაზე იმოქმედოს და არც საფინანსო ბაზრებია ჩვენთან განვითარებული, რომ ინვესტორებმა რაღაც შეცვალონ თავიანთი საინვესტიციო ფონდებით, რაც მათ აქ აქვთ დაბანდებული.

ინვესტიციები, პრაქტიკულად, ნულზეა დასული _ ვგულისხმობ ინვესტიციებს ეკონომიკის რეალურ სექტორში, არა პირდაპირ ინვესტიციებს, როგორც ისინი ამბობენ. ამიტომ იმდენად საცოდავ მდგომარეობაში ვართ, რომ რაც უნდა მოხდეს, სულ რომ 20%-ით გაზარდონ  რეფინანსირების განაკვეთი ამერიკაში, ან საერთაშორისო ბაზარზე, ჩვენთან მაინც არაფერი მოხდება.

ლარს რაც შეეხება, ახლა საქმიანი იმპულსი ქრება, როგორც წესი, ბიზნესაქტიურობა ვარდება, აქედან გამომდინარე, კურსზე არც ისეთი კონვერტაციებია, რომ რაღაც ზემოქმედება იქონიოს მან, თუმცა ეს ტურისტული ნაკადები, გარკვეულად, დაასტაბილურებს სიტუაციას. ამიტომ, შეიძლება ითქვას, რომ ზაფხული სტაბილური იქნება, განსაკუთრებული ცვლილება მოსალოდნელი არაა. ლარი ისევ ამ მდგომარეობაში იქნება სექტემბრამდე. აი, ოქტომბერ-ნოემბრის ამბებზე კი მერე უნდა ვისაუბროთ.

_ ეროვნული ბანკი არ იმოქმედებს კომერციულ ბანკებზე და არ გაუზრდის მათ რეფინანსირების განაკვეთს?

_ ჩვენთან ცოტა გაუგებარი სიტუაციაა. თავისთავად ე.ბ. კომერციულს რომ ლობირებს, ეს ყველასთვის ცნობილია, ამაზე თუნდაც ისიც მეტყველებს, რომ მათ მიერ შექმნილი ზოგიერთი დირექტივა, იგივე მინიმალურ საპროცენტო განაკვეთებზე, ეხება მიკროსაფინანსოებს, მაგრამ, მაგალითად, ერთ-ერთ კომერციულ ბანკს არ შეეხო. ბევრ რაღაცაში ამ კომერციული ბანკების პროვაიდერი ე.ბ. გამოდის. ეს კი იმდენად აშკარაა, რომ  შეუძლებელია ამის დაუნახაობა!

მეორე: სავალუტო ფონდის პერმანენტული რეკომენდაცია იყო, რომ რეფინანსირების სესხი, საპროცენტო სასესხო განაკვეთი უნდა იყოს უფრო მაღალი, ვიდრე ბანკთაშორისი სასესხო საპროცენტო განაკვეთია (ბანკთაშორის ბაზარზე, ანუ ბანკები ერთმანეთში რომ მოკლევადიან სესხებს იძლევიან). ჩვენთან  აქამდე პირიქით იყო და ე.ბ.-ს ინდიკატორიც კი არ ჰქონდა, თუ რა ხდებოდა ბანკთაშორის ბაზარზე, რადგან რეალურად არ იყო ორგანიზებული ბანკთაშორის სასესხო ბაზარი და აქედან გამომდინარე, ე.ბ. საერთოდ ვერ ფლობდა სიტუაციას.

კიდევ ერთი ფაქტორი, რომელიც გაუგებარია საერთოდ, ასეთი რაღაც არც ჩემი პრაქტიკის განმავლობაში, არც მსოფლიოში ყოფილა, რასაც ახლა აკეთებს ე.ბ. _ ეს არც ისტორიაშია დაფიქსირებული და მხოლოდ საქართველოში ხდება: ე.ბ იძლევა 7,5%-იან (აქამდე 7,2% იყო) რეფინანსირების სესხს და თან ზრდის მას, როცა ეს გაზრდა არ არის მიზანშეწონილი იმდენად, რამდენადაც ფულის მასა იზრდება ლარში და ეს უარყოფითად მოქმედებს ლარის კურსზე, თან ეს არაპროდუქტიული ფულადი მასაა, რომელიც არ მიდის ბიზნესის საკეთებლად, მიდის კონვერტაციებში და არაპროფილური აქტივების დაფინანსებაში.

სახელმწიფო როდესაც ბიუჯეტს აფინანსებს და ობლიგაციებს უშვებს, ემიტენტი, ანუ გამომშვები, არის სახელმწიფო _ ფინანსთა სამინისტრო. ეროვნული ბანკი არის უბრალო აგენტი. როდესაც ფინანსთა სამინისტრო ობლიგაციებს ბანკთაშორის ბაზარზე ათავსებს, ეს ნიშნავს, რომ მთავრობა გარედან სესხულობს ფულს. საშუალო შეწონილი საპროცენტო განაკვეთი, დაახლოებით, არის 9.6%, ანუ, რეალურად, გამოდის, რომ აქამდე ბანკთაშორის რეფინანსირების სესხი იყო 7.2% და ახლა 9.6%-ია. ეს სხვაობა, პრაქტიკულად, ბანკების ჯიბეში მიდის, ანუ ბანკი იღებს რეფინანსირების სესხს 7,5%-ად, აბანდებს ამ სახაზინო ობლიგაციებში, მერე კომერციულ ბანკებს მთავრობა უხდის სხვაობას.

ანუ ეს არის მასობრივი ოპერაცია, რომელიც პირდაპირ ბანკის ჯიბეში მიდის, ეს არის მთავრობის, ანუ ჩვენი ფული, ბიუჯეტის ფული. ეს ბანკები დიდი ხანია, ამ პრინციპით იკვებებიან, რადგან რეფინანსირების სესხები მოკლევადიანია, მაგრამ ე.ბ. პერმანენტულად ზრდიდა მოცულობებს და უკვე 1 700 000-მდე ავიდა, როცა თავიდან ჯამში იყო 200 მილიონი იყო. პრაქტიკულად, რაც ბანკებს მოკლევადიანი სესხი ჰქონდათ აღებული, ის გრძელვადიანში გადავიდა.

აქედან გამომდინარე, მთვარობა ერთი ჯიბიდან ბანკებს ე.ბ.-ს სახით აძლევს რეფინანსირების სესხებს, რომელიც მეორე ჯიბიდან სხვაობას, რაც რეფინანსირების საპროცენტო განაკვეთსა და ობლიგაციების საპროცენტო განაკვეთებს შორისაა (რომლიც ზოგ შემთხვევაში, დაახლოებით, 3%-მდე ადიოდა) აძლევს კომერციულ ბანკებს. აი, ეს 3% რომ გადავამრავლოთ, დაახლოებით, იმ სახაზინო ვალდებულებებზე, რაც ემიტენტების მიერ ემისებია გაკეთებული, დაახლოებით, 20 მილიონია, რომელიც მთავრობამ ბანკებს გადაუხადა მხოლოდ სხვაობაში, _ არაფერში!

ეს არის, პრაქტიკულად, არაკომპეტენტურობით, ან შეგნებულად გამოწვეული ეკონომიკური დანაშაული. არ შეიძლებოდა, ასეთ დაბალ ნიშნულზე ყოფილიყო რეფინანსირების სესხების საპროცენტო განაკვეთი.

 

ვახტანგ ჭარაია _ თსუ-ს ანალიზისა და პროგნოზირების ცენტრის ხელმძღვანელი:

_ წესით და რიგით, ფედერალური რეზერვების მიერ დოლარის გაძვირებას ლართან შეხება უნდა ჰქონდეს იქიდან გამომდინარე, რომ ამერიკაში თვითონ საპროცენტო განაკვეთის პოლიტიკა ასახვას ჰპოვებს საერთაშორისო სხვადასხვა ვალუტაზე, მის კურსზე, მაგრამ თუ გავითვალისწინებთ, რომ საქართველოში ახლა ის პერიოდია, როდესაც უცხოური ვალუტის ყველაზე დიდი შემოდინებებია, ტურიზმის, თუნდაც, საინვესტიციო საქმიანობაც სწორედ ამ პერიოდში აქტიურდება ყველაზე მეტად და ამ დროს, ჩემი აზრით, არ ექნება არანაირი მნიშვნელობა ამ 0.25%-იან მაჩვენებელს, იმიტომ, რომ ლარს გამყარებას უამრავი სტიმული უჩნდება.

დამატებითი დოლარი ისედაც შემოდის ქვეყანაში. შესაბამისად, ის, რომ საერთაშორისო ბაზარზე ამერიკული დოლარი მყარდება, ჩვენთან, კონკრეტულ შემთხვევაში, „ბონუსების“ ხარჯზე გადაიფარება და შთანთქმა მოხდება, ამიტომ ლარს არ დაეტყობა დოლარის გაძვირება. სწორედ ახლა მოდის ის პერიოდი, რომელიც ყველაზე აქტიურია ფინანსური შემონაკადების თვალსაზრისით.

_ ანუ ლარი გამყარდება?

_ ლარი გამყარდება თუ არა, ცალსახად ვერ ვიტყვი, მაგრამ სტიმულები, რომ ლარი გამყარდეს, ყველაზე მეტი ამ პერიოდშია. არა წლის დასაწისში ან ბოლოში, არამედ, აი, ამ ზაფხულის პერიოდში: ვგულისხმობ სოფლის მეურნეობის პროდუქციის ექსპორტს, თუ  უცხოელების საქართველოში ჩამოსვლას და, ამ მხრივ, ფულის მიღებას, თუ სხვა შესაძლებლობას. ამ დროს საქართველოში უცხოური ვალუტა შემოდის, რაც ლარს გამყარების საშუალებას აძლევს და საერთოდ, თუ ლარს გამყარება უწერია, სწორედ ახლა უნდა გამყარდეს, თუ არადა, აღარ გამყარდება.

_ როცა ასეთი ძვირდება ხოლმე დოლარი, ეს საქართველოზე არ აისახება?

_ ამერიკის პოლიტიკაც, რაც მან განახორციელა, აუცილებლად აისახება, მაგრამ ჩვენთან სხვა ნიუანსებია ამ პერიოდში, ეს გადაფარავს ყველაფერს, რადგან კონკრეტულ შემთხვევაში ეს უფრო მნიშვნელოვანია, მაგრამ წლის განმავლობაში რომ განვიხილოთ, რა თქმა უნდა, ასახვას ჰპოვებს ქართულ ლართან მიმართებით. თუმცა ახლა ის პერიოდია, რომ ჩვენთვის კარგად დაემთხვა.

 

რა თქმა უნდა, წინასწარ განსაზღვრა და დაანონსება, გამყარდება თუ არა ლარი, არ შეიძლება. ვერც იმას ვიტყვით გადაჭრით, რომ გაძვირებული დოლარი არ მოახდენს გავლენას ლარზე, მაგრამ ფაქტი ერთია: არაინტეგრირებული ეკონომიკის მქონე ქვეყანაში ვცხოვრობთ, სადაც ეროვნულ ბანკსაც და კომერციულ ბანკებსაც ყველანაირი ბერკეტი აქვთ, „სურვილისამებრ“ გაამყარონ ან დაასუსტონ ეროვნული ვალუტა და რაც უნდა ხდებოდეს მსოფლიოში, ესეც მათი „სურვილისამებრ“ ისახება საქართველოზე!

ნინო ტაბაღუა