სახელისუფლებო სტრუქტურებში ე. წ. რეორგანიზაცია-ოპტიმიზაციის პროცესი თავდაცვის სამინისტროსაც შეეხო. უწყებამ უკვე გამოაცხადა, რომ საკადრო რეფორმა მის ფარგლებში დასრულებულია. როგორ იმოქმედებს ეს ყველაფერი შეიარაღებულ ძალებზე, ზოგადად, ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობაზე?

ამ თემაზე „ქრონიკა+“-ს ესაუბრება ბრიგადის გენერალი _ ამირან სალუქვაძე:

_ ნებისმიერ სტრუქტურაში, ეს იქნება თავდაცვის სამინისტრო, მისი სამოქალაქო შტაბი, გენერალური შტაბი, შეიარაღებული ძალები, თუნდაც, სხვა სამოქალაქო სტრუქტურა (მნიშვნელობა არ აქვს), როდესაც ხელმძღვანელობა რაღაც რეფორმებს ითხოვს, ჯერ ეს ყველაფერი ქაღალდზე ფორმდება, ისახება რეფორმის მიზანი (თუ რას ემსახურება), საბოლოოდ, რა შედეგი უნდა მივიღოთ და ა. შ. ეს ყველაფერი უნდა დაიწეროს, ვადებში გაიწეროს, ამოცანები, ღონისძიებები უნდა დაისახოს, _ რა არის საჭირო იმისთვის, რომ აღნიშნულ მიზნებს მივაღწიოთ?..

შეიარაღებულ ძალებთან მიმართებით ასეთი მასშტაბური რეფორმები, მის სახეობებსა ან გვარეობებში კარდინალური ცვლილებების განხორციელება, რაიმე შეიარაღების ყიდვა (ეს იქნება სამხედრო ავიაცია, ფლოტი თუ სხვა), უნდა განიხილონ მთავრობაში, პარლამენტის კომიტეტებში (ზოგადად, პარლამენტში), რასაკვირველია, უნდა განიხილონ უშიშროების საბჭოზე და შესაბამისი გადაწყვეტილებებიც მიიღონ.

მხოლოდ ასეთი სანქციების შემდეგ ნებადართული, გონივრული და რაციონალურია მასშტაბური, თუნდაც, ნებისმიერი ნაკლებმასშტაბური რეფორმის განხორციელება. ყველა დანარჩენი მიდგომა არაეკონომიური, არარაციონალური და საფრთხის შემცველია. ბრიგადების შემცირება იქნება თუ მათი გაერთიანება (იქ საზღვაო თავდაცვის დეპარტამენტი გაუქმდა, ასევე „სუ 25“-ზეა საუბარი, ხან ვაუქმებთ, ხან _ არა და ხალხი სამსახურიდან უკვე დათხოვილია), მსგავსი გადაწყვეტილებები მხოლოდ იმ პროცედურების გავლით მიიღება, რომელიც ზემოთ ჩამოვთვალე.

ამას წინ უნდა უძღოდეს გეოპოლიტიკური ვითარების, საფრთხეებისა და რისკების შეფასება და ა. შ. რა შეიძლება მოხდეს უახლოესი პერიოდის განმავლობაში, _ წელს, გაისად, ორი, სამი, ხუთი წლის შემდეგ, რა საფრთხეების წინაშე შეიძლება აღმოჩნდეს სახელმწიფო, რა ტიპის შეიარაღებულ კონფლიქტებში შეიძლება მოგვიწიოს ჩართვა; ეს იქნება რაიმე ლოკალური, ქვეყნის შიგნით, რომელიმე სახელმწიფოსთან დაპირისპირება, თუ ეს ჩვენთან გაყინული კონფლიქტების გაღვივება და სხვ.? ეს ყველაფერი უნდა შეფასდეს, შესაბამისი ოპერატიულ-ტაქტიკური გათვლებით გაიწეროს და ყველა ასეთ ვარიანტს შეიარაღებული ძალების მოდელი უნდა დაუპირისპირდეს. ანუ როდის, რა სიტუაციაში, რა ტიპის შეიარაღებული ძალები დაგვჭირდება.

აი, ამ გათვლების შემდეგ, ერთხელ და სამუდამოდ, უნდა ჩამოვაყალიბოთ, როგორი ტიპის, რა შემადგენლობის, სტრუქტურის, შეიარაღებისა და ა. შ. შეიარაღებული ძალები გვესაჭიროება. ეს გრძელვადიან პერსპექტივაზე უნდა გავწეროთ და შეიარაღებული ძალების მიზანმიმართული მშენებლობა დავიწყოთ.

ამ კონტექსტში ყველანაირი რჩევები ნებისმიერი სახელმწიფოსგან (რამდენადაც სტრატეგიული პარტნიორი არ უნდა იყოს) უკვე დამღლელია. 17-18 წელია, თავდაცვის სამინისტროში ერთი და იგივე ჯგუფები სხედან და ორი-სამი წლის პერიოდულობით გვამცირებინებენ შეიარაღებულ ძალებს. მუდმივად, ქრონიკულად რეფორმებისა და რეორგანიზაციების პროცესში ვიმყოფებით, ეს ამბავი აღარ სრულდება.

გავა ორი-სამი წელიწადი, ისევ მოვა ახალი მინისტრი და ყველაფერს ახლიდან დაიწყებს, ამით ერთსა და იმავე შედეგს ვაკვირდებით. ხოლო საბრძოლო მოქმედებები, როგორც ყოველთვის, უარყოფით შედეგებს გვიჩვენებს. ეს 2008 წლის აგვისტოს ომმაც დაადასტურა. ბევრს არ სიამოვნებს, როცა ამ თემაზე ვსაუბრობთ. მე არავის დასჯა არ მაინტერესებს, არც ერთი თანამდებობის პირის, მაგრამ ჩვენივე წარსულიდან მწარე გაკვეთილების, დასკვნების გამოტანას უნდა მივეჩვიოთ.

უნდა მივეჩვიოთ და გავიგოთ, რომ სამხედრო თეორია რაღაც მეორეხარისხოვანი საკითხი არ არის. ზოგადად, ეს მეცნიერებაა, მისი ნაწილია და ამ საქმით დაკავებული უნდა იყვნენ სამხედროები, რომლებსაც სათანადო განათლება აქვთ და შესაბამისი გამოცდილება ზურგს უმაგრებთ. არ აქვს მნიშვნელობა, ეს სამოქალაქო ბლოკი იქნება, თუ შეიარაღებული ძალების გენერალური შტაბი, აქაც და იქაც გამოცდილი სამხედროები უნდა იყვნენ.

ძალიან ცუდია, რომ მრჩევლების ინსტიტუტზე უარი ითქვა, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი, ნაწილობრივ, სხვადასხვა სტრუქტურაში გადაანაწილეს. არ შეიძლება, გენერალური შტაბის უფროსს, ან თავდაცვის მინისტრს, პრეზიდენტს (თუნდაც, ჩვენთან მოქმედი საპარლამენტო მოდელის მიხედვით) მრჩეველთა ინსტიტუტი არ ჰქონდეს. პრემიერ-მინისტრსაც კი უნდა ჰყავდეს პატარა ჯგუფი, სადაც თავდაცვისა და უსაფრთხოების საკითხებში მრჩევლები იქნებიან. ამ ინსტიტუტების გაუქმება არ შეიძლება.

_ პროცედურები ახსენეთ, რაც ნებისმიერ ცვლილებას წინ უნდა უძღოდეს. რეალურად, როგორ ხორციელდება ეს ქვეყანაში, თქვენი დაკვირვება როგორია?

_ პრაქტიკა ბოლო 10-12 წლის განმავლობაში ჩამოგვიყალიბდა (მე მხოლოდ ფაქტებით ვსაუბრობ). ასევე სტრატეგიული მიმოხილვის ძალიან ზოგადი ხასიათის დოკუმენტი გვაქვს. ეს თვითონ სახელშიცაა ჩადებული და მხოლოდ მიმოხილვაა. ადრე მას თეთრი წიგნი ერქვა და, რეალურად, ზოგადი შინაარსის დოკუმენტია. მე რაზეც ზემოთ ვსაუბრობ, საკმაოდ შრომატევადი და მოცულობით გათვლებზე დაყრდნობითაა, რასაც ჩვენ არ ვაკეთებთ.

თქვენთვის უფრო ახლო თემაზე ვისაუბროთ: ლაპარაკია საზოგადოებრივ მაუწყებელზე რაღაც გადაცემების გაუქმებაზე. გამოდიან ჟურნალისტები და ამბობენ, რომ ასე გაუქმება არ შეიძლება და შესაბამისად უნდა დასაბუთდეს. ანუ სფეროზე, რომელიც ჩვენ კარგად გვესმის, ყოველთვის ვამბობთ, რომ ამა და ამ გადაწყვეტილებას კონკრეტული დასაბუთება სჭირდება.

და, რატომღაც, თავდაცვის სამინისტროში მოდის სამოქალაქო მინისტრი, სრულიად სამოქალაქო გუნდით, ხელში იღებენ კალამსა და ფურცელს და ეგრევე რეორგანიზაციებს იწყებენ.

ამ დროს ნებისმიერი, მსხვილი, მასშტაბური რეორგანიზაცია ყოველთვის სტრუქტურის ეფექტიანობაზე მოქმედებს. როგორც წესი (რამდენად სწორი და კვალიფიციური რეფორმაც არ უნდა განახორციელოთ), თუ მასშტაბური სტრუქტურული რეორგანიზაცია განხორციელდა, ეს ადაბლებს აღნიშნულ ეფექტიანობას.

თუ სწორი რეფორმა განხორციელდა, შემდგომში ეს ეფექტიანობა ნელ-ნელა ან სწრაფად (გააჩნია რეფორმის ხარისხსა და კვალიფიციურობას) მატულობს. თუ არადა, ეს დიაგრამა ყოველთვის ქვემოთ, კლებისკენ მიდის.

_ კონკრეტულად, რომელი ცვლილებები არის მიუღებელი თავდაცვის დღევანდელ სისტემაში?

_ ჩემთვის მთავარი პროცესია. დავუშვათ, საუბარი იმაზეა, „სუ 25“-ები გვჭირდება თუ არა? ასევე მიმაჩნია, რომ გენშტაბში საზღვაო თავდაცვის დეპარტამენტი აუცილებელია, რადგან საზღვაო ოპერაციებს ვერ განახორციელებს შინაგან საქმეთა სამინისტროს სანაპირო დაცვის დეპარტამენტი თუ სამსახური, როგორც მას ჰქვია. ამის განხორციელება მხოლოდ სამხედრო სტრუქტურას, ფლოტის ოფიცრებს შეუძლიათ. ასეთი სტრუქტურა საომარი ვითარების დროს გენშტაბში არსებობდა. კი ბატონო, შეემცირებინათ, მაგრამ სრულიად გაუქმება ჩემთვის მიუღებელია.

მე მხოლოდ ჩემს მოსაზრებებს გამოვთქვამ, მაგრამ ერთ რამეს ვითხოვ, ეს ყველაფერი გეგმურად ჩამოაყალიბონ, გაიტანონ უშიშროების საბჭოზე (შესაბამისი განხილვებისა და შეთანხმებების შემდეგ), დაამტკიცონ და განახორციელონ. ამის შემდეგ ვიტყვი, რომ ყველაფერი გეგმურად განხორციელდა. იქ რამდენად სწორად იქნება ყველაფერი ჩამოყალიბებული, რამდენად გამართულ გადაწყვეტილებებს მიიღებს სხვადასხვა სტრუქტურა (ეს იქნება თავდაცვის კომიტეტი, პრემიერ-მინისტრი თუ უშიშროების საბჭო), უკვე მეორეხარისხოვანია.

მთავარია, რომ ეს აუცილებელი პროცედურები გავიაროთ, შემდგომში ამ ყველაფერს მივეჩვიოთ და გეგმაზომიერად განვახორციელოთ. ასევე ყველა გადაწყვეტილება დავასაბუთოთ, სამხედრო ენაზე ამას ოპერატიულ-ტაქტიკური გათვლები ჰქვია. სხვაგვარად არ შეიძლება. სხვაგვარად ეს ბავშვური ომობანას თამაშია, მეტი არაფერი.

_ რატომ არ ხდება ამ პროცედურების გავლა?

_ არ გვესმის და იმიტომ. ვიმეორებ, რომ სამხედრო თეორიას, როგორც მეცნიერებას, ჩვენ სერიოზულად არ აღვიქვამთ. არ ვავითარებთ ამ მეცნიერებას და საკმაოდ არასერიოზულად ვუდგებით. რა გითხრათ, თავდაცვის საკითხების მიმართ მსგავსი მიდგომა არც ერთ სახელმწიფოს არ აქვს.

_ და ამ რეალობაზე პასუხისმგებლობა ვის მოედანზეა?

_ პასუხისმგებლობა იმას ეკისრება, ვინც ამ ყველაფერს ახორციელებს, ვისაც კონსტიტუციიდან და კანონმდებლობიდან გამომომდინარე ეს გაწერილი აქვს. ამიტომ ყველამ ხმა უნდა ამოიღოს, ამ პროცესში ჩაერთოს და ერთხელ და სამუდამოდ ჩამოვყალიბდეთ, როგორც კვალიფიციური სახელმწიფო და არა… ასე არ შეიძლება, ეს უკვე თამაშია და ასეთი თამაში ცუდად მთავრდება ხოლმე!

ჩვენ ასე ცუდად დავამთავრეთ აგვისტოს ომის დროს და არც ნორმალურად გაგვიანალიზებია ეს ყველაფერი. მიუხედავად იმისა, რომ რამდენიმე კომისია, მათ შორის, საპარლამენტო მუშაობდა, თითქოს რაღაც გამოიძიეს, მაგრამ ამ საგამოძიებო მუშაობის ღია ნაწილი ცნობილი უნდა ყოფილიყო…

რასაკვირველია, ძალიან დიდ ნაწილს ვერ გამოაქვეყნებდნენ, მაგრამ უნდა გამოქვეყნებულიყო ის, თუ რა ზომები განხორციელდა ამ კომისიების მუშაობის შემდეგ.

მე ნაკლებად მაინტერესებს საპარლამენტო კომისიის მუშაობის პოლიტიკური ნაწილი. აქ ვგულისხმობ შეიარაღებული ძალების კომისიის გამოძიებას, რომელიც ირაკლი ალასანიას მინისტრობის დროს ჩატარდა. ამ კომისიამ რა ღონისძიებები განახორციელა აგვისტოს ომის უარყოფითი შედეგების აღმოსაფხვრელად? შეიძლება, იქიდან ძალიან ბევრი რამ დახურული ყოფილიყო (საზოგადოებისთვის არ ეცნობებინათ), მაგრამ რა ღონისძიებები გავატარეთ, რა ზომები მივიღეთ, ეს ცნობილი უნდა ყოფილიყო.

მაგალითად, რუსეთმა აგვისტოს ომის შემდეგ ეს ანალიზი გააკეთა და ბევრი ზომა, რაც მას შემდეგ თავის შეიარაღებულ ძალებში განახორციელა, ღიად დევს, ტელევიზიებით გადიოდა. მედიაში ღიად იბეჭდებოდა, თუ რა ნაკლოვანებები იყო, რა სფეროებში, რა რგოლებში გვხვდებოდა და რა გააკეთეს იმისთვის, რომ ეს აღმოეფხვრათ.

იგივე უნდა გაკეთებულიყო ჩვენთანაც. თუ ეს დღემდე არ გაკეთებულა, ახლა მაინც უნდა გაკეთდეს.

მე პირადად სულ არ მეხალისება ამ თემებზე ბლოგებისა და პუბლიკაციების გამოქვეყნება. ჩემთვის გაცილებით საინტერესოა ის თემები, რაზეც ახლა ვმუშაობ, _ უფრო საერთაშორისო პოლიტიკა, პროცესები, განსაკუთრებით რეგიონული პროცესები, კონფლიქტები, ახლო აღმოსავლეთი და ა. შ. ამიტომ თავდაცვის სამინისტროში მიმდინარე რეფორმებთან დაკავშირებით წერას აღარ ვაპირებ, ეს ჩემთვის საინტერესო აღარ არის.

_ რატომ არ ხდება ჩვენთან აგვისტოს ომის შედეგების გააზრება და შესაბამისი გადაწყვეტილებების მიღება?

_ ყველაფერი უნდა გამოქვეყნდეს და ვერ გეტყვით, ეს რატომ არ ხდება. ჩემთვის ამოუცნობია. ამასთან, აქ დასამალს ვერაფერს ვხედავ. არ ვითხოვთ, რომ იქ ვინმე დამნაშავე გამოვავლინოთ და დავსაჯოთ. ჩემი პოზიციაა, რომ გაკვეთილები გამოვიტანოთ და თუ ანალოგიური განმეორდა, იგივე შეცდომები არ დავუშვათ, აქ ყველაზე მთავარი ეს არის.

_ რაც შეეხება განმეორებას, დღეს რა ძირითადი საფრთხეების წინაშე დგას ჩვენი ქვეყანა, თუნდაც, შეცვლილი საერთაშორისო რეალობის გათვალისწინებით?

_ საფრთხეები ბევრი შეიძლება იყოს. რაზეც ვფიქრობთ და ვშიშობთ, ზოგ რამეზე ღიადაც ვწერ ხოლმე. დღეს მსოფლიო ახალი გადანაწილების ზღვარზე დგას. ყველა რუსეთისა და ამერიკის ლიდერების შეხვედრას ელის. ამას ნატოს სამიტი უსწრებს წინ და იქ ძალიან ბევრი რამ გადაწყდება ამერიკის ახალი პრეზიდენტის მონაწილეობით. ბევრი რამ ნატოს ამ სამიტის შემდეგ ცნობილი გახდება, განცხადებები გაკეთდება.

ვფიქრობ, რომ ამერიკის ახალი ადმინისტრაცია თავისი დანაპირების შესრულებას შეეცდება, _ რუსეთთან ურთიერთობების დალაგებას. მსოფლიოსთვის ხშირად გლობალური სტაბილურობა გაცილებით მეტს ნიშნავს, ვიდრე ჩვენნაირი პატარა ქვეყნების ბედი. თუმცა არსებობს გარკვეული ფასეულობები, რომლებზეც ისეთი ქვეყნები დგანან, როგორიც, მაგალითად, ამერიკის შეერთებული შტატებია. ასეთი ფასეულობა სტრატეგიული პარტნიორობაა, რომელიც ჩვენს სახელმწიფოებს შორის ჩამოყალიბდა და ის წვლილი, რომელიც საქართველოს შეაქვს გლობალური სტაბილურობისა და უსაფრთხოების საქმეში.

კერძოდ, ვგულისხმობ ტერორიზმის წინააღმდეგ ბრძოლას, საერთაშორისო მისიებში ჩვენს მონაწილეობას. საკმაოდ დიდი მსხვერპლი გავიღეთ, როგორც დაღუპულების, ასევე დაჭრილების მხრივ. და მატერიალურადაც მისიებისთვის საკმაოდ დიდ ფინანსებს გამოვყოფთ.

ამიტომ, ვფიქრობ, რომ, საბოლოო ჯამში, არ უნდა ამოვვარდეთ კონტექსტიდან და ჩვენი ადგილი ვიპოვოთ აღნიშნული მოლაპარაკებების ფონზე. მაგრამ როგორ დამთავრდება ეს მოლაპარაკებები, დღეს არავინ იცის.

ახლახან თვალყურს ვადევნებდი უცხოურ მედიაგამოცემებს და იქ ძალიან განსხვავებული მიდგომებია. ვნახოთ, როგორ წარიმართება ეს ყველაფერი.

მეორე მხრივ, თუ შევხედავთ უკრაინას (თუ რამდენად გამწვავებულია იქ ვითარება), არავინ იცის, ხვალ და ზეგ ჩვენთან რა მოხდება. ამ ყველაფრისთვის მზად უნდა ვიყოთ. ამიტომ ვწერდი და ვამბობ ამის შესახებ, რომ ის პროცესები, რაც ახლო სივრცეში მიმდინარეობს, იმის საფუძველს არ გვაძლევს, რომ შეიარაღებულ ძალებში ასეთი მასშტაბური რეორგანიზაციები ჩავატაროთ. პირიქით, მეტი მობილიზება გვჭირდება უმოკლეს ვადებში შეიარაღებული ძალების სრული მზადყოფნისთვის.

არ ვამბობ, რომ ჩვენს არმიაში თუნდაც ოპტიმიზაცია არ იყო ჩასატარებელი, მაგრამ გარკვეულ ნაკლოვანებებს ვხედავ და უკეთესი იქნება, თუ ამ კრიტიკას უმტკივნეულოდ მიიღებენ და თვითკრიტიკულად შეხედავენ პროცესს. ამასთან, არ მსურს ყველაფრის ღიად გამოტანა და ვცდილობ, რომ საუბრისას მაქსიმალურად კორექტული ვიყო.

_ შეიარაღებული ძალების წესრიგში მოყვანის აუცილებლობა ახსენეთ, ეს რა გზით უნდა განხორციელდეს?

_ ისევ პროცედურებს დავუბრუნდები: უნდა გავიაზროთ, როგორი არმია გვესაჭიროება, დავსახოთ გრძელვადიანი გეგმები და ამის განხორციელება დავიწყოთ. ახლა ამ გათვლების დროს რომელი კომპონენტი როგორ იქნება წარმოდგენილი (როგორი საჰაერო თავდაცვა გვესაჭიროება, როგორი ავიაცია, საერთოდ, ეს ავიაცია გვესაჭიროება თუ არა), აქ სხვადასხვა მოსაზრებაა.

საერთოდ არ მსურს, ვინმეს რამე თავს მოვახვიო. თუ ამ პროცესში ჩავერთვები, რასაკვირველია, ჩემს მოსაზრებებს მივაწვდი, ღიად დავწერ და ა. შ. ასევე, რა რიცხოვნობის სახმელეთო კომპონენტია საჭირო, რა რაოდენობის რეზერვი, რა სპეციალობის, შემადგენლობის გვჭირდება, საზღვაო მიმართულებით რას ვაპირებთ და სხვ. უამრავი სამუშაოა ჩასატარებელი.

რაც შეეხება ოპტიმიზაციას, რა თქმა უნდა, ეს ჩასატარებელი იყო, მაგრამ ამ პროცესთან დაკავშირებით შენიშვნები მაქვს. თავდაცვამ გამოაცხადა, რომ მათ ეს პროცესი უკვე დაასრულეს. მე მივიჩნევ, რომ პროცესი დასრულებული არ არის.

შემდეგ რაც რესურსების გამონახვას ეხება, მაქსიმალურად უნდა შემცირდეს ზედა ეშელონები. ახლა რა რეორგანიზაციაც ჩაატარეს, რიცხოვნობასთან მიმართებით თავდაცვის სამინისტროს სამოქალაქო ოფისი, ასევე გენშტაბის ოფისი გაცილებით შესამცირებელია.

უნდა გადაიხედოს ყველანაირი ხარჯები, დაწყებული სამივლინებოდან, დამთავრებული საოფისე, საწვავი, სხვა პირადი მოხმარების ხარჯებით. ეს ყველაფერი მინიმუმამდე არის დასაყვანი და რესურსები მაქსიმალურად უნდა მიემართოს საბრძოლო მომზადებისკენ, შეიარაღებისა და ტექნიკის მზადყოფნის ამაღლებისკენ.

გადავხედავდი და ჩვენს უცხოელ პარტნიორებთან ვისაუბრებდი თემაზე, რასაც საერთაშორისო მისიების დაფინანსება ჰქვია, რადგან ეს ძალიან ძვირი გვიჯდება. მსოფლიოს დღევანდელ ვითარებაში, იგივე ამერიკის ახალი პრეზიდენტი საუბრობს, რომ ფინანსურ გათვლებს უკეთ განახორციელებს და, პირველ რიგში, ამერიკის ინტერესებს წინ დააყენებს… ჩვენც საკუთარი ინტერესები უნდა დავაყენოთ, თუმცა არ ვამბობ, რომ ამ მიმართულებით ჩვენი ინტერესები არ წყდება.

საერთაშორისო მისიებში ჩართულობით, კერძოდ, ტერორიზმის წინააღმდეგ ბრძოლაში, საკუთარი უსაფრთხოების უზრუნველყოფასაც ვახდენთ, ეს როგორც ორჯერ-ორი ოთხია. მაგრამ, ისევ და ისევ, სხვა ქვეყნებთან შედარებით, ჩვენი ბიუჯეტიდან და ეკონომიკიდან გამომდინარე, საკმაოდ ძვირი გვიჯდება.

ამიტომ ესეც გადასახედია. იქნებ, ნაწილობრივ მაინც დააფინანსონ იგივე ამერიკამ, ან ეკონომიკურად მძლავრმა სახელმწიფოებმა და ეს თანხებიც საბრძოლო მომზადებისა და მზადყოფნის ამაღლებისკენ მიმართონ.

გელა მამულაშვილი