1921 წელს, რუსეთის ოკუპაციის შედეგად, საქართველომ ტერიტორიისა და მოსახლეობის, მინიმუმ, 30% დაკარგა (გააჩნია, როგორ ვიანგარიშებთ, ყოველ შემთხვევაში, ამ ციფრს შემცირება არ უწერია). კრემლში არასაკმარისად მძლავრ ნაღმებად მიიჩნიეს აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიები და საქართველოს ოკუპაციიდან ერთი წლის შემდეგ შიდა ქართლის („ზენა სოფელი“) ტერიტორიაზე, სადაც მდებარეობს ერთ-ერთი უძველესი ქართული, V საუკუნის ნიქოზის ტაძარი და რომელიც ქართლის ორგანული და განუყოფელი ნაწილია, 1922 წლის 20 აპრილს შექმნეს „სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი“, ფართობით 3,8 ათ. კვ. კმ., ესაა დღევანდელი საქართველოს ტერიტორიის 5,4%, ამ დროს კი არ არსებობდა ოსური ადმინისტრაცია თავად ოსეთში, კავკასიის ჩრდილოეთით!!! ხოლო დედაქალაქად გამოცხადებულ ცხინვალში მხოლოდ სამი ოსური ოჯახი ცხოვრობდა!!!

1981 წლის მონაცემებით ე. წ. სამხრეთ ოსეთში 97,4 ათასი მოსახლე ფიქსირდება. 1989 წლის სტატისტიკით _ 98,5 ათასი, ამავე წლის აღწერით მუდმივად მცხოვრები 98,0 ათასი კაცი იყო. აქედან ოსები 65 ათ. (66,4%), ქართველები 28 ათ., რუსები 2 ათ. (2,1%), სომხები 1 ათ. (1%), სხვა ეროვნებანი 2 ათ. (1,7%). ოსთა რიცხვი მთლიანად საქართველოში იყო 162 ათასი. ცხინვალთან ახლოს კომპაქტურად ცხოვრობდნენ უკრაინელებიც. ასე რომ, თავად „ოლქში“ ნაკლები ოსი ცხოვრობდა, ვიდრე მთლიანად საქართველოში. ავტონომიის გამოცხადების შემდეგ „სამხრეთ ოსეთში“ მკაცრი კლიმატური პირობების გამო, აფხაზეთისგან განსხვავებით, მცირე რაოდენობით, მაგრამ მაინც ჩამოსახლდნენ რუსები, რაც რუსული იმპერიულ-შოვინისტური პოლიტიკის მნიშვნელოვანი შემადგენელი ნაწილია.

***
1922 წლის 19 აპრილს „სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური აღმსარულებელი კომიტეტისა“ და „საოლქო პარტიული კომიტეტის“ გაერთიანებულმა სხდომამ (ამგვარი ორგანოები საერთოდ არ არსებობდა და ხელოვნური წარმონაქმნები იყო!!!) საქართველოს სსრ ცენტრალურ აღმასრულებელ კომიტეტს გაუგზავნა თხოვნა, დაეჩქარებინა „სამხრეთ ოსეთის“ ავტონომიური ოლქის იურიდიულად გაფორმება.
1922 წლის 20 აპრილის დადგენილებით, რომელსაც ხელს აწერენ ფ. მახარაძე და ს. ქავთარაძე, შეიქმნა „სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი“, როგორც საქართველოს სსრ-ის შემადგენელი ნაწილი.
თვით ოსეთის ტერიტორიაზე ოსური ადმინისტრაცია გაცილებით გვიან ჩამოყალიბდა. „ჩრდილოეთ ოსეთის ავტონომიური რესპუბლიკა“ („სამხრეთ ოსეთის“ გაუქმების შემდეგ გადაერქვა სახელი და მას ეწოდა „ალანია“, რაც პირდაპირი აღიარებაა „სამხრეთ ოსეთის“ კავკასიის სამხრეთით არარსებობისა!) შეიქმნა 1924 წლის 7 ივლისს, როგორც ავტონომიური ოლქი. მისი ფართობია: 8 ათ. კვ. კმ. 612 ათ. მცხოვრებით (1985 წლის მონაცემები): ოსები 299 ათ. (1979 წ.), რუსები 201 ათ., ინგუშები 24 ათ., სომხები 13 ათ., ქართველები 11 ათ., უკრაინელები 11 ათ., ყუმუხები 7,6 ათ. და სხვ.
ის, რომ რუსებს უყვართ სხვისი ხელით ნარის გლეჯა და ოსთა ბედი ოდნავადაც არ ანაღვლებთ, ცხინვალის რეგიონში განვითარებული მოვლენებიდან და შემდეგი სტატისტიკური მონაცემებიდანაც აშკარაა:
„ჩრდილო ოსეთის“ მოსახლეობა:
1924 წელს _ 280 ათ. მცხ.
1940 წელს _ 406 ათ. მცხ. 1959 წელს _ 451 ათ. მცხ.
1970 წელს _ 552 ათ. მცხ. 1985 წელს _ 612 ათ. მცხ.
რასაკვირველია, მოსახლეობის ამგვარი სწრაფი ზრდა არა ბუნებრივი გამრავლების, არამედ რუსების მასობრივი ჩამოსახლებების ხარჯზე მოხდა. ეს სტატისტიკა კიდევ ერთი დასტურია რუსული იმპერიალისტურ-შოვინისტური პოლიტიკისა, რომელიც მიმართულია ოსი ეთნოსის გაქრობისკენ. საკუთარ თავზე არ ზრუნავენ თავად ოსებიც. ამის თქმის საფუძველს გვაძლევს ამგვარი რეალობა: „ჩრდილოეთ ოსეთში“ არ არის ოსური სკოლები, სხვა საკითხზე ხომ ლაპარაკიც ზედმეტია, პრაქტიკულად, არ იციან მშობლიური ოსური ენა, ხოლო საქართველოში ოსური ენის, კულტურის განვითარებისა და პროპაგანდისთვის ქართველი ხალხი სახსრებს არასოდეს ზოგავდა. შეგვიძლია გაბედულად ვთქვათ: ქართველმა ხალხმა გადაარჩინა ოსური ენა და კულტურა. ასე რომ, გამოთქმა „ქართველი ოსები“ სულაც არაა შემთხვევითი და მას წმიდათაწმიდა, წრფელი, სიყვარულით შედუღაბებული, ისტორიით ერთხელ და სამუდამოდ გამართლებულ-დამტკიცებული საფუძველი აქვს!!!
როგორც უკვე ითქვა, ნამდვილ ოსეთში ავტონომიური ოლქი მხოლოდ 1924 წელს წარმოიქმნა რუსეთის შემადგენლობაში. სხვადასვა სტატუს-ეტაპის გავლის შემდეგ 1936 წელს ავტონომიურ ოლქს ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსი მიეცა, მაგრამ ვიდრე ეს მოხდებოდა, გარკვეული ძალები „სამხრეთ“ და „ჩრდილოეთ“ ოსეთის გაერთიანებას ცდილობდნენ: ჯერ კიდევ დემოკრატიული საქართველოს რესპუბლიკის პერიოდში „სამხრეთ“ და „ჩრდილოეთ“ ოსეთის წარმომადგენლებმა, გერმანიის რწმუნებულს საქართველოში, გრაფ შულენბურგს მიმართეს, რათა ოფიციალურ თბილისთან ეშუამდგომლა საქართველოსთან ფედერაციულ პრინციპებზე „ჩრდილო“ და „სამხრეთ“ ოსეთის შეერთებაზე. ეს საკითხი წამოიჭრა 1925 წლის იანვარშიც ე. წ. ჩრდილო ოსეთის საბჭოების პირველივე(!) ყრილობაზე _ ოსები საქართველოს ტერიტორიაზე და საქართველოსთან გაერთიანებას მოითხოვდნენ!!! მეტიც: ფილიპე მახარაძემ საქართველოს ცენტრალურ აღმასრულებელ კომიტეტს, სესიის შუა პერიოდში, „ჩრდილო“ ოსეთის აღმასკომის თავმჯდომარე ა. ტაკოევი წარუდგინა, რომელმაც განაცხადა, რომ მეტად „საღი და მშვენიერი საქმე“ იქნება საქართველოსთან „ჩრდილო“ ოსეთის მიერთებაო. სესიამ, ყოველგვარი კამათის გარეშე, დადებითი რეზოლუცია მიიღო, მაგრამ საქმეში სტალინი ჩაერია და აღნიშნული გადაწყვეტილების განხორციელება შეაფერხა! თუმცა ის გადაწყვეტილება არავის გაუუქმებია!!! ლოგიკა გვაიძულებს, რომ ე. წ. „ჩრდილო ოსეთიც“ საქართველოს შემადგენლობაში ჩავთვალოთ, ან იქ მცხოვრებმა ქართველებმა ავტონომიური სტატუსი მოითხოვონ!
მეტიც: შიდა ქართლში შეიარაღებულ კონფლიქტამდე ცოტა ხნით ადრე, კერძოდ, 1981 წელს, ჩრდილო-ოსეთის ინტელიგენციამ ოფიციალურად მომართა საქართველოს კომპარტიის ცეკას ხელმძღვანელობას და ითხოვდა განეხილათ „ჩრდილო-ოსეთის“ საქართველოსთან შემოერთების საკითხი.

რა ასაზრდოებდა ოსი ხალხის ამგვარ მისწრაფებებს? მტერსაც და მოყვარესაც მოკლედ გავახსენებთ მცირე ისტორიას!

„ქართული საბჭოთა ენციკლოპედიის“ თანახმად XVIII საუკუნის 70-იან წლებში ქართლ-კახეთის სამეფოში 6000-მდე ოსური კომლი ცხოვრობდა, მაგრამ მათ არ ჰქონდათ კომპაქტური დასახლებები. XVIII საუკუნის 30-40-იან წლებში, ქსნის ერისთავის აჯანყების დროს, ოსები სპარსელების წინააღმდეგ ქართველთა მხარდამხარ აქტიურად იბრძოდნენ. ოსური ენა გამდიდრდა ქართულიდან ნასესხები სიტყვებით. ოსთა გაქრისტიანების საქმეში უდიდესია ქართველთა დამსახურება და ღვაწლი, ფართოდ ვრცელდებოდა ქართული მწიგნობრობა ოსთა შორის. რა თქმა უნდა, ჩვენ „ჩრდილოეთ ოსეთს“ ვგულისხმობთ, ხოლო საქართველოში მცხოვრებ ოსებს ისედაც გამშობლიურებული ჰქონდათ ყოველივე ქართული და, ამავე დროს, ისევ ქართველთა შემწეობით, უვლიდნენ და ავითარებდნენ მშობლიურ კულტურას. კავკასიის ჩრდილოეთით კულტურულ ასპარეზზე წარმატებით მოღვაწეობდნენ საქართველოს კულტურულ ცენტრებში სწავლამიღებული ოსები: არქიმანდრიტი პართენი, გამალიელი, ნეოფიტე, დიაკვნები: ვანიშვილი, გიორგი ჯათიშვილი.
ოსი ხალხის კულტურა ვითარდებოდა ქართულ კულტურასთან მჭიდრო კავშირში და მის კეთილისმყოფელ გავლენას განიცდიდა. რუსულ მმართველობას ოსები განსაკუთრებული ზიზღით შეხვდნენ და განსაკუთრებული თავგამოდებით ებრძოდნენ. ყველაზე მეტად ვითარება მწვავდებოდა და უამრავი ოსი დაიღუპა რუსულ ხიშტებზე 1804, 1810-1812, 1830 და 1858 წლებში განვითარებული მოვლენების დროს. მუჰაჯირობას ვერ გადაურჩნენ ოსებიც. რუსულ სიკვდილს გადარჩენილმა ოსებმა თავი შეაფარეს კახეთს, თრიალეთს, შიდა ქართლსა და საქართველოს სხვადასხვა კუთხეს. სხვათა შორის, რუსეთის იმპერიაში ბატონყმობის გაუქმების მიუხედავად, მაჩაბელთა უფლებები მიწის მფლობელობაზე შენარჩუნებული იყო. 1916 წელს ოსური ქვეითი ბრიგადის ჯარისკაცები რუსებს აუჯანყდნენ სადგურ ვოზდვიჟენსკოში.
მაგრამ რუსეთი თავისას ცდილობდა, ჩამოაყალიბა ოსეთის სასულიერო კომისია, რომლის მიზანი იყო კავკასიაში გაბატონება. ოსებთან კავკასიაში ყველაზე ახლო ურთიერთობის გამო კომისია დაკომპლექტდა მხოლოდ ქართველი სასულიერო პირებით. მის ძირითად ამოცანას წარმოადგენდა ოსებისა და სხვა მთიელების ქრისტიანობის საშუალებით რუსების მხარეზე გადაყვანა. კომისიის წევრების მხარდაჭერით რუსეთის მთავრობამ 1768-1774 წლებში სამი სამთო ექსპედიცია მოაწყო ალანიის მადნეულის შესასწავლად და მათი გამოყენების საკითხების გასარკვევად (რა თქმა უნდა, წიაღისეულებიდან ოსებს სარგებელი არ მიუღიათ და რუსებმა მთლიანად მიითვისეს, ისევე, როგორც საქართველოს არ უსარგებლია ჭიათურის მარგანეციდან მიღებული შემოსავლით; აქვე იმასაც შევახსენებთ ყველას, რომ XIX საუკუნეში მარგანეცის მსოფლიო ექსპორტის 50%-ს ჭიათურაში მოიპოვებდნენ).
ოსეთის სასულიერო კომისიის საქმიანობისადმი დიდ ინტერესს იჩენდნენ ქართველი სახელმწიფო და სასულიერო მოღვაწეები. სხვათა შორის, ოსეთის სასულიერო კომისიის აქტიური წევრი იყო ქრისტეფორე (ქაიხოსრო) გურამიშვილი, დავით გურამიშვილის ძმა. 1771 წლიდან ოსეთის სასულიერო კომისიას სათავეში ჩაუყენეს რუსი სამღვდელო პირი, კომისიის წევრები შოვინისტი რუსი მისიონერებით დააკომპლექტეს და იგი რუსეთის მზაკვრული კავკასიური პოლიტიკის უნიღბო იარაღად იქცა.
შემდგომ რუსების მხრიდან უნდობლობასა და ქართველთა მიერ კავკასიის ჩრდილო კალთებიდან ერთიანად თავიდან მოშორებას ოსური პრობლემების მკვლევარი, მ. ტოტოევი სავსებით მართებულად ასე განმარტავს: „ეს ცვლილებები გამიზნული იყო რუსეთის მიერ თავისი პოზიციების განმტკიცების მიზნით ჩრდილო კავკასიაში ძალისმიერი მეთოდებისთვის უპირატესობის მინიჭებით. მხოლოდ ამით აიხსნება, რომ XVIII საუკუნის ბოლოდან 1815 წლამდე ჩრდილოეთ კავკასიაში „ქრისტიანული განათლება“ ჩახშული იყო!“
1792 წელს ოსეთის სასულიერო კომისიამ არსებობა შეწყვიტა. 1815 წელს რუსებმა კომისია აღადგინეს, სათავეში ჩაუყენეს ისევ ქართველი, ტიტულით არქიეპისკოპოსი თელავისა და საქართველო-კავკასიისა დოსითეოს ფიცხელაური. ასე რომ, რუსები ოსებისთვის მუდამ უცხონი და მიუღებელნი იყვნენ. დოსითეოს ფიცხელაურმა 13 000 ოსი გააქრისტიანა. ქრისტიანობის მიღების პირობად იგი ოს გლეხებს მებატონეებისგან განთავისუფლებას და სახაზინო გლეხების კატეგორიაში ჩარიცხვას ჰპირდებოდა. წარმატებული საქმიანობის მიუხედავად დოსითეოსი გადააყენეს და ოსეთის სასულიერო კომისია უშუალოდ თბილისის ეგზარქოსს დაუქვემდებარეს.
1744-1753 წწ.-ებში გამოვიდა იღუმენ გრიგოლ რომანიშვილის მიერ ქართული შრიფტით შესრულებული პირველი ხელნაწერი წიგნები ოსურ ენაზე, რომელიც წარმოადგენდა ზოგიერთი სასულიერო თხზულების თარგმანს ქართულიდან. მართალია, ოსები შეჩვეულნი იყვნენ და ოსური ფონეტიკა ზუსტადაც მიესადაგებოდა ქართულ დამწერლობას, მაგრამ ქართველთა საწინააღმდეგოდ, ძვ. სლავურის საფუძველზე (1844 წ.), ა. შოგნერმა ახალი დამწერლობა შექმნა. 1778 წელს ხუცური ასოებით დაიბეჭდა ოსურ-ქართული ლოცვის წიგნი, ხუცურადვეა შესრულებული 1794 წლის ოსური ფსალმუნი. მოგვიანებით, მოზდოკის ეპისკოპოსმა გაიოზმა და მღვდელმა პავლე გენტაუროვმა საეკლესიო-სლავურის საფუძველზე შეადგინეს ოსური ანბანი და ქართული ენიდან თარგმნეს „დაწყებითი სახელმძღვანელო მათთვის, ვისაც საღვთო წერილის სწავლა სურს“. იგი დაიბეჭდა 1798 წელს, ეს იყო პირველი წიგნი, რომელიც ოსურ ენაზე დაისტამბა. 1802 წელს ჯავის ხეობელმა მღვდლის შვილმა, ივანე იალღუზიძემ, ქართული ანბანის საფუძველზე შექმნა ოსური ანბანი, მაგრამ რუსიფიკატორული რეჟიმის გამო, იალღუზიძის გარდაცვალების შემდგომ, ქართული ანბანით ოსური წიგნების ბეჭდვა შეწყდა. სხვათა შორის, პეტერბურგში ჩამოისხა ოსური შრიფტიც, მაგრამ წიგნების თბილისში დაბეჭდვის მიზნით.
აუცილებელია უფრო მეტი შევიტყოთ დავით რექტორთან ერთად ქართული ანბანის საფუძველზე პირველი ოსური ანბანის შემქმნელზე: იოანე გიორგის ძე იალღუზიძე (გაბარათი) დაიბადა 1775 წლის სოფელ ზალდაში (ცხინვალის რაიონი). ჯერ კიდევ ჭაბუკი, მაგრამ მომავალი ოსი პოეტი, პედაგოგი და საზოგადო მოღვაწე, ერეკლე II-ის შუამდგომლობით მიაბარეს დავით გარეჯის მონასტერში, შემდეგ სწავლა განაგრძო თბილისის სასულიერო სემინარიაში. საზოგადოებრივი საქმიანობა დაიწყო გადამწერობით (ორჯერ გადაწერა „ვეფხისტყაოსანი“). 1815-1921 წლებში თბილისში ოსეთის სასულიერო კომისიაში თარჯიმნად მუშაობდა. ქართულიდან ოსურად თარგმნიდა სასულიერო წიგნებს: „ცისკრის ლოცვანი“ (1820 წ.), „გამოკრებილი კურთხევანი“ (1824 წ.), ასევე თარგმნა ოთხთავი (დაცულია მისი ხელნაწერი), 1820 წლიდან ოს ბავშვებს ასწავლიდა ქართულსა და რუსულს. 1820 წელს ქართული გრაფიკის საფუძველზე (როგორც ნუსხა-ხუცურის, ასევე მხედრულის) შეადგინა ოსური ანბანი, ხოლო 1821 წელს პირველი საანბანო წიგნი ოსურ ენაზე. იალღუზიძე თბილისში 1830 წელს გარდაიცვალა.
1923-1938 წლებში ოსები ლათინურ ანბანს იყენებდნენ. 1938 წლიდან, რადგანაც ლათინური დასავლეთის გავლენის გამოხატულებად მიიჩნიეს, მთელ საბჭოეთში რუსული (სლავურ-კირილური) გრაფიკა დანერგეს, მაგრამ საქართველოში მცხოვრები ოსები ძველ ტრადიციას დაუბრუნდნენ და ქართულ ანბანს იყენებდნენ, ამ ანბანით შავლოხთის მიერ თარგმნილი „ვეფხისტყაოსანიც“ გამოვიდა, მაგრამ რუსების ზეწოლის შედეგად 1954 წლიდან საქართველოს ოსებიც აიძულეს, რუსული გრაფიკით ესარგებლათ.
ოსურ ფოლკლორზეც ქართველებმა იზრუნეს და პირველი ნიმუშები გამოქვეყნდა 1868 წელს, მასალები შეადგინეს დ. ჭონქაძემ და გ. ცორაევმა. ქართული თემატიკა და ლიტერატურული მოტივები ოსებისთვის დასაბამითვე ახლობელი და მშობლიური იყო. დიდია „ვეფხისტყაოსნის“ გავლენა.
ოსური ფოლკლორის მუსიკალური ნიმუშების შესწავლის დაწყებაც და ჩაწერაც ქართველებმა საკუთარ მოვალეობად მიიჩნიეს, რაც პირველად დიმიტრი არაყიშვილმა განახორციელა.
ოსურ ენაზეც ქართველებმა იზრუნეს და სასიქადულო მეცნიერის, ხარკოვის უნივერსიტეტის კურსდამთავრებულის, 1940 წლიდან ამერიკის ლინგვისტური საზოგადოების წევრის, „ჩრდილოეთ ოსეთის“ მეცნიერების დამსახურებული მოღვაწის, აკადემიკოს გიორგი ახვლედიანის რედაქტორობით, 1963 წელს, ქალაქ ორჯონიკიძეში, ორ ტომად გამოქვეყნდა ოსური ენის აკადემიური გამოცემა! აქვე უნდა აღინიშნოს მართლაც შეუვალი ავტორიტეტის, გ. ახვლედიანის მოსაზრებაც: „ოსურ-ქართულ ენობრივ ურთიერთდამოკიდებულებას შეიძლება ვუწოდოთ უფრო ურთიერთგამსჭვალვა, რომელიც ახლოა ორენოვნებასთან, ვიდრე ურთიერთგავლენა!“
მივიწყებულია ქართველი მოღვაწის, მიხეილ ყიფიანის, უანგარო შრომა, რომლის თაოსნობითაც 1883 წელს „თერგის ოლქის მთიელთა შორის განათლებისა და ტექნიკური ცოდნის გამავრცელებელი საქველმოქმედო საზოგადოება“ ჩამოყალიბდა და მისი პირველი თავმჯდომარეც თავად იყო! აქ სწავლა-განათლებას იღებდნენ ოსებთან ერთად ჩეჩენი, ყუმიხი და ჩრდილო-კავკასიის მთიანეთის სხვა რეგიონის წარმომადგენლები. აღნიშნული საზოგადოება, ძირითადად, ოსი ხალხის ინტერესებს ემსახურებოდა. ეროვნებით ოსი ბ. კალოევი, მოსკოვში გამოცემულ წიგნში წერს: „აუცილებლად უნდა აღინიშნოს მეზობელი საქართველოს კეთილისმყოფელი გავლენა, რომელიც გაცილებით მაღალ საფეხურზე იდგა კულტურული დონით ჩრდილო კავკასიის სხვა რეგიონებთან შედარებით“.
XIX საუკუნის ოსური კულტურის განვითარება დიდად უნდა უმადლოდეს მიხეილ ყიფიანისა და მისნაირ პიროვნებათა გულაღტკინებულ მოღვაწეობას ჩრდილო კავკასიაში.
1888 წლის 23 ნოემბერს მან ვლადიკავკაზში ქართული სკოლა დააარსა, რაც ბიძგის მიმცემი და სანიმუშო მაგალითი გახდა ჩრდილო კავკასიის ქალაქებსა და სოფლებში მცხოვრები ქართველებისთვის. მიხეილ ყიფიანის თაოსნობითვე ქართული სკოლები დაარსდა ალაგირში (სადაც, ძირითადად, რაჭველები სახლობდნენ) და მოზდოკში.
მიხეილ ყიფიანის გარდაცვალების შემდეგ მისი წამოწყებული საქმე ღირსეულად გააგრძელა ლუარსაბ გერასიმეს ძე ბოცვაძემ (1866-1919 წწ.), რომელიც ვლადიკავკაზის ქართულ სკოლაში მოღვაწეობდა. ქართველები აქტიურ კულტურულ და პოლიტიკურ როლსაც ასრულებდნენ ჩრდილო კავკასიაში.

ხვიჩა ჯოჯუა