რეფინანსირების განკვეთი ეროვნული (ცენტრალური) ბანკის ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის ერთ-ერთი ძირითადი ინსტრუმენტია (მეთოდი), რომლის ფორმას, რიგსა და პირობებს იგი თავადვე ადგენს, ბანკთაშორის ბაზარზე საჭირო ლიკვიდობის მიწოდებას/ჭარბის ამოღებას ეროვნული ბანკი რეფინანსირების სესხებისა და სხვა ღია ბაზრის ოპერაციების მეშვეობით ახორციელებს. კომერციული ბანკები ჭარბ ფულად რესურსებს ლიკვიდურ აქტივებში ათავსებენ (ძირითადად, მთავრობისა და ეროვნული ბანკის ფასიანი ქაღალდები), რასაც საჭიროების შემთხვევაში კვლავ ფულად აქცევენ.

როგორც საქართველოს ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკის განყოფილების უფროსი, არჩილ იმნაიშვილი და საქართველოს ეროვნული ბანკის მაკროეკონომიკისა და სტატისტიკის დეპარტამენტის მონეტარული პოლიტიკის განყოფილების მთავარი სპეციალისტი, თამარ ბაიაშვილი „რეფინანსირების სესხები-ლიკვიდობის მართვის ინსტიტუტში“ წერენ, 2014 წლის ბოლოდან რეფინანსირების სესხებზე გაზრდილი მოთხოვნა ფიქსირდება. აღნიშნული უკავშირდება ფინანსურ სისტემაში ლიკვიდური სახსრების შემცირებას, რაც, უმთავრესად, დროებითი და სეზონური ფაქტორებით იყო განპირობებული. 2014 წლის ბოლოსთვის ლიკვიდობის შემცირება, პირველ რიგში, გამოწვეული იყო მიმოქცევაში არსებული ნაღდი ფულის მატებით, რაც სეზონურ მოვლენას წარმოადგენს.

2015 წლის მარტში კიდევ გაიზარდა მოთხოვნა რეფინანსირების სესხებზე. ეს, პირველ რიგში, მოგების გადასახადის გადახდის პერიოდს უკავშირდება. დამატებით, აპრილის დასაწყისში, აღდგომის დღესასწაულთან დაკავშირებით, ნაღდი ფულის მოსალოდნელმა ზრდამ, კიდევ უფრო გაზარდა ლიკვიდური რესურსის საჭიროება, რაც აისახა გაზრდილ რეფინანსირების სესხების მოცულობაში.

2016 წლის 7 სექტემბერს საქართველოს ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტმა რეფინანსირების განაკვეთის 25 საბაზისო პუნქტით 6.5%-მდე შემცირების შესახებ მიიღო გადაწყვეტილება. მონეტარული პოლიტიკის გადაწყვეტილება  მაკროეკონომიკურ პროგნოზს ეფუძნებოდა, რომლის მიხედვით, ინფლაციის მიზნობრივ მაჩვენებელთან დასაახლოებლად საჭირო იყო, გამკაცრებული მონეტარული პოლიტიკიდან ეტაპობრივი გამოსვლის პროცესი გაგრძელებულიყო.

„ერთობლივი მოთხოვნის გაუმჯობესებას და, შედეგად, ინფლაციის მიზნობრივ მაჩვენებელთან დაახლოებას ხელს უწყობს გამკაცრებული მონეტარული პოლიტიკიდან ეტაპობრივი გამოსვლა და ფისკალური სტიმული. მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთის შემდგომი ცვლილება დამოკიდებული იქნება ეკონომიკაში მიმდინარე პროცესზე, საგარეო სექტორიდან მომდინარე რისკების შესაძლო რეალიზაციასა და სავაჭრო პარტნიორი ქვეყნებიდან საქართველოს ეკონომიკაზე შოკების გადმოცემის სიდიდეზე.

საქართველოს ეროვნული ბანკი მომავალშიც დააკვირდება მიმდინარე ეკონომიკურ პროცესებსა და საფინანსო ბაზრებს და მის ხელთ არსებულ ყველა საშუალებას გამოიყენებს ფასების სტაბილურობის უზრუნველსაყოფად“, _ წერდა ე.ბ. თავის ოფიციალურ საიტზე.

მიმდინარე წლის 7 მარტს კი ორგანიზაციამ „საზოგადოება და ბანკები“ ცვლად საპროცენტო განაკვეთზე მიბმული სესხები მიმოიხილა, რომლის მიხედვითაც, 2017 წლის პირველი თებერვლის მდგომარეობით ცვლად საპროცენტო განაკვეთზე მიბმული 21201 სესხია გაცემული. მათი აბსოლუტური უმრავლესობა რეფინანსირების განაკვეთზეა მიბმული. შესაბამისად, მსესხებლებს საპროცენტო განაკვეთი არსებულ ნიშნულზე შეუნარჩუნდებათ, რადგან ეროვნულმა ბანკმა არ შეცვალა მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი და ის 6.75%ზე დატოვა. დღესდღეობით, ცვლად საპროცენტო განაკვეთზე მიბმული 861,4 მლნ ლარის მოცულობის სესხია გაცემული.

პირველი იანვრიდან პირველ თებერვლამდე გაცემული სესხების რაოდენობა 805-ით გაიზარდა, ხოლო მთლიანი პორტფელი _ 806,4 მილიონიდან 861,4 მილიონ ლარამდე.

21201 ხელშეკრულებიდან 10576 სამომხმარებლო სესხია, მოცულობა კი _ 110,7 მილიონი ლარი. ლარში გაცემული სამომხმარებლო სესხის საშუალო შეწონილმა საპროცენტო განაკვეთმა პირველი თებერვლისთვის 14.6% შეადგინა.

რაოდენობრივად მეორე ადგილზეა იპოთეკური ტიპის სესხები. რეფინანსირების განაკვეთზე, პირველი თებერვლის მონაცემებით, 4883 სესხია მიბმული, საშუალოდ, 10,6%-ში. მთლიანი პორტფელი კი 210,6 მილიონი ლარია.

1832 ხელშეკრულებაა გაფორმებული ბიზნეს სესხების გასაცემად. მთლიანი პორტფელი 497,44 მილიონი ლარია. აქედან, მცირე და საშუალო ბიზნესის დასაფინანსებლად ბანკებმა 74,8 მილიონი ლარი გასცეს, საშუალოდ, 13,0%-ში. ხოლო მსხვილი ბიზნესი კი, პირველი თებერვლის მონაცემებით, 422,7 მილიონი ლარით დააკრედიტეს, საშუალო შეწონილ 12,0%-ში.

ყველაზე მცირე რაოდენობით გაცემულია რეფინანსირების განაკვეთზე მიბმული ავტოსესხი. სულ, პირველი თებერვლის მონაცემებით, 29 ხელშეკრულებაა გაფორმებული. 876,29 ათასი ლარი ბანკებმა, საშუალოდ, 13,05%-ში გაასესხეს.

ასევე გაცემულია 3881 ცვლად საპროცენტო განაკვეთზე მიბმული სესხი, რომელთა კონკრეტული მიზნობრიობა უცნობია. ამ სესხების მთლიანი მოცულობა 41,8 მილიონი ლარია.

ცვლად საპროცენტო განაკვეთზე მიბმული სესხები პირველი თებერვლის მდგომარეობით ლარში გაცემული მთლიანი საკრედიტო პორტფელის 12,99%-ია. მათ შორის, ყველაზე მეტია ბიზნესსესხი, ხოლო ყველაზე დაბალი საპროცენტო განაკვეთი იპოთეკურ სესხებზეა.

წინა წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით, ცვლად საპროცენტო განაკვეთზე მიბმული სესხების პორტფელი შემცირებულია 39,6 მილიონი ლარით. მიუხედავად იმისა, რომ ბოლო ათი თვის განმავლობაში საპროცენტო განაკვეთმა, საშუალოდ, 14.6%-დან 12.2%-მდე დაიწია, რეფინანსირებაზე მიბმული სასესხო პორტფელი მაინც შემცირდა. ეს, ერთი მხრივ, დაბალი ეკონომიკური ზრდით და, მეორე მხრივ, შემცირებული ერთობლივი მოთხოვნითაა განპირობებული.

„საზოგადოება და ბანკების“ აზრით, გაცვლითი კურსის ბოლოდროინდელი გამყარება შეამცირებს წნეხს ინფლაციის მიმდინარე მაჩვენებელზე, რომელიც, დიდწილად, აქციზის განაკვეთების ზრდამ განაპირობა. რეფინანსირების განაკვეთის მცირე მერყეობა უარყოფითად არ აისახება ლარის რესურსების ხელმისაწვდომობაზე და დოლარიზაციის შემცირების ხელშემწყობი ფაქტორია. მიუხედავად იმისა, რომ 2017 წელს მოსალოდნელია ეროვნულ ვალუტაში საპროცენტო განაკვეთების მცირედი ზრდა, კურსის მაღალი მერყეობა და გაზრდილი სავალუტო რისკის უარყოფითი ეფექტი ეკონომიკაზე გაცილებით აქტუალურია“.

აღნიშნულ ფაქტს, რეფინანსირების განაკვეთის 6,75%-ზე შენარჩუნებას, ეხმაურებიან ექსპერტები და მის დადებით და უარყოფით მხარეებზე საუბრობენ.

დავით ასლანიშვილი _ ეკონომიკის ექსპერტი, დოქტორი:

_ არასოდეს დამიმალავს, რომ რეფინანსირების განაკვეთის უცვლელად დატოვებას გარკვეული დადებითი ეფექტი ექნებოდა როგორც სესხების გალარების სოციალური პროგრამისთვის, ისე ეკონომიკური ზრდისთვის. თუმცა იმასაც ვფიქრობდი, რომ ეროვნული ბანკი ასეთ გადაწყვეტილებას, უპირველესად, საბანკო ოლიგოპოლიის სასარგებლოდ მიიღებდა, და არა ფუნდამენტურ მაკროეკონომიკურ ანალიზზე დაყრდნობით.

მართალია, ამის შავით თეთრზე წარმოჩენას სამშაბათს შეეცადნენ, ხოლო გასაპიარებლად ისეთი ექსპერტები და არასამთავრობოებიც კი გამოიყენეს რუპორად, რომლებიც მთავრობის ნებისმიერ დადებით რეფორმას ლიბერალური პოზიციიდან აკრიტიკებდნენ.

ორ დღეში, გასულ კვირასთან შედარებით, ერთკვირიან რეფინანსირებაზე 120 მლნ ლარით მეტი გაიცა, რაც იმას ნიშნავს, რომ ამჟამად საქართველოს ფინანსურ სისტემაში 1.640 მლრდ რეფინანსირების რესურსია (ერთკვირიანი _ 1,24 მლრდ; ერთთვიანი _ 400 მლნ) მიმოქცევაში, ხოლო ყოველ ლარზე პროცენტს, საბოლოო ჯამში, ბანკების კლიენტები იხდიან.

თუ გავითვალისწინებთ, რომ ლარის მთლიანი მასა 6.5 მლრდ ლარს შეადგენს, მივიღებთ რეფინანსირების კოეფიციენტს 25%-ის დონეზე (ამჟამად უკრაინა: 20%, თურქეთი: 3%, რუსეთი: 2%; ევროკავშირის საშუალო მაჩვენებელს აღარც ვახსენებ).

კვლავაც პასუხგაუცემელია შემდეგი შეკითხვები:

_ რატომ არის კომერციულ ბანკებში მოკლევადიანი ლიკვიდობის დეფიციტი ასე მაღალი?

_ რომ არა საბანკო ოლიგოპოლია, იქნებოდა ეს მაჩვენებელი ასე მაღალი?

_ არის ეროვნული ბანკი მძევალი თუ ხელშმეწყობი საბანკო ოლიგოპოლიის?

მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტის მორიგ გადაწყვეტილებამდე, რომელიც 2 მაისს არის ჩანიშნული, ექვსი კვირაა დარჩენილი და ასეთი ტემპებით თუ გაგრძელდა რეფინანსირების მოცულობის ზრდა, არც ისე ძნელი წარმოსადგენია, თუ რა შეიძლება მოხდეს სავალუტო ბაზარზე.

ბოლოდროინდელ ლარის გამყარებას რომ საბანკო ოლიგოპოლია ცხვირში ძმრად ამოგვადენს, არც ისე ძნელი მისახვედრია. მათ ეს ერთხელ გააკეთეს 2016 წლის ივნის-ნოემბერში, ეროვნული ბანკის მტკიცე მხარდაჭერით და არც 2017 წელს დაიხევენ უკან.

რეფინანსირების სესხები არის კომერციული ბანკების ოვერდრაფტ-სესხები ეროვნულ ბანკში, რომელზეც პროცენტს, საბოლოოდ, კლიენტები იხდიან. მცირე ზომით რეფინანსირების სესხი დასაშვებია, დიდი ზომით _ ფეთქებადსაშიში.

სოსო არჩვაძე _ ეკონომიკის ექსპერტი:

_ ჩვენი სავალუტო სისტემა, მიუხედავად იმისა, რომ თანამედროვე პროგრამულ პროდუქტებს იყენებს მიმოქცევის რესურსების მხრივ, მაინცდამაინც, ვერ დაიკვეხნის წარმატებით, რადგან თავად საბანკო სექტორში რესურსების მნიშვნელოვანი ნაწილი გარედან მოზიდულია.

_ რეფინანსირების განაკვეთი როგორ შეიძლება აისახოს ლარის კურსზე, ან ეკონომიკურ მდგომარეობაზე?

_ საერთოდ, პირდაპირი და ხისტი კავშირი ორ მოვლენას შორის ნაკლებადაა, ბევრი ფაქტორი ახდენს გავლენას, მაგრამ, მგონი, ყველა თანხმდება, რომ რეფინანსირების მაღალი კორელაცია არსებობს ე.ბ.-ს მიერ გაცემულ სესხებსა და შემდგომში უკვე დომინოს პრინციპით კურსის ზრდას შორის. ჩვენი სავალუტო სისტემა, მიუხედავად იმისა, რომ იგი თანამედროვე პროგრამულ პროდუქტებს იყენებს მიმოქცევის რესურსების მხრივ, მაინცდამაინც, ვერ დაიკვეხნის წარმატებით, რადგან თვითონ საბანკო სექტორში რესურსების მნიშვნელოვანი ნაწილი გარედან მოზიდულია, ეს იმაში ეტყობა, რომ თვითონ ბანკების დიდ ნაწილს უცხოელი რეზიდენტები ფლობენ, ამიტომ, დიდწილად, ბანკების წარმატებული საქმიანობა დამოკიდებულია ფულადი რესურსების სიდიდეზე. საკუთარი აქტივები 1/6-ის დონეზეა, დაახლოებით. სწორედ ამიტომ მათ დამატებითი რესურსები სჭირდებათ. ისინი რეფინანსირების განაკვეთით თავიანთი პრობლემების გადაჭრას ცდილობენ და მერე, საბოლოო ჯამში, ამის გადახდა საზოგადოებას უწევს. ფაქტობრივად, მოსახლეობას.

_ საპროცენტო განაკვეთის ამ მაჩვენებელს რა იწვევს?

_ ეს რიგ ფაქტორებზეა დამოკიდებული. კომპლექსურად უნდა შევხედოთ, ეს არის როგორც თვითონ საკრედიტო ინსტიტუტების  ცალმხრივი განვითარება, საფონდო ბაზრის არარსებობა, საკუთარი რესურსების სიმწირე და სახელმწიფოს მონაწილეობა საკრედიტო რესურსების ათვისებაში, როდესაც ფინანსთა სამინისტრო გამოუშვებს ხოლმე ფასიან ქაღალდებს და გარკვეული გარანტირებული პროცენტებით მოიზიდავ ამ რესურსებს. ეს ნიშნავს, რომ თავისუფალ ბაზარს შესაბამისი რაოდენობის თავისუფალი საკრედიტო რესურსი აკლდება და როცა რესურსები ერთი მიმართულებით იკლებს, დარჩენილ მოთხოვნის მსურველებს ნაკლები  მიეწოდება. მოთხოვნა-მიწოდების კანონით, როდესაც რესურსი ნაკლებია და მოთხოვნა უცვლელია, ან იზრდება, ეს იწვევს ფასების გაზრდას და ერთი ფაქტორი ესეც არის. სახელმწიფო რომ საერთოდ უარს ამბობდეს შიდა ვალის გამოყენებაზე და, მით უმეტეს, მის ზრდაზე, ეს, გარკვეულწილად, იმაზე იმუშავებდა, რომ ამხელა საპროცენტო განაკვეთი არ იქნებოდა და ბანკებსაც რესურსების პრობლემა უფრო ნაკლებად დაუდგებოდათ.

_ საბანკო ოლიგოპოლიის არარსებობის შემთხვევაშიც  იგივე მაჩვენებელი იქნებოდა?

_ ამ ოლიგოპოლიას უფრო შედეგს დავარქმევდი, ვიდრე მიზეზს, სწორედ იმის გამო, რაც დავასახელეთ. საერთოდ კი, ეს ოლიგოპოლია მახინჯი ფორმის წარმონაქმნია.

ვახტანგ ხომიზურაშვილი _ „თბილისის ბანკთაშორისი სავალუტო ბირჟის“ ყოფილი ვიცე-პრეზიდენტი, ფასიანი ქაღალდების ბაზრის ექსპერტი:

_ რამდენად ადეკვატური გადაწყვეტილება იყო რეფინანსირების განაკვეთის გაზრდა და ამ მაჩვენებელზე დატოვება?

_ საერთოდ, ე.ბ.-ს ეს აქამდეც უნდა გაეკეთებინა,  რადგან არსებული შერბილებული პოლიტიკა საკმაოდ დამაზიანებელი აღმოჩნდა ეკონომიკისთვის.

ამ პოლიტიკის წყალობით, მიმოქცევაში ფულის მასა გაიზარდა. რა მიზნობრიობით იყენებენ კომერციული ბანკები რეფინანსირების სესხებს, სწორედ ესაა გასარკვევი. ფულადი მასის ასეთი მკვეთრი ზრდა (1 მილიარდ 600 მილიონამდე ავიდა ერთბაშად და ახლა ცოტა დაიკლო, 1 მილიარდ 400 მილიონია) სულაც არ არის სასარგებლო. მხოლოდ ეტაპობრივი ზრდა არის მიზანშეწონილი.

ყველა ვარიანტში, ამგვარი მაჩვენებლის დადგენა დაგვიანებულიც კია. ადრე უნდა ექნა ე.ბ.-ს ეს, იმდენად, რამდენადაც სავალუტო ფონდის რეკომენდაციები სწორედ იმას კარნახობდა, რომ რეფინანსირების სესხები, საპროცენტო განაკვეთი უნდა იყოს უფრო მაღალი, ვიდრე ბანკთაშორის საკრედიტო ბაზარზე, მაგრამ ვინაიდან ეს რეკომენდაცია ეროვნულმა ბანკმა დააიგნორა, ისეთი არააქტიური ფულადი მასა მივიღეთ ბიზნესთან მიმართებით, როგორიც დღეს გვაქვს ამ რეფინანსირების სესხების მეშვეობით. რეალურად, ბანკებს ლიკვიდურობისთვის აბსოლუურად არ ესაჭიროებათ ამდენი რეფინანსირების სესხი, იქ მიზნობრიობა უნდა ინახოს, ის, თუ სად მიდის მიღებული სესხები, ეს მიდის არაოფიციალურ აქტივებში, სავალუტო დაკრედიტების გაზრდაზე, სამომხმარებლო სესხების გაზრდაზე თუ სად?! რეალურად, გამართლებული ნამდვილად არ არის ავალუტო სისტემის მეშვეობით ამხელა რეფინანსირების სესხების მიღება. ყოველ შემთხვევაში, ე.ბ.-მ უფრო მკაცრ მონეტარულ პოლიტიკას უნდა მიმართოს რერფინანსირების სესხებთან დაკავშირებით და რასაკვირველია, საპროცენტო განაკვეთი უნდა გაზარდოს. მეორე ფაქტორი, რომელიც აბსოლუტურად არავის ახსოვს, ეს არის ე.ბ.-ს დაკრედიტების მიმართულება კომერციული ბანკების მიმართ, რომელიც გულისხმობს, მაგალითად, გრძელვადიანი სესხების გაცემას. ანუ ეროვნულ ბანკს შეუძლია გასცეს სესხები მიზნობრიობის გათვალისწინებით, რომ ის აუცილებლად იქნება მიმართული, პირველ რიგში, ბიზნესის დაკრედიტებისთვის და მეორე, იქნება გრძელვადიანი _ ამას კი არ ახორციელებს ე.ბ., იგი, მხოლოდ და მხოლოდ, ორიენტირებულია რეფინანსირების სესხებზე. რასაკვირველია, აუცილებელია განვითარდეს ბანკთაშორისი კაპიტალის ბაზარი, რომლის ერთადერთი კომპონენტია ბანკთაშორისის სასესხო ბაზარი. ამ შემთხვევაში ე.ბ.-ს აღარ დასჭირდება  ამხელა რეფინანსირების სესხების გაცემა, თავისუფლად გაზრდის საპროცენტო განაკვეთს და ბანკების მხრიდან არც იქნება ისეთი მოთხოვნილება რეფინანსირების სესხებზე.

რაც შეეხება საბანკო ოლიგოპოლიას, ეს, საერთოდ, ყველა ასპექტში ნეგატიური ფაქტორია, მაგრამ, ძირითადად, რეფინანსირების სესხებზე მოთხოვნა 3-4 ბანკისგან არის და ესაა ზუსტად მთავარი, რომ ე.ბ.-მ საპროცენტოო განაკვეთი იმ დონემდე უნდა გაზარდოს, რომ კომერციულმა ბანკებმა ასეთი დაბალი საპროცენტო განაკვეთით არ ისარგებლონ და თუ, მაინცდამაინც, ლიკვიდურობის შევსებისთვის სჭირდებათ იგი, პირველ რიგში, სხვა ბანკებს მიმართონ, უკიდურეს სიტუაციაში, ე.ბ-ს. ეს ყველაფერი კი მხოლოდ იმ შემთხვევაში მოხდება, თუ რეფინანსირების სესხების საპროცენტო განაკვეთი უფრო მაღალი იქნება, ვიდრე ბანკთაშორის საკრედიტო ბაზარზე, მხოლოდ ბანკებს შორის.

_ რა მოხდება, თუ ასეთი ტენდენცია გაგრძელდა?

_ თავისთავად შემცირდება რეფინანსირების სესხების მუდმივმოქმედი მოცულობა. ის, რაც დღეს სისტემაშია, რა თქმა უნდა, დადებითი ასპექტია, მაგრამ, ვიმეორებ: ე.ბ.-მ კომპლექსურად უნდა შეხედოს ამ პრობლემას და პარალელურად უნდა იფიქროს იმაზე, რომ ფულის მასა მიმოქცევაში უფრო პრაქტიკული გახადოს ბიზნესის დაკრედიტების თვალსაზრისით _ ეს ყოველთვის გასათვალისწინებელია.

_ მოსახლეობაზე როგორ აისახება ეს ყველაფერი, მას მოუწევს ამის გადახდა?

_ არა მგონია, რადგან ბანკების ძირითადი რესურსები ფორმირებულია დეპოზიტების საშუალებით, რაც შეეხება რეფინანსირების სესხებს, ესენი არ არის განკუთვნილი დაკრედიტებისთვის. ეს არის ლიკვიდურობის მართვის საშუალება და თუ გარკვეული პრობლემა ამ ლიკვიდურობასთან დაკავშირებით გაჩნდება, მაშინ კომერციული ბანკები იფიქრებენ, რომ თავიანთი არაპროფილური აქტივები შეამცირონ და იგი ლიკვიდურ აქტივებში გადაიყვანონ, ანუ ფულად სახსრებში, რომელიც ამ ლიკვიდურობას მოემსახურება.

მნიშვნელოვანია დეპოზიტების დაზღვევაც. ეს საერთოდ ნაადრევი ნაბიჯია და სასესხო-საპროცენტო განაკვეთებს გაზრდის საბანკო სისტემაში. მოსალოდნელია, რომ იგი შეამცირებს დეპოზიტებზე განაკვეთს და აუცილებლად გაზრდის სასესხო-საპროცენტო განაკვეთს, თუ დეპოზიტების დაზღვევას შემოიღებენ.

საბოლოო ჯამში, მაჩვენებელი ისევ არსებული 6,75%-ია. რა იქნება სამომავლოდ, ამას თავად ვიხილავთ.

ნინო ტაბაღუა