საქართველოს საშინაო პოლიტიკის აქტუალურ საკითხებზე „ქრონიკა+“-ს ესაუბრება „გლობალური კვლევების ცენტრის“ ხელმძღვანელი _ ნანა დევდარიანი.

_ ქალბატონო ნანა, საკონსტიტუციო კომისიამ მუშაობა დაასრულა. ოპონენტები, ძირითადად, ორ საკითხზე _ პრეზიდენტის არჩევის წესსა და საარჩევნო სისტემის საკითხზე, კერძოდ, გამარჯვებული პარტიის მიერ გადაუნაწილებელი ხმების წაღებაზე დაობენ. თქვენ როგორ შეაფასებდით ამ საკითხებში მმართველი გუნდის პოზიციას?

_ საერთოდ, ამ კონსტიტუციაზე მუშაობის პერიოდში ძალიან ჯიუტი, ხისტი მიდგომები გამოიკვეთა. დავინახეთ, რომ ხელისუფლებას არაფრის გაზიარება არ უნდოდა, რაც ძალიან ცუდია და არასდროს არის კარგი. მე თვითონ ვარ იმ პროცესების მონაწილე, როდესაც 1995 წელს კონსტიტუცია მივიღეთ. რამდენიმე ათეული პარტია იყო წარმოდგენილი _ ზოგი ერთი და ზოგი ორი კაცით. უამრავი კომპრომისის ხარჯზე მაინც მოხერხდა შეთანხმება. როგორც დეპუტატის, ჩემ მიერ წარმოდგენილი ინიციატივაც კი მოხვდა ამ კონსტიტუციის პროექტში და ბოლოს ისე მოხერხდა, რომ დანარჩენ ოპოზიციურ პარტიებს ბოიკოტისთვის არ მიუმართავთ და არ ყოფილა ისეთი ვითარება, რომელიც დღეს შეიქმნა. არადა, 1995 წლის პარლამენტი სახელმწიფო გადატრიალების შემდეგ აირჩიეს და ქვეყანაში რა ვითარება იყო, ყველამ კარგად ვიცით. დღეს ასეთი ჯიუტობა, რომ არაფერს მივიღებ, არაფერს დავინახავ, არაფერს გავიზიარებ, როგორც მე მიმაჩნია, ისე იქნება, პრეზიდენტი თუ კარგად არ მოიქცევა, მაშინ ასე ვიზამთ და სხვანაირად ჩავწერთ, ამ ენაზე ლაპარაკი არ შეიძლება. არის ქვეყნები, რომელთაც არ აქვთ კონსტიტუცია, მაგრამ ქვეყნები, რომელთაც კონსტიტუცია აქვთ, ის არის საყოველთაო კონსენსუსის საგანი და ყველა მოქალაქეს უნდა ჰქონდეს შეგრძნება, რომ ეს კონსტიტუცია პირადად მისია. ჩვენს შემთხვევაში ეს როგორ უნდა თქვა, როდესაც, პრაქტიკულად, „ქართული ოცნების“ გარდა ყველა პარტია გამოეთიშა ამ პროცესს?! „ოცნების“ წარმომადგენლები ცინიკურად აცხადებენ, დამთავრდა საკონსტიტუციო კომისიის მუშაობა და ახლა გინდა გავიდნენ და გინდა, _ არაო. ეს არასოდეს უმთავრდება კარგად არც ერთ მმართველ პარტიას. მშვენივრად მახსოვს, როდესაც „ნაციონალური მოძრაობა“ ზენიტში იყო, მისი ერთ-ერთი ლიდერი მაშინ პარლამენტში ამბობდა, _ ახლა ჩვენ უმრავლესობა ვართ და რასაც გვინდა, იმას გავაკეთებთო. არაფერი შეაცვლევინეს, უმრავლესობა რომ ხარ, ეს იმას კი არ ნიშნავს, რომ რაც თავში მოგივა, ის აკეთო, უნდა გაიზიარო უამრავი სამოქალაქო აქტივისტის, ჯგუფის, საზოგადოებრივი ორგანიზაციის აზრი. შეიძლება, ყველა არ იყოს მისაღები, მაგრამ რაღაც მარცვალი შესაძლებელია, ამოვიდეს. მაგალითად, იყო ასეთი წინადადებაც, რომ მიწის გასხვისების აკრძალვის მუხლი ჩადებულიყო კონსტიტუციაში. ამის არმიღებას არ ვიცი, რა დავარქვა?! ვისაც ჰგონია, ლიბერალური ეკონომიკა ის არის, მიწას ზურგზე ვერავინ მოიკიდებს და გავყიდითო, ძალიან ცდება.

_ რადგან საკონსტიტუციო ცვლილებებზე პოლიტიკური ძალები ვერ თანხმდებიან, არის თუ არა შექმნილ სიტუაციაში საუკეთესო გამოსავალი ამ საკითხებზე რეფერენდუმის ჩატარება?

_ მიწის საკითხებთან დაკავშირებით რატომაც არა! დიახ, ეს არის პრინციპული საკითხი იმიტომ, რომ საქართველო ისედაც მცირემიწიანი ქვეყანაა, მიწას ვინც უვლის, მისია, ეს არ არის ჩვეულებრივი ეკონომიკური ურთიერთობების საგანი. ბოლოს და ბოლოს, ეს მიწა ჩვენი წინაპრების სისხლითაა გაპოხილი. რომ გამოაღვიძონ და დაინახონ, ვისაც ხმლით ებრძოდნენ, ისინი დღეს უიარაღოდ იგდებენ ხელში ამ მიწებს, წარმოდგენაც კი შეუძლებელია.

_ მმართველმა გუნდმა საკონსტიტუციო ცვლილებების საყოველთაო-სახალხო განხილვა დაიწყო და საინფორმაციო სამუშაოების მეშვეობით ვიხილეთ კიდეც მოსახლეობასთან შეხვედრის კადრები, სადაც, ძირითადად, სახელისუფლებო რესურსია წარმოდგენილი. სავარაუდოდ, რა შედეგით დასრულდება საკონსტიტუციო ცვლილებების საყოველთაო-სახალხო განხილვა?

_ ეს არის იმისთვის, რომ ხალხს დაანახვონ _ თითქოს რამეს იხილავენ. სააკაშვილის დროს სახალხო განხილვა არ გვქონდა, როდესაც კონსტიტუციას იღებდა? ერთ თვეში მოიარეს მთელი საქართველო და, ფორმალური თვალსაზრისით, ისიც იყო მაშინ საერთო-სახალხო განხილვა. იქ „ნაციონალების“ აქტივისტები იყვნენ, აქ „ოცნების“ აქტივისტები ესწრებიან. საერთო-სახალხო განხილვა მახსოვს, ბრეჟნევის დროს კონსტიტუციას რომ იღებდნენ, ენის შესახებ საკითხებს რომ იღებდნენ, როცა მთელი საქართველო გამოვიდა და მთავრობის სახლის წინ დადგა. მაშინ მოხერხდა იმ ჩანაწერის მიღება და, ფაქტობრივად, დედაენის დღე რომ არის დღეს 14 აპრილს დაწესებული, სწორედ ამის გამოა. იმ პროცესების მონაწილე ვიყავი და თამამად შემიძლია ვთქვა, რომ ის იყო საერთო-სახალხო განხილვა, _ ინსტიტუტში საერთო დიდი შეკრება გვქონდა და რეზოლუცია მივიღეთ მოსკოვის მთავრობის სახელზე, რომ ის პუნქტი კონსტიტუციაში უნდა ყოფილიყო.

_ ბოლო პერიოდში მოსამართლეებმა კანონის გამკაცრება მოითხოვეს იმათ მიმართ, ვინც მათ შეურაცხყოფს, შემდეგ გავრცელდა ცნობა, რომ იუსტიციის საბჭო უზენაესი სასამართლოს წევრად მოსამართლე ლევან მურუსიძეს უვადოდ აირჩევს. თქვენ როგორ შეაფასებდით მოსამართლეთა ინიციატივას მათი შეურაცხყოფისთვის კანონის გამკაცრების შესახებ და, ზოგადად, რა ხდება, _ ხელისუფლება სასამართლოს უკვე სრულად აკონტროლებს?

_ როდესაც კონტროლზეა საუბარი, მაშინ უნდა ვილაპარაკოთ კონკრეტულ სასამართლო გადაწყვეტილებებზე. მოქალაქისთვის სასამართლოს კონტროლი, ამ თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია _ რა განაჩენი დგება სასამართლოში. ეს გვერდით გადავწიოთ და მოსამართლეთა შეურაცხყოფის ფაქტებს დავუბრუნდეთ. კანონში მუხლიც კი არ გვაქვს ცილისწამების შესახებ და გამოხატვის თავისუფლება ძალიან ფართო გაგებითაა წარმოდგენილი. ეს კარგია თუ ცუდი, მეორე საკითხია. გეკითხებით, _ რატომ არ შეიძლება მოსამართლის შეურაცხყოფა და რატომ შეიძლება ჩემი და თქვენი შეურაცხყოფა?! იმიტომ, რომ მანტია არ გვაცვია, თუ სხვადასხვაგვარი ადამიანები ვართ?! სასამართლო დარბაზში წესრიგის დაცვას კანონმდებლობა ზემიწევნით არეგულირებს, მოსამართლეს სრული უფლება აქვს, დაგატოვებინოს დარბაზი, არ მოგცეს სიტყვა და ა. შ., მაგრამ მე რა შეფასებას მივცემ რომელიმე მოსამართლეს, ეს ჩემი პირადი აზრის გამოხატვაა. მახსოვს, ერთი პრეცედენტი, ჯერ კიდევ, შევარდნაძის ხელისუფლების დროს, როდესაც ლევან ბერძენიშვილმა აუგად მოიხსენია შინაგან საქმეთა სამინისტრო. მათ ლევან ბერძენიშვილს სასამართლოში უჩივლეს, ღირსება და პატივი შეგვილახაო. სასამართლომ სრულიად ლოგიკური გადაწყვეტილება მიიღო და თქვა, _ კოლექტიური პატივი და ღირსება არ არსებობსო, მაგრამ თუ არ ვცდები, კონკრეტული პირის მიმართ ლევან ბერძნიშვილს ბოდიშის მოხდა დაავალა. ბერძენიშვილი გამოვიდა და თქვა, _ არ ვიხდი ბოდიშს და ძალიან მაინტერესებს, რას მიზამთო? დღესაც არ აქვს მას ეს ბოდიში მოხდილი. ახლა თუ უნდათ, რომ, მაგალითად, მურუსიძეზე აუგი ვთქვა და დამიჭირონ, ამაზე უკვე მთელი მსოფლიო იცინებს. ეს აღარ არის ჩვენი შიდა საქმე, ეს მთელი მსოფლიოსთვის სასაცილოა. რაც შეეხება მურუსიძეს, მან არაერთხელ ახსნა გირგვლიანის საქმესთან დაკავშირებით, რომ იმ წუთში მოქმედი კანონმდებლობით არავითარი უფლება არ ჰქონდა, რომ სხვა გადაწყვიტილება მიეღო. აქ სხვა ამბავია, გლობალურად დიდი უსამართლობა მოხდა და მურუსიძის გვარი გაიგივებულია იმ დიდ უსამართლობასთან. სტრასბურგის სასამართლომ პირდაპირ თქვა, რომ მთელი სახელისუფლებო მანქანა იყო ჩართული გირგვლიანის მკვლელების დაფარვაში, მაგრამ კონკრეტულად მურუსიძემ მიიღო კანონმდებლობის შესაბამისი გადაწყვეტილება. „გლობალური კვლევების ცენტრმა“ გამოუშვა პატარა წიგნი „ძალადობა კანონის სახელით“, სადაც მუხლების მიხედვით წერია ის დრაკონული საკანონმდებლო ცვლილებები, რომელიც სააკაშვილის დროს იყო მიღებული, იქიდან ძალიან ცოტა რამ შეცვალა „ქართულმა ოცნებამ“, უშუალოდ, რაც მათ პოლიტიკურ ინტერესებში შედიოდა. ძირითადად, ისევ ისეა დატოვებული.  ღმერთმა დაგვიფაროს და დღეს რომ მოხდეს რაიმე გირგვლიანის ამბის მსგავსი, თქვენ გგონიათ, მოსამართლე სხვა გადაწყვეტლებას მიიღებს? რაც შეეხება მურუსიძის უვადოდ დანიშვნას, განვითარებული დემოკრატიის ქვეყნებში ეს არის გარანტია, რომ მოსამართლეზე კონტროლი არავის ექნება, ჩვენნაირი ქვეყნების მაგალითზე კი ეს არის გარანტია იმისა, რომ მოსამართლეს რასაც უნდა, იმ გადაწყვეტილებას გამოატანინებენ, ვერც გაათავისუფლებ და, თურმე, ახლა აუგადაც ვეღარ მოიხსენიებ.

_ ქვეყანაში მიმდინარე პროცესების ფონზე, თქვენ როგორ ხედავთ, არსებობს თუ არა საზოგადოებრივი პროტესტის ქუჩაში გადასვლის ალბათობა?

_ არსებობს და საკონსტიტუციო პროცესმა აჩვენა, რომ ეს შესაძლებლობა რეალურია.

_ რა საკითხების აქტუალობამ შეიძლება გამოიყვანოს ხალხი ქუჩაში?

_ კონსტიტუციის რომელიმე მუხლზე ამას არ ველოდები, მაგრამ ბოლო ორი ათწლეული, თუ აკვირდებით, პროტესტი მაშინ იწყება, როდესაც უცებ ხდება რაღაც, მერე ამას მოჰყვება ეს დაგროვილი ნეგატივი, გაღიზიანება, უკმაყოფილება და მერე ერთი რაღაც მოვლენის გამო ხეთქავს ბუშტს. შეიძლება, უცებ მოხდეს რაღაც გაუთვლელი, რომელსაც რაღაც გაუთვალისწინებლის აკუმულირება მოჰყვება.

_ პარლამენტის ყოფილმა თავმჯდომარე დავით უსუფაშვილმა აქტიური პოლიტიკური საქმიანობის გაგრძელების შესახებ განცხადება გააკეთა. ის დაინტერესებულ პირებს სთავაზობს, შეიქმნას ახალი ცენტრისტული პარტია ახლებური მიდგომებით. უსუფაშვილის თქმით, პოლიტიკური ლიდერების ცვლილება არასაკმარისია და აუცილებელია იმ დესტრუქციული პოლიტიკური სისტემის შეცვლა, რომლის გამოც ყველა პოლიტიკური წამოწყება, საბოლოოდ, წარუმატებლად სრულდება. შეცვლის თუ არა ცენტრისტული პარტიის შექმნა ქვეყანაში პოლიტიკურ ამინდს?

_ ძალიან რთული სათქმელია. თვითონ დავით უსუფაშვილი ცალკე აღებული, როგორც ყოფილი პარლამენტის თავმჯდომარე, ერთია, მაგრამ მთავარია, ვინ იქნებიან ამ პარტიის შემადგენლობაში? ერთი ადამიანი ვერაფერს გააკეთებს, თუ მას გვერდით სერიოზული გუნდი არ ეყოლება. ვის შეიამხანაგებს და ვისთან ერთად იქნება ეს ყველაფერი, ასეთ შემთხვევაში შეიძლება რაღაც პროგნოზის გაკეთება. თვითონ ეს პროცესი დროში საკმაოდ გაჭიანურდა. ვნახოთ, ახლო მომავალში, ალბათ, რაღაც კონტურები გამოიკვეთება, მანამდე რთულია ამ საკითხზე საუბარი.

_ აშშ-ის პრეზიდენტმა დონალდ ტრამპმა ხელი მოაწერა საკანონმდებლო აქტს, რომელიც, სხვა საკითხებთან ერთად, მოიცავს აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონის/სამხრეთ ოსეთის ოკუპაციასთან დაკავშირებულ საკითხებს. კერძოდ, ამ აქტის თანახმად, ვერც ერთი სახელმწიფო ვერ მიიღებს აშშ-ისგან ფინანსურ დახმარებას, რომელიც აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებლობას აღიარებს და მათთან დიპლომატიურ ურთიერთობას დაამყარებს. აქტში წერია, რომ აფხაზეთი და სამხრეთ ოსეთი არის რუსეთის მიერ ოკუპირებული საქართველოს ტერიტორიები. თქვენ როგორ შეაფასებთ აშშ-ის პრეზიდენტის ამ ნაბიჯს?

_ ჩათვალეთ, რომ ეს არის კიდევ ერთხელ დეკლარირებული მხარდაჭერა საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისთვის. ჩვენ პრობლემა გვაქვს რუსეთთან და იმასთან, როგორ მოქმედებს ის აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში. რუსეთს კი აშშ-ის ასეთი გადაწყვეტილებები არაფერს უცვლის. იქ ლაპარაკია იმაზე, რომ ფინანსურად არ დაეხმარებიან იმ ქვეყნებს და ორგანიზაციებს, რომლებიც აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებლობას აღიარებენ. არ სჭირდება რუსეთს მათი დახმარება, თავის ინტერესებს ისე ახორციელებს, როგორც მას უნდა. ამ საკანონმდებლო აქტს მივესალმები, როგორც კიდევ ერთ მხარდაჭერას საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისთვის, მაგრამ, ფაქტობრივად, რაიმე რეალურს არ ველოდები.

თამარ ბატიაშვილი