„კავკასიის გარემოსდაცვითი არასამთავრობო ორგანიზაციების ქსელი“ ბოლნისში, დაბა კაზრეთში ოქროს წარმოებით გამოწვეულ, მათ შორის, ეკოლოგიურ პრობლემებზე მუშაობს. მთავარი მიზანი სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვებით დაზარალებული თემების ინფორმირება და სასარგებლო წიაღისეულის მართვის სფეროში შემუშავებული და შეთანხმებული პოლიტიკის, საკანონმდებლო ინიციატივების, რეკომენდაციების შემუშავება და მათი ადვოკატირებაა.

ამ თემაზე „ქრონიკა+“ „კავკასიის გარემოსდაცვითი არასამთავრობო ორგანიზაციების ქსელის“ ქვემო ქართლის კოორდინატორს, მარიკო წიქორიძეს ესაუბრება:

_ ჩვენი პროექტი, საქართველოს გარდა, სომხეთსა და აზერბაიჯანს მოიცავს. საქართველოში ასეთი რამდენიმე რეგიონი გვაქვს: იმერეთი, კახეთი, აჭარა და ქვემო ქართლი, სადაც მიწის წიაღისეულის მოპოვება ხდება. კონკრეტული კომპანიები მოიპოვებენ მარგანეცს, ქვანახშირს და ქვემო ქართლის შემთხვევაში ასეთი ოქრო და სპილენძია.

ისევე, როგორც ჭიათურასა და ტყიბულში, ჩვენთან, ქვემო ქართლშიც არსებობს იგივე რეკულტივაციის, სამუშაო ტერიტორიების პრობლემა, რომელიც დასახლებულ პუნქტთან საკმაოდ ახლოსაა. რეალურად, ადამიანები ზარალდებიან როგორც ჯანმრთელობის, ასევე ეკონომიკური თვალსაზრისით. კულტურული ძეგლების განადგურების საკითხიც დღის წესრიგში დგას. შესაბამისად, ეს ყველაფერი ჩვენს საპროექტო კვლევაში შევიდა.

გარემოს დაცვის ინსპექციამ კონკრეტული კომპანიები, მათ შორის, „არემჯიც“ გარემოს დაბინძურების გამო არაერთხელ დააჯარიმა. გარემოს დაცვის სამინისტროს ზედამხედველობის ინსპექციამ 29 მილიონ 153 880 ლარით 2013 წელს დააჯარიმა აბულმუგის ბორცვზე განხორციელებული საქმიანობის გამო. იქ კომპანიას გამოსატუტი მოედნები აქვს, სადაც ლიცენზიის გაცემამდე დაიწყო მუშაობა.

კომპანია ბოლოს ივლისში შეამოწმეს და 24 ათასი ლარით კვლავ დაჯარიმდა.

საწარმოში ტექნიკა მოძველებულია, რაც დამატებით ეკოლოგიურ პრობლემებს ქმნის.

კომპანიაში აფეთქების სისტემა მოძველებულია, რომელსაც გაფრქვევის სისტემა საკმაოდ დიდი აქვს. კომაპანიას მკვეთრად გაწერილი რეკულტივაციის გეგმა და მასზე გამოსაყენებელი თანხები უნდა ჰქონდეს, რაც არ გააჩნია.

_ „არემჯის“ მხრიდან კაზრეთში წარმოების რა ნორმები ირღვევა, რაც აღნიშნულ უარყოფით შედეგებს იწვევს?

_ „არემჯი გოლდი“ იმაზე უფრო დახურული კომპანიაა, ვიდრე, ვთქვათ, „ჯორჯიან მანგანეზი“, ან „საქნახშირი“. იქ ადვილად რომ შეხვიდე და თუნდაც ინფორმაცია გამოითხოვო, ამას ვერ გააკეთებ. ეს მათი უფლებაა, მაგრამ, მეორე მხრივ, სახელმწიფოს ვალდებულება აქვს, რომ გარკვეულ დარღვევებთან დაკავშირებით ინფორმაცია ჰქონდეს.

როდესაც 2013 წელს გარემოს დაცვის ინსპექცია აღდგა და ამ სამსახურმა დაჯარიმების პრაქტიკა დაიწყო, მაშინ „არემჯი გოლდი“ პირველად იმისთვის დაჯარიმდა, რომ ვიდრე გზშ-ს (გარემოზე ზემოქმედების შეფასება) განიხილავდა და გარემოს დაცვის სამინისტრო კონკრეტულ ტერიტორიაზე საქმის დაწყებისთვის ნებართვას მისცემდა, მანამდე ეს უკვე დაწყებული ჰქონდა. ეს სადღაც საყდრის-ყაჩაღიანთან ახლოს, ბორცვზე დაწყებული საქმიანობაა. უკვე აუზები ჰქონდა გაკეთებული, ციანიდი დასხმული და კომპანია პირველად მაშინ დააჯარიმეს.

შემდეგ კონკრეტული ტერიტორიისთვის დააჯარიმეს, რადგან საქმიანობის წარმოებისას გარემოს ზიანი მიაყენა. მესამედ, როდესაც უკვე მდინარეში უნებლიეთ ჩაიღვარა. ეს სამივე დაჯარიმება გარკვეულ თანხებს შეიცავდა, თუმცა ვერაფერს გეტყვით, „მადნეულს“ ეს რამდენად აქვს გადახდილი.

ამასთან, დაბინძურების პრაქტიკა არა მარტო გარემოზე ზიანით შემოიფარგლება, არამედ  არავინ ზომავს, ეს დაბინძურება ჰაერში რამდენად არის გაფრქვეული. ჩვენ, უბრალოდ, წელიწადნახევრის წინ დაავადების კონტროლის ეროვნული ცენტრიდან გამოვითხოვეთ ინფორმაცია, თუ როგორი იყო აქ მცხოვრები ადამიანების ჯანმრთელობის მდგომარეობა. უნდა გითხრათ, სხვადასხვა დაავადების მხრივ კარგი სურათი ნამდვილად არ იყო.

როგორც აღვნიშნე, ჯერჯერობით, ინფორმაცია არ გვაქვს, თუ როგორი მდგომარეობაა ჰაერის დაბინძურების თვალსაზრისით, რადგან ეს არავის გაუზომავს. გერმანული კომპანიების შემდეგ არავის გაუკეთებია ფართომასშტაბიანი კვლევა, სადაც აბსოლუტურად ყველაფერი, როგორც ჰაერი, წყალი, ასევე ნიადაგი აღწერილი იქნებოდა.

რამდენადაც ვიცი, „არემჯის“ ფილტრები უნდა გამოეცვალა, ვერ გეტყვით, ეს რამდენად მოახერხა. მით უფრო, ისინი ახალზე არ გადასულან და ჯერ კიდევ ძველი მეთოდით მუშაობენ. შესაბამისად, ფილტრების აუცილებლობა ისევ არის.

მოკლედ, „არემჯი“, პრაქტიკულად, არ გვაძლევს საშუალებას, ვრცელი ინფორმაცია გვქონდეს, თუ რა მეთოდით, სად და როგორ საქმიანობს კონკრეტულ საწარმოო უბანზე.

_ ჰაერის დაბინძურება, ძირითადად, ამ ფილტრების პრობლემასთან არის დაკავშირებული?

_ მარტო ფილტრების საკითხთან არ არის დაკავშირებული. მოკლედ, შემიძლია ავხსნა, როდესაც კონკრეტულად ოქროს მოპოვება ხდება, ისინი აუზებს მართავენ, რომელზეც ციანიდს ასხამენ. როდესაც ორთქლდება, ჰაერში ადის და შემდეგ ქარის მიმართულებით ყველა შეთხვევაში ქალაქის დასახლებისკენ მოდის.

მადნეულმა ყველაფერი რომ გააკეთოს, ეს მოპოვება მაინც ღია კარიერული წესით ხდება და უარყოფითი შედეგებიც აქედანაა. ვთქვათ, შეცვალოს ფილტრები, არ დაუშვას მდინარეში ჩაღვრა (რომ შემდეგში ეს ნიადაგში არ გადავიდეს), თუ ეს ტექნოლოგია მთლიანად არ შეიცვალა (დახურულ კარიერულ სისტემაზე თუ არ გადავიდა), ეს მხარე ჰაერის დაბინძურებას ვერსად წაუვა.

რას ვიზამთ, იქიდან (კარიერიდან) წამოსულ ჰაერს რით შევაკავებთ, თუ დახურულ სისტემაზე არ გადავიდა?

_ რა უშლის ხელს დახურული წარმოების მეთოდზე გადასვლას?

_ სხვათა შორის, ცოტა ხნის წინ ამაზე „ჯორჯიან მანგანეზის“ წარმომადგენელთან საუბარი მქონდა. მითხრა, რომ „მადნეულმა“ სთხოვა მუშახელი, რადგან თვითონ დახურულ კარიერში მუშაობის გამოცდილება არ აქვთ. ძირითადად ეს ძალიან დიდ ფინანსებთან არის დაკავშირებული. თუკი კომპანია არ არის დარწმუნებული, რომ ამ დახურული სისტემით უფრო მეტ მოგებაზე წავა, ბუნებრივია, ურჩევნია, ისევ ღია კარიერული წესით იმუშაოს და მოგება მიიღოს.

სწორედ „მარგანეცის“ ხელმძღვანელობამ მითხრა, რომ გარემოს დაცვის სამინისტრომ მათ ღია კარიერულ სისტემაზე უარი უთხრა (ერთ-ერთ ტერიტორიაზე წარმოების გაკეთებაზე) და დახურული კარიერის სისტემით მუშაობა შესთავაზა.

რამდენადაც ვიცი, ახლა „მადნეული“ ემზადებოდა, რომ სამუშაოები დახურული სისტემით დაეწყო, თუმცა ამისთვის მუშახელი არ ჰყავდა და ისეთ კომპანიებს სთხოვდა, ვისაც ამის გამოცდილება აქვს.

რამდენად შეძლო და დაიწყო „მადნეულმა“ დახურულ კარიერულ სისტემაზე მუშაობა, ამის ინფორმაცია არ გვაქვს, რადგან რომც მივწეროთ, შეუძლებელია, იქიდან ინფორმაცია გამოვითხოვოთ. შესვლას რაც შეეხება, თუ მათი სურვილი არ არის, იქ ისედაც ვერ შეხვალთ.

_ რატომ არის კომპანია ამ დონეზე დახურული?

_ კონკრეტული კომპანია კომერციული სუბიექტია და მისი უფლებაა, დახურული სისტემით იმუშავებს თუ გახსნილად. ამაში, შეიძლება, ჩვენ, კონკრეტული არასამთავრობო ორგანიზაცია ვერ შევედავოთ, მაგრამ ამაზე ყველაზე დიდი ინფორმაცია გარემოს დაცვის სამინისტროს უნდა ჰქონდეს. სამინისტრო სახელმწიფო უწყებაა და მას ყველანაირი მონაცემები უნდა ჰქონდეს.

მიუხედავად ამისა, მეეჭვება, მათაც იმაზე მეტი ინფორმაცია ჰქონდეთ, ვიდრე ეს ჩვენ გვაქვს.

_ ადგილობრივ მოსახლეობაში რა უარყოფით შედეგებს იწვევს ღია კრიერული წესით წარმოების პროცესი?

_ მაგალითად, ჩვენ გამოვითხოვეთ გულ-სისხლძარღვოვანთა დაავადებაზე ბოლო ათი წლის დინამიკა და თქვენ ნახავთ, რომ მაჩვენებელი საკმაოდ მომატებულია. დაავადებათა კონტროლის წარმომადგენლები ადგილობრივ ჯანდაცვის ორგანოებს ეყრდნობიან. ეს ის მონაცემებია, რომელიც ჯერ ადგილზე ფიქსირდება და მერე ცენტრში იგზავნება.

თუმცა მინდა გითხრათ, რომ არიან სხვადასხვა დაავადების მატარებელი ადამიანები (ეს იქნება სიმსივნური, გულ-სისხლძარღვების თუ სხვ.), რომელიც ადგილზე არ ფიქსირდებიან და პირდაპირ სამედიცინო დაწესებულებებში მიდიან.

ამიტომ თუ გავითვალისწინებთ, რომ ზოგი შეიძლება ბოლნისში არ დაფიქსირდეს და პირდაპირ სხვაგან, მაგალითად, თბილისში წავიდეს, ეს რიცხვი კიდევ უფრო გაიზრდება.

შესაბამისად, ადგილობრივ მოსახლეობაზე დაყრდნობით (ამაზე რამდენიმე სტატია გავაკეთე), მათივე ნაამბობიდან გამომდინარე შემიძლია გითხრათ, რომ ყოველი მეორე თუ არა, მეოთხე მკერდმოკვეთილი დადის, ეს ყველაფერი, ძირითადად, სიმსივნური დაავადებების გამომწვევია და ა. შ.

კიდევ ერთხელ ვამბობ, რომ ამაზე კონკრეტული კვლევა არ ჩატარებულა (ეს ჯანდაცვის სამინისტროსაც კი არ ჩაუტარებია). გერმანული კომპანიის ადრინდელი კვლევის შემდეგ სრულფასოვანი კვლევა არავის განუხორციელებია, თუ რა მდგომარეობაა, როგორც ადამიანის ჯანმრთელობის თვალსაზრისით, ასევე გარემოს დაცის კუთხით რეგიონში.

_ როდესაც ადგილზე ასეთი რეალობაა, მათ შორის, ჯანდაცვის უწყება რატომ არ აქტიურობს?

_ ჯანდაცვა კი არა, ადგილზე ვერავინ იაქტიურებს, რადგან ადგილობრივი თვითმმართველობა, ბიუჯეტი მთლიანად „არემჯიზე“ არის დამოკიდეული. „არემჯი გოლდი“ ადგილობრივ ბიუჯეტს 90%-ით ავსებს. ადგილობრივების, დაახლოებით, 10-დან 30%-მდე (ეს რეალობა რამდენჯერმე შეიცვალა) „მადნეულშია“ დასაქმებული და ცოტა რთულია, მათ რამეზე კომენტარი, ან შეწინააღმდეგება მოსთხოვო. თქვენც იცით, ეს რასთან არის დაკავშირებული.

ალბათ, 300 განთავისუფლებული მუშაც გახსოვთ, რომლებიც დაბალ ხელფასსა და ცუდ სამუშაო პირობებს აპროტესტებდნენ, არამც თუ დანგრეულ კულტურულ ძეგლებსა და დაბინძურებულ გარემოს.

_ ამის გათვალისწინებით, გამოწვევების წინაშე ადგილობრივების აქტივობა რამდენად მოსალოდნელია, თუნდაც თქვენი ადგილობრივი საინიციატივო ჯგუფის გათვალისწინებით?..

_ დიახ, ჩვენ გვაქვს სამუშაო-საინიციატივო ჯგუფი, რომელიც დიდი შემადგენლობის არ არის, სულ რამდენიმე ადამიანია. როდესაც ამ პროექტზე აქტიური მუშაობა დავიწყეთ, მას შემდეგ, უბრალოდ, ბევრი რამ შეიცვალა. 300 ადამიანი სამსახურიდან გაათავისუფლეს, რომლებმაც აღდგენისთვის იბრძოლეს. ნაწილი აღდგა, ნაწილი _ არა, ჩვენ ამ ადამიანებთან ერთად იმასაც მივაღწიეთ, რომ, გარკვეულწილად, პირობები შეიცვალა.

ახლა იმასაც ამბობენ, რომ უფრო ყურადღებიანი გახდნენ, ადრე უნიფორმაც კი არ ჰქონდათ და ახლა აქვთ, მაგრამ, მეორე მხრივ, სამუშაო პერიოდი გაეზარდათ. ნაწილს ხელფასიც მოემატა, მაგრამ თუკი მანამდე ნაკლები სამუშაო დრო იყო, ეს დრო გაიზარდა.

რაც შეეხება საინიციატივო ჯგუფის მიერ უფრო მეტის გაკეთებას, ეს ნაკლებსავარაუდოა, რადგან ოთხი ადამიანი ვერ მოაგვარებს იმ პრობლემებს, რაც წარმოების შიგნით არსებობს. მეტიც, თუკი ღია ინფორმაციაც არ არსებობს კონკრეტული პრობლემის შესახებ, ანუ მასზე საუბარსაც ვერ დაიწყებ, თუკი მის არსებობაში დარწმუნებული არ ხარ.

შესაბამისად, დღეს იქ მომუშავე ადამიანები შეიძლება ღიად არ საუბრობდნენ იმ პრობლემებზე, რაც ადგილზე რეალურად არსებობს.

_ სად არის ერთგვარი გამოსავალი, რომ არსებული გამოწვევები შემსუბუქდეს?

_ კომპანია, რომელიც რეგიონში მუშაობს, უპირველესად, ვალდებულია, კანონით გათვალისწინებული ყველა პირობა შეასრულოს. მით უმეტეს, რომ ახლა გარემოზე ზემოქმედების შეფასების კოდექსი ძალაში შედის. ეს რეალობა მთლიანად იცვლება. ამ კოდექსის მიხედვით, კომპანიებს სალიცენზიო პირობები, გარკვეულწილად, შეეცვლება. აუცილებელია, რომ კომპანიამ საკუთარ თავზე აიღოს რეკულტივაციის ვალდებულება, გარემოს დაცვის ვალდებულება…

თუ სამუშაო არეალი დასახლებულ პუნქტთან ახლოსაა, ესეც უნდა გაითვალისწინონ. ანუ ის გააკეთონ, რაც აქამდე არ ხდებოდა.

თუმცა მეეჭვება, რომ კომპანიამ ეს გააკეთოს, თუნდაც მას მერე, რაც გარემოზე ზემოქმედების შეფასება ძალაში შევა, რადგან ამას მარტო კონკრეტული კანონის ძალაში შესვლა და კომპანიის სურვილი არ ეყოფა. სახელმწიფომაც უნდა იზრუნოს იმაზე, რომ კომპანიებს სხვაგვარად მოსთხოვოს გარემოსა და ადამიანების დაცვა. თუკი სახელმწიფოსთვის მნიშვნელოვანი პრიორიტეტი მოსახლეობა, თავისი მოქალაქეებია, პირველ რიგში, აუცილებელია, რომ მსგავსი კომპანიების მუშაობა ევროპულ სტანდარტებზე გადავიდეს. ისევე, როგორც ეს სხვადასხვა ევროპულ ქვეყნებში ხდება.

იმ სტანდარტით, როგორითაც ახლა „არემჯი“ მუშაობს (ღია  კარიერული წესით), ევროპაში და, მით უმეტეს, ამერიკაში, არც ერთი კომპანია არ მუშაობს.

_ სახელმწიფოს, მთავრობას ეს ნება რამდენად აქვს?

_ სიმართლე გითხრათ, დღეს სახელმწიფო იმაზე არის ორიენტირებული, რომ რაც შეიძლება მეტი ეკონომიკური ბერკეტი, შემოსავალი ჰქონდეს ქვეყანას, რომ საზოგადოება დასაქმდეს. მას ეშინია, რომ თუკი მსგავს კომპანიებს თითს დაუქნევს, ეს იქით იყოს და კანონის აბსოლუტურად შესრულებას მოსთხოვს, მათი (ინვესტორების) უმრავლესობა ქვეყანას დატოვებს და, შესაბამისად, ეკონომიკური ვარდნა გარანტირებული გვექნება.

მაგრამ აქ ამაზეც არ არის საუბარი. თუკი ჩვენ ასოცირების ხელშეკრულება მოგვიწოდებს გარკვეული ვალდებულებების აღებას და შესრულებას, ამ შემთხვევაში ასოცირება თანამედროვე სტანდარტებზე გადასვლას ამ მიმართულებითაც გვავალდებულებს.

სახელმწიფოს უნდა ესმოდეს, ამ ხელმოწერით მან ვალდებულება აიღო, რომ ქვეყანაში მოქალაქეს ჯანსაღ გარემოში ცხოვრება გარანტირებული ჰქონდეს.

„ქრონიკა+“ ინტერვიუში დასახელებულ პრობლემებზე კომენტარისთვის ოქროსმომპოვებელი კომპანია „არემჯი გოლდის“ ადმინისტრაციას დაუკავშირდა. ჩვენ მათ გამოხმაურებას ველოდებით.

გელა მამულაშვილი