მიხეილ ხაჩიძე

2024 წლის 17 თებერვალს რუსეთმა საბოლოოდ დაიპყრო ავდიივკა _ დონეცკიდან ათი კილომეტრის დაშორებით ოდესღაც 30.000-კაციანი ქალაქი. ოკუპანტმა ქვეყანამ მიაღწია მის მიზანს ათი გრძელი წლის შემდეგ: 2014 წლის აპრილიდან, როდესაც ქალაქი სამი თვის განმავლობაში იყო ოკუპირებული, 2024 წლის თებერვლამდე, როდესაც ავდიივკა უკვე გახდა „მარადიული ცეცხლის ქალაქი“.

ამ ბრძოლაში გადამწყვეტი იყო ბოლო თვე-ნახევარი. ამ დროის განმავლობაში რუსები შევიდნენ უკრაინული პოზიციების უკანა ნაწილში, ქალაქის სამხრეთით და ასევე დიდი დარტყმა მიაყენეს ავდიივკის კოქსის ქარხნის ქვემოთ  _ ავდიივკის კოტეჯების მიდამოს.

ბოლოს ჟურნალისტები ავდიივკაში 2023 წლის 23 დეკემბერს, შობის წინა დღეს იყვნენ. დასვენების ნაცვლად, ადგილობრივი მოსახლეობა ომის გასაგრძელებლად ემზადებოდა _ რიგებში ჰუმანიტარულ დახმარებას აგროვებდნენ. მათ ზემოთ დამწვარი სახლები და უკრაინისა და ევროკავშირის დროშები მოჩანდა. 

რა ხდებოდა ქალაქში 2024 წლის თებერვლამდე? 

2024 წლის იანვრის დასაწყისამდე ავდიივკას დაპყრობის რუსული გეგმა ასეთი იყო: შესულიყვნენ ავდიევის კოქსის ქიმიურ ქარხანაში (კოქსოხიმი) და უკრაინული ძალებისთვის მთავარი მიწოდების გზა გადაეკეტათ, რომელიც გადის  ლასტოჩკინასა და ცნობილ სტელს შორის (ქალაქის სახელი, _ რედ.) ეს იყო უმოკლესი და მარტივი გზა.

სწორედ ამიტომ, შეტევის აქტიური ფაზის დაწყებიდან, 2023 წლის ოქტომბრიდან, რუსები  კოქსოხიმზე ქვეითებითა და აღჭურვილობით გაემართნენ, მოგვიანებით კი ტერიტორია მთლიანად მოიცვეს საზენიტო და თვითმავალი თოფებით. იმ დროს, შავი ღრუბლების ნაცვლად, ევროპაში ოდესღაც უდიდესი კოქსქიმიური ქარხნის საკვამურებიდან რეგულარულად ამოდიოდა საჰაერო ბომბების სქელი კვამლი. დაბინძურებული ჰაერიდან სიკვდილის შორეული პერსპექტივა მოჩანდა. თუმცა რუსების ამ გეგმამ _ კოქსოხიმის გასწვრივ ქალაქის დაპრყობის და დაცემის შესახებ _ არ გაამართლა.

„17 თებერვალს ქალაქის დატოვებამდე ქარხანა უკრაინის არმიის კონტროლს ექვემდებარებოდა“, _ განუცხადა მედიას უკრაინის შეიარაღებული ძალების ცალკეული საპრეზიდენტო ბრიგადის მეორე ბატალიონის მეთაურმა, ზარის ნიშნით „სამურაიმ“. მისი ბატალიონი ერთი წლის განმავლობაში იცავდა ავდიივკის მიმართულებას ჩრდილოეთ ფლანგზე, კერძოდ კოქსოხიმზე.

„კოქსოხიმის თავდაცვა საკმაოდ მყარად იყო აგებული, ამ მიმართულებით მტრის ყველა შესაძლო ქმედება იყო გათვლილი, ამიტომ რუსები უბრალოდ პირისპირ იბრძოდნენ ქარხნის წინააღმდეგ, დაკარგეს ცოცხალი ძალა და აღჭურვილობა. ალბათ ამიტომაც შეცვალეს მათი მთავარი თავდასხმის მიმართულება“, _ ფიქრობს „სამურაი“.

რა მოხდა რეალურად?

რეალურად განხორციელდა ორი მოულოდნელი რუსული შეტევა ქალაქის თავდაცვაზე: იანვრის შუა რიცხვებსა და მთავარი 2024 წლის თებერვლის დასაწყისში.

პირველი ნაბიჯი იყო უკრაინის პოზიციების უკანა ნაწილში შესვლა მიწისქვეშა გვირაბით _ ეს მოხდა, დაახლოებით, 15 იანვარს. ორი სპეცრაზმის თქმით, რომელიც ქალაქის დაცვაში იყო ჩართული, რუსებმა გამოიყენეს მთავარი წყლის მილი, რომელიც დონეცკის ფილტრაციის სადგურს კვებავდა.

საუბარია მილზე, რომელიც 1.3-1.4 მეტრი სიმაღლის იყო. იქ წყლის ძირითადი მოცულობა აღარ შეინიშნებოდა, რადგან 2021 წლის ბოლოსაც კი ავდიივკა დაბომბვის გამო გაუწყლოვდა. დანარჩენი წყალი, როგორც სპეცრაზმელები  ვარაუდობენ, თავად რუსებმა ამოტუმბეს.

უკრაინელი სამხედროებისთვის უკვე ცნობილია, რომ რუსები ამ ოპერაციას საკმაოდ კომპეტენტურად მიუდგნენ. მათ არა მარტო ისარგებლეს „სიურპრიზის ეფექტით“, არამედ იქ გვირაბებიც გააკეთეს მათი თავდასხმითი ჯგუფების წინსვლისთვის, კერძოდ, ყოველ 100 მეტრში აკეთებდნენ გასასვლელ ხვრელებს.

მოგვიანებით, რუსმა სამხედროებმა თავიანთ ტელეგრამაში განაცხადეს, რომ მიწისქვეშა სამუშაოებიდან ხმაური ნაღმტყორცნებისა და არტილერიის მუშაობით დაბლოკეს, ისე, რომ უკრაინელებს ეს არ გაეგოთ და ეჭვი არ მიეტანათ.

მეორე და მთავარი დარტყმა იყო რუსების შეღწევა ქალაქში ავდიივკის აგარაკებით _ ქვიშის ორმოსა და ტბებს შორის. ეს მოხდა თებერვლის პირველ დღეებში და დიდწილად გადამწყვეტი იყო ავდიივკის ბრძოლაში. ბოლოს და ბოლოს, კერძო სექტორის გავლით, 12-14 თებერვალს რუსებმა მიაღწიეს დიდ მოასფალტებულ ქუჩას _ ინდუსტრიულ გამზირს _ და ქალაქი შუაზე გაჭრეს.

ჩრდილოეთით დარჩა კოქსის ქარხანა, სამხრეთით _ ქალაქის ცენტრალური ნაწილი. ასე დაიკარგა ავდიივკისკენ მიმავალი მთავარი გზა, რომელიც ლასტოჩკინზე გადიოდა და ინდუსტრიულ გამზირზე მიედინებოდა. და ქალაქის ირგვლივ ნებისმიერი მოძრაობა უკიდურესად საშიში გახდა.

უკრაინის პირველმა ბატალიონმა შეძლო რუსების ოდნავ უკან დახევა _ რკინიგზის გზამდე. მაგრამ მძიმე არტილერიის გამო ფეხის მოკიდება ვერ მოხერხდა. ამას თან ერთვოდა უკრაინისთვის გაჭიანურებული სამხედრო დახმარება, ჯარისკაცებს იარაღისა და აღჭურვილობს დეფიციტი შეექმნათ.

მიუხედავად ამისა, უკრაინელები რუსებს ქუჩა-ქუჩა გმირულად ანადგურებდნენ.

თუმცა მას შემდეგ, რაც გაირკვა, რომ თავდასხმის მოქმედებას აზრი არ ჰქონდა, ბატალიონი თანდათან გადავიდა დასავლეთისკენ და საბოლოოდ წავიდა ბრიგადის სხვა ნაწილში კოქსოხიმზე.

რუსებმა ძალებს თავი მოუყარეს მე-9 კვარტალის შეტევაზე _ მაღალსართულიანი შენობების არეალში, რომელიც უზრუნველყოფს ბრძოლის ველის უკეთეს ხილვას. ამრიგად, უკრაინელების პოზიციები შესუსტდა ავდიივკაზე და ქალაქზე კონტროლი დაიკარგა.

რა იყო ავდიივკამდე?

მეორე უკრაინული სიმაგრე ავდიივკის ინდუსტრიული ზონის შემდეგ, რომელიც რუსებმა, ჯერ კიდევ, 2023 წლის დეკემბერში ნაწილობრივ დაიპყრეს, იყო ლეგენდარული გამაგრებული ტერიტორია, სახელწოდებით „ზენიტი“.

ეს არის საჰაერო თავდაცვის ყოფილი სამხედრო ნაწილი, რომელსაც მის ტერიტორიაზე ბეტონის კონსტრუქციები და მიწისქვეშა ბუნკერები ჰქონდა. მდებარეობს ქალაქიდან სამხრეთით 1-2 კილომეტრში. უკრაინის არმია ამ პოზიციას იცავდა რუსეთ-უკრაინის ომის 10 წლის განმავლობაში. იგი გადაურჩა ბრძოლებს ბუტივკის მაღაროსთან, დონეცკის აეროპორტისთვის და თითქმის ორწლიან სრულმასშტაბიან შემოჭრას.

„ეს ითვლებოდა ფრონტის ყველაზე გამაგრებულ პუნქტად! დაეცა „ზენიტი“ _ დაეცა ავდიივკა“, _ ამბობს მედიასთან ერთ-ერთი უკრაინული  მექანიზებული ბრიგადის სამხედრო, რომელიც ანტიტერორისტული ოპერაციის დროს ამ პოზიციაზე საბრძოლო მასალისთვის ჩადიოდა ხოლმე.

2022 წლის მარტის ბოლოს, 110-ე ბრიგადის ასეული, მისი სამხედრო მოსამსახურის, მოხალისე ვიქტორ ბილიაკის ჩათვლით, შევიდა ზენიტის დაცვაში. ამ გამაგრებულ მხარეში გატარებული ომის ყოველ დღეს ითვლიდა – 620 აღმოჩნდა.

„მთავარი ადგილი, სადაც ყველაფერი ინახებოდა, იყო ჩვენი შტაბი. ეს არის მიწისქვეშა ორსართულიანი ბუნკერი მიწისქვეშა პარკინგით. არის კარგი ინფრასტრუქტურა და ბევრი სივრცე“, _ უთხრა მან ჟურნალისტებს.

„ზენიტის“ დაცვა ბევრ სხვა რამესთან ერთად ასევე  გართულდა ადეკვატური მენეჯმენტის ნაკლებობით. ბილიაკის თქმით, მის ასეულში ქაოსი სუფევდა: სხვადასხვა მიზეზის გამო მათ არც მეთაური ჰყავდათ, არც უფროსი სერჟანტი და არც ოცეულის მეთაურები. მენეჯმენტს ხელმძღვანელობდნენ უფროსი ჯარისკაცები „რომლებმაც შეძლეს პასუხისმგებლობის აღება გარკვეული მიმართულებით“.

16 თებერვალს უკრაინის ჯარების „ტავრიის“ ოპერატიული და სტრატეგიული ჯგუფის მეთაურმა, ბრიგადის გენერალმა ალექსანდრე ტარნავსკიმ, ოფიციალურად გამოაცხადა უკრაინული ძალების გაყვანის შესახებ „ზენიტიდან“ „პერსონალის გადასარჩენად“ და „ოპერაციული სიტუაციის გასაუმჯობესებლად“.

გასვლა და სრული ოკუპაცია

17 თებერვლის ღამეს, ავდიივკის რამდენიმეკვირიანი ჯოჯოხეთის შემდეგ, მთავარსარდალმა ალექსანდრე სირსკიმ საბოლოოდ გამოაცხადა უკრაინული ჯარების ქალაქიდან გაყვანის შესახებ. საპრეზიდენტო ბრიგადის მე-2 ბატალიონმა მოახერხა ქალაქის დატოვება მსხვერპლის გარეშე. 47-ე ბრიგადის 25-ე თავდასხმის ბატალიონმაც, რომელმაც უკანასკნელმა დატოვა კოქსოხიმი, უმსხვერპლოდ გასვლა გამოაცხადა.

…

ავდიივკას უკვე უწოდეს პოტენციური „მეორე აზოვსტალი“. გარკვეულწილად, მოულოდნელი იყო ის ფაქტი, რომ მთავარსარდალმა გამოაცხადა თავისი გადაწყვეტილება ავდიივკიდან ჯარების გაყვანის შესახებ. წინა გამოცდილებებით,  სევეროდონეცკიდან, ლისიჩანსკიდან და ბახმუტიდან გასვლის დროს ასეთი განცხადებები ან შემდეგ გაკეთდა, ან საერთოდ არ გაკეთებულა.